Tolstojev grof Vronski u Srbiji

U srcu Srbije, nekoliko kilometara od Aleksandrovca nalazi se selo Gornji Adrovac u kojem se nalazi crkva Svete Trojice, u narodu poznatija kao „ruska crkva“. U njenoj porti nalazi se spomen obeležje pogunulog ruskog pukovnika Nikolaja Rajevskog. Sve bi to bilo prilično jednostavno, ako bi se previdela činjenica da je pukovnik Rajevski Tolstoju poslužio kao inspiracija za lik grofa Vronskog u delu „Ana Karenjina“.

Nikolaj III Rajevski potiče iz ugledne ruske porodice. Njegov deda Nikolaj I Rajevski proslavljeni je heroj rata protiv Napoleona, koga je Tolstoj opisao u svom delu „Rat i mir“. Baka Nikolaja Rajevskog je unuka čuvenog ruskog naučnika Lomonosova po kome Moskovski Univerzitet i danas nosi ime. Nikolaj Rajevski je studirao Fizičko-matematički fakultet u Moskvi, ali ga je više zanimala vojnička karijera, kao i njegovog dedu. Govorio je nemački, francuski, engleski i srpski jezik. Zanimala ga je istorija, a posebno ona slovenskih naroda.

Vojnu karijeru je započeo u Gardijskom puku, da bi potom otišao na ratište u Uzbekistan. Godine 1876. dolazi u Srbija sa ruskim dobrovoljcima i učestvuje u srpsko-turskom ratu. Raspoređen je na prvu liniju fronta Aleksinačkog ratišta.

Te godine na Aleksinačkom ratištu gine se na obe strane. Srpsko rukovodstvo je uvereno da će ishod ovoga rata odlučiti sudbinu Srbije. Turci imaju brojčaniju vojsku, ali je moral kod srpskih vojnika mnogo veći. Središnja bitka je bila 20. avgusta 1876. godine. Turski vojnici gađaju srpske položaje artiljerijskim oružjem i usmrćuju dosta srpskih vojnika. Među njima je i pukovnik Rajevski. Po predanju poslednje reči pred boj su mu bile: „Ako poginem, telo mi prenesite u Rusiji, a srce ostavite u Srbiji“.

Vojnici ga sahranjuju u obližnjem manastiru Svetog Romana, da bi docije njegova majka Ana Mihajlova telo prenela u Rusiju. Postoji predanje da mu je srce ostalo sahranjeno u manastiru Sv. Romana. Zanimljiv je podatak da je prenosu tela pukovnika Rajevskog prisustvovao i sam knez Milan Obrenović. Majka je njegovo telo sahranila u selu Ruzmovska u Ukrajini.

Ubrzo na mestu pogibije Rajevskog, grofica Marija Rajevska sestra Nikolajevog brata Mihaila, podiže crkvu Svete Trojice, koja je identična kopija crkve iz Ukrajine u kojoj je Nikolaj kršten. Zemljište za crkvu od okolnih žitelja kupila je kraljica Natalija Obrenović. Freskopisana je sa likovima srpskih i ruskih svetitelja od kojih se ističu freske Sv. Aleksandra Nevskog i Sv. Save. Pored crkve je spomen obeležje na kome piše: „Ruski pukovnik Nikola Rajevski u borbi sa Turcima pogibe na ovom mestu 20. avgusta 1876. godine.“ Pored crkve podignuta je škola i posađen drvored sa lipama.

Lik Nikolaja Rajevskog i njegov život inspirisao je mnoge umetnike. Njemu u čast poznati ruski kompozitor Petar Iljič Čajkovski je napisao „Srpsko-ruski marš. Tolstoju je kao inspiracija za likove Ane Karenjine i grofa Vronskog poslužio pukovnik Nikolaj Rajevski.

Za vreme komunističke vlasti u Srbiji priča o grofu Rajevskom je zabranjena, a crkva je bila zatvorena. Prvu liturgiju posle 1945. godine služio je pokojni patrijarh Pavle sa ruskim sveštenstvom. Liturgiji su prisustvovale ugledne zvanice iz Srbije i Rusije, kao i potomci porodice Rajevski. Tom prilikom patrijarh Pavle je rekao: „Mi smo zahvalni Rusiji koja je odgajila heroja koji je poginuo za našu slobodu, slobodu svoje braće po veri i krvi“.

I dan-danas pored spomen mesta pogibije pukovnika Rajevskog mladi ostavljaju ruže kao spomen na tragičnu ljubav Nikolaja Rajevskog (grofa Vronskog) i Ane Karenjine. Službe Božije se u ovom hramu obavljaju nekoliko puta godišnje.