Vranešani pisali Mandiću: Da se u dnevni red Skupštine uvrsti Rezolucija o genocidu nad Srbima Vraneša 1906. godine

Bošnjački poslanički klub  u Skupštini Crne Gore podnio zahtjev da se u dnevni red sjutrašnjeg zasjedanja Skupštine uvrsti i Rezolucija o genocidu u Šahovićima 1924.g.

Udruženje građana Vraneš, Zavičajno udruženje Vraneš, MZ Tomaševo i Pavino Polje su prije godinu dana podnijeli zahtjev za usvajanje Rezolucije o genocidu nad Srbima Vraneša 1906.godine.

Saopštenje Udruženja građana Vraneš prenosimo koje potpisuje predsjednik Momo Joksimović, prenosimo u cjelosti:

U poslednje vrijeme se čine degutantne zloupotrebe riječi genocid, uz bestijalno izvrtanje istorije, uz volšebnu zamjenu teza i izvrtanja činjenica. Tako nas ubjeđuju da je priznanje jednog naroda da je učinio genocid nad drugim jedini put za svijetlu budućnost, za mir i suživot. Sponzori i ko-sponzori takvih inicijativa dobro znaju šta je genocid, jer su ih i više od nekoliko i sami počinili. Iza toga ne stoje dobre namjere, već geopolitički interes, koji se najbolje ostvaruje po onoj „zavadi pa vladaj“. Srbi znaju šta je genocid. Doživljavali su ga mnogo puta, a u 20. vijeku četiri puta (Prvi i Drugi svjetski rat, 1995. u Hrvatskoj i 1999. na Kosovu i Metohiji, a ovaj još traje).

Nad Srbima Vraneša 1906. godine izvršen je i genocid i egzodus Srba, da se spasio samo onaj koji je prebjegao preko Tare, a sve je popaljeno, da ni pasiji kolac nije ostao.

Treba takođe reći, da je od 1916 . do 1924. godine, odmetničke bande muslimana ubile oko 1.000 Srba, načelnika, sveštenika, oficira, vojnika, žandara, inspektora, ljekara, domaćina… Vraneš je podnio Skupštini Crne Gore na usvajanje: Deklaraciju o nacionalnom i građanskom pomirenju, te da se u Podgorici uradi spomen obiležje za sve stradale kroz vremena, gdje se može i klanjati i krstiti, paliti svijeće i polagati cvijeće. Takođe smo predložili usvajanje Rezolucije o osudi totalitarnih komunističkih režima.

Ukoliko Skupština Crne Gore usvoji jednu, treba i drugu rezoluciju, ili da odbije obadvije.

Udruženje građana Vraneš, ponovo dostavlja Rezoluciju o genocidu nad Srbima Vraneša, Šemsi pašina godina.

U nastavku objavljujemo i prvobitni zahtjev koji su uputili 26.02.2024.godine, a koji potpisuju Momir Momo Joksimović, predsjednik Udruženja građana Vranep, Svetislav Šestović potpredsjednik Zavičajnog udruženja Vranešana, zatim predsjednik MZ Tomaševo Veselin Gogić i predsjednik MZ Pavino Polje Slobodan Leković.

Predmet: Usvajanje Rezolucije o genocidu nad Srbima u Vranešu, od strane Turaka, Bošnjaka, Muslimana  1906. godine-Šemsi-pašina godina

Župa Ljuboviđa, pala je pod tursku vlast 1465. godine.

Župa Ljuboviđa je bila najbogatija župa za vrijeme Nemanjića. U njoj su nastali značajni istorijski dokumenti: Vukanovo a posebno  Miroslavljevo jevanđelje, najljepši krasnopis kojeg civilizacija pamti.

Prvi sačuvani popis stanovnika Župe Ljuboviđa iz perioda Osmanskog carstva  izvršen je 1475/77. godine. Sva popisana imena su slovenska, a u župi je živio isključivo srpski narod. Turci su Župu Ljuboviđu proglasili  nahijom Vraneš.

Vraneš je Mala sveta gora, sa  bogatim kulturnim nasleđem u kojoj se prije dolaska Osmanlija nalazilo 5 manastira (Vranštica, Sokolac, Bliškovo, Zlateš i Zastup)[1] i 26 crkava (Babaići, Barice, Bliškovo, Bojišta, Vranštica, Grab, Grančarevo, Jabučno, Kičava, Kovren, Lijeska, Majstorovina, Pali, Pavino Polje, Pape, Ravna Rijeka, Rakita, Rakonje, Ramčina, Sela, Sokolac, Stožer, Tomaševo, Cerovo, Crnionica, Čeoče)[2] . Do 1912. godine sve ove bogomolje  Turci (lokalni poturčenjaci muslimani) su porušili a od kamena i sige od zidova sagradili svoje domove. (Od tesane sige od koje je bila sagrađena crkva Vavedenja Bogorodice u Vranštici, muslimani Muslići sagradili su sebi kulu). Sveštenike i monahe su pobili ili protjerali, imovinu crkava su uzurpirali i prisvojili.

Srbi Vraneša su pod turskom okupacijom bili izloženi pogromu. Da bi sačuvali porodice neki su vremenom primili islam da bi kasnije postali veći neprijetelji svojoj dojučerašnjoj pravoslavnoj braći od samih Osmanlija. Narod koji nije primio islam bio je izložen najgoroj torturi, ubijanju, zločinima i paljenju domova što se teško može opisati.

Nakon 1858. godine iz Lipova kod Kolašina dolazi u Lijesku veliko i moćno bratstvo Kaljići. Sa njima dolaze i druga muslimanska bratstva. Većinu lokalnog srpskog stanovništva progone na dotadašnje planinske pašnjake – Barice i Stožer, plodna imanja im oduzimaju a neke od dotadašnjih vlasnika ostavljaju da im služe kao čipčije. Novi talas doseljavanja muslimana desio se nakon prelaska Kolašina u granice Knjaževine Crne Gore 1878. godine. Tada siromašnije porodice muslimana počinju krčenje šuma i prevode ih u poljoprivredna imanja na pravcu od Mojkovca, preko Lepenca, Žari, Oboda, Potrka, uzvodno Ljuboviđom i brdima do Kovrena i Bliškove. Neki prijetnjama i ubistvima protjeruju  preostalo srpsko stanovništvo i useljavaju u njihove kuće. Do 1912. godine na plodnim imanjima uz Ljuboviđu zadržao se  veoma mali broj pravoslavnih porodica.

Početkom 20 vijeka Porta iz Carigrada počinje da smanjuje velike namete i poreze raji. Međutim, lokalni moćnici – age i begovi Vraneša na ovim prostorima ne poštuju odluke Porte, uvode još veće namete i poreze srpskom narodu-raji.

Srbi Vraneša i Potarja predvođeni svojim prvacima  (učitelj Nešo Joksimović i Jakov Sekulić iz Gorica, Spasoje Vojinović i učitelj Jakov Vojinović iz Premćana, Ilija Šestović iz Stožera, Lazar Knežević iz Vaškova, Janko Čović, Jakov Mrdak i pop Pero Radović iz Barica, Milentije Varaga, Nikola Čović iz Stožera, Petar i Lale Joksimović iz Stožera, Mališa i Mićo Leko iz Stožera, Marinko Madžgalj iz Pisane Jele, Todor, Gruban i Jakov Bošković iz Barica, Jovan Šutović iz Prošćenja) zbog teškog stanja organizatori su pobune protiv aga i begova  Vraneša.

Za gušenje ove pobune, Porta određuje Šemsi-pašu Biševca od Rožaja ( Čolovića), sa pet generala: divizijskog generala Šukri-pašu, divizijskog generala Osman Rifat-pašu, divizijskog generala Anveri -pašu, divizijskog generala  Nuri-pašu, brigadnog generala Hasan -pašu ), sa 14 bataljona i topovskom baterijom, (a uz to je  izvršena mobilizacija redovne vojske i rezerve u Pljevljima sa Sulejman Haki-pašom, Sjenici, Novom pazaru, Prijepolju, Bijelom Polju. Sve muslimansko iz okoline što je moglo pušku nositi s oružjem je krenulo na svoju pravoslavnu braću. Posebno su se po zlu istakli lokalni muslimani: Kaljići, Micanovići, Mušovići, Kajovići, Hasambegovići, Ljuce, Rapovići i drugi) sa naredbom da ustanak u krvi uguše, da sve sprže, razore i poruše, da buntovnike pohapse i surovo kazne, kako bi se srpski vraneški narod obezglavio, kako mu više nikad nebi palo na pamet da se buni, negoduje i diže pobune protiv velike turske carevine.

Vraneški prvaci su prethodne 1905. godine saopštili paši Biševcu i Porti da se oni ne bune protiv cara, već protiv lokalnih aga i begova, čije zulume više ne mogu da trpe.

Turci su odlučili da živog srpskog uva ne ostane u krvavoj vraneškoj krajini. Vraneš je opkoljen sa tri strane, prema procjenama sa oko 25.000 vojnika i bašibozuka. Prvi otpor ugroženi Srbi Vraneša daju na Stožeru, đe je izginulo mnogo srpskog življa. Pred  turskom silom, ustanici su  štitili odstupnicu srpskom življu za prelaz nejači, starim i bolesnim, ženama sa kolijevkama, djecom i stokom preko Tare kao jedino spasenje.

Kolone Srba od Vraneša, Krupica, Stožera, Barica, Premćana, Kosanice , Prošćenja, Crvene Lokve , Vaškova i okolnih sela se slivala u jednu rijeku prema Tari, uz plač djece, kukanje žena, zapomaganje bolesnih i starih.  U pozadini su odjekivali plotuni, vodila se neravnopravna borba na život i smrt, 40 na jednoga, obezbjeđujući narodu odstupnicu.

Svako ko nije uspio da izmakne turskoj sili doživio  je tešku sudbinu. Kako su turci koje selo zauzimali tako su ga  u zgarište  pretvorili. Po selima je spaljeno sve što može da gori-kuće, štale, pomoćni objekti, sijeno, kućeri, i pasiji kolac je zapaljen. Kuknjava, vrisak, lelek je odjekivao po selima klanih Srba koji nijesu uspjeli da pobjegnu od bašibozluka. Silovanje i ubijanje žena, ubijanje nedužne djece i starih i nemoćnih, za komšije muslimane je bilo  „junaštvo“. Turci sa handžarima i buktinjama su sve u oganj pretvorili. Popalili su sledeća vraneška sela: Stožer, Kotlajiće, Krupice, Premćane, Vaškovo, Barice, Lijesku, Sokolac, Pisanu Jelu, Gorice, Brezu, Vodno, Maoče, Podborovu, Bliškovu, Ponikvice, Kovren, Grab i dr. Pored svega spaljenog, počinjeni su stravični zločini nad ženama, djecom i starim  koji nijesu uspjeli da pobjegnu. Zločini su bili tako strašni  da se i krv u žilama ledi. Zulumćari nijesu štedjeli čast i obraz žena i djevojaka. Ponašali su se kao najkrvoločnije zvijeri, a junaštvo su mjerili brojem silovanih žena, zaklane djece i nevinih ljudi. Dvije žene u Stožeru turci su ubili kamenjem, a kćer Boška Furtule i jednu Novakovićku koje su pokušale da se sakriju ispod ambara, bajonetima na puškama su masakrirali. Ubili su ženu Ferata Čovića, a posle silovanja žena glave su im kidali. Jednoj ženi su prosjekli dojke i kroz njih joj provukli ruke. Majku Mališe Leka, Sandu, nemoćnu staricu , zapalili su u ambaru zajedno sa djetetom Janka Brđa. Ubili su u bježanju snahu Jakova Sekulića iz Gorica  a dijete ranili u kolijevci  koje će kasnije umrijeti. Dva maloljetna mladića (Dika Šestovića i Iliju Vojinovića i 12 čobana u Stožeru, prvo su odrali, a Ragib Fejzov Kaljić glave im je odsjekao. U mukama i klanju su duše ispustili  tri brata Markovića u Vodnom.  Turci su tada zaklali:  Radosava Vlaovića, Šabana Ćorovića, Vukojicu Ćorovića, Miletu Moračanina, Pera Kneževića, Maru, snahu kaluđera Damjana, djecu od 12 godina Milosava Boškovića a Perku, kćerku Mila Rovčanina, bacili u Taru, Perišu Boškovića, Mića  Žujovića, Rista Boškovića, Tadišu Zejaka, Radula Joksimovića, Mališu Bujaka, Ivana Bujišića. Pop Nešo Joksimović je tri puta ranjen a stradali su još ili prebijani na smrt: Jovo Babić, Uroš Cvijović, Milan Petrić, žena Stevana Grbovića, Petar Filipović, Milovan Smolović, Milisav Brđo, Spasoje Jakšić, Savo Smolović, Jakov Brđo, Joko Šutović, Bećo Zejak, Mihailo Smolović, Tomo Jovanović, Aćim Brđo, Stevan Medojević, Mitar Vujičić, pop Pero Radović, kmet Jakov Mrdak, Miloš Bošković, Dobrija Bošković, Petar Leko, Radoje, Todor, Gruban, Milun i Jakov Bošković, Stanislav Cipor, Ilija Mrdak, Dimitrije Krgović, Vasilije Zejak, Milinko Krgović, Šaban Vuković, Ferat Čović, Pero Šestović, kmet Šupad Grbović, Nikola Cvijović, Pero  Bujišić, Dobrica Peruničić, Mijat Peruničić, Uroš Čabarkapa, Mihailo Babić, Novica Babić, Vuk Petrić, Đorđe Ćosović, Milinko Zindović, Gile Potpara, Nikola Ristanović, Ilija Vojinović, Dmitar Vojinović, Rade, Sekule i Nikola Džambić, Milosav Novović, Jovo Perović, Filip Čurović, Novica Brajković, Kosta Vuković, Spasoje Rondović, Stevan Vuković, Nešo Damljanović, Ćiro Damljanović, Milivoje Kljajević, Milosav Peruničić, Aleksa Bojović, Gruban i Boško Knežević, Mato Kopilica, Bećo, Milivoje i Jakov Knežević, Jevrem Čović, Krsto  Knežević, Periša Ćinćur, Jovan Čečović, Gledo Vuković, Rašo Moračanin i mnogi drugi, da je teško sve nabrojati kao i brojna mjesna groblja srpskih vraneških žrtava.

Poštovani predsjedniče Skupštine, g-dine Mandiću, gospodo poslanici!

Ovo je  djelić činjenica o zlodjelima počinjenim nad  Srbima Vraneša iz kojih jasno proizilazi da je unaprijed planirana i sprovedena namjera da se pravoslavni-srpski narod fizički uništi i nestane sa prostora Vraneša, radi čega predlažemo da taj Visoki dom usvoji,

• REZOLUCIJU O GENOCIDU NAD SRBIMA VRANEŠA 1906. GODINE

Gospodine predsjedniče Skupštine Mandiću,

Građani Vraneša izuzetno poštuju Vaša nastojanja  i Vaša zalaganja da moramo praštati zločine iz prošlosti, moramo graditi društvo pomirenja i suživota, graditi ekonomiju, obrazovanje, privredu, zdravstvo, zapošljavanje, radi boljeg života narednih generacija.

Međutim mora se znati da su građani Vraneša ponosni na svoj Vraneš. Vraneš je najljepša riječ i idila, zatočenik slobode i mira. Opstajao je Vraneš u neprekidnoj borbi u kojoj je Hristos vojskovođa, mučenik i stradalnik, u kome se Hristos muči kroz krv stradalne srpske vraneške djece, mrak u kome je Hrisos jedina svijeća, robovanje u kome se moglo izdržati samo sa Hristom.

U Vranešu žive čestiti Srbi, dobri ljudi i domaćini. To je kraj  patriota i oslobodilaca. Vranešani nijesu ni koljači ni genocidni ljudi, već građani koji žele svakome pružiti ruku pomirenja, koji pamte, praštaju ali ne zaboravljaju. Vranešani su pružili ruku pomoći i spasenja svojim komšijama muslimanima novembra 1924. godine spasavajući ih od osvetnika od Mojkovca ali ne mogu dopustiti da njihovo mjesto bude obilježeno genocidom koji nije planiran niti počinjen!

Građani Vraneša, potomci stradalnog, klanog i napaćenog srpskog naroda,  poštovaće svaku odluku koju Skupština Crne Gore donese.

[1] Božidar Šekularac-Marijan Premović, Ljuboviđa u popisu hercegovačkog sandžaka iz 1475/77. godine

[2] Jovo Medojević, Crkve u bjelopoljskom kraju, Prijepolje 2000. godine