Srpski srednjovekovni vladari – Svetitelji

Piše: Dragan Antić

Čak jednu trećinu svih Srba svetaca čine pripadnici dinastije Nemanjić. Gotovo svi vladari srednjovekovne Srbije koji su pripadali lozi Nemanjića kanonizovani su kao svetitelji, počev od velikog župana Stefana Nemanje, rodonačelnika dinastije, pa sve do Stefana Uroša V, koji je bio poslednji srpski vladar iz roda Nemanjića.

Zanimljivo je da najmoćniji vladar od svih Nemanjića, prvi srpski car Stefan Dušan, poznatiji kao Dušan Silni, koji je Srbiju pretvorio u ogromnu i snažnu državu, nije proglašen za svetitelja. Za to je postojalo najmanje dva razloga. Prvi je nezadovoljstvo crkve zbog raskola između Carigradske patrijaršije i Srpske crkve, nastalog kao posledica Dušanovog proglašenja Srpske patrijaršije (Pećke patrijaršije). Drugi razlog je to što su Dušana sumnjičili za smrt njegovog oca, Stefana Dečanskog.

Stefan Nemanja – Sveti Simeon Mirotočivi

Stefan Nemanja, veliki župan, začetnik srpske srednjevekovne države, sin Zavidin, otac Vukanov, Stefanov i Savin, rođen je najverovatnije 1113. godine u tadašnjoj Ribnici (danas Podgorica), a upokojio se 1200. godine u manastiru Hilandar, gde se krajem 1197. godine zamonašio i dobio monaško ime Simeon. Godine 1201. Svetogorski sabor proglasio ga je za sveca, svetog Simeona Mirotočivog. Mošti jednog od najvećih srpskih vladara i prvog sveca među Nemanjićima, danas počivaju u njegovoj zadužbini manastiru Studenici, gde ih je 1208. godine iz Hilandara preneo njegov najmlađi sin Sava.

Sveti Simeon Mirotočivi u Srpskoj pravoslavnoj crkvi slavi se 26. februara.

Stefan Prvovenčani – prepodobni monah Simon

Stefan Prvovenčani, prvi srpski srednjevekovni vladar sa titulom kralja, srednji sin Stefana Nemanje, brat Vukanov i Savin, otac Radoslava, Vladislava, Save II i Uroša I, živeo je od 1166. do 1228. godine. Za njegove vladavine Srbija je postala kraljevina, a srpska crkva arhiepiskopija. Neposredno pred smrt, teško oboleli Stefan Nemanjić, na nagovor svoga mlađeg brata Save, zamonašio se kao monah Simon. Nakon smrti njegove mošti smeštene su manastir Studenica, da počivaju u miru u istoj crkvi kao i mošti njegovog oca Svetog Simeona Mirotočivog. Međutim, već 1230. godine mošti svetog kralja srpskog Stefana prenete su u njegovu zadužbinu manastir Žiču.

Da bi ih sačuvali, razni vladari i monasi su mošti prepodobnog monaha Simona premeštali mnogo puta, iz manastira u manastir, iz crkve u crkvu. Najpre u Sopoćane, pa u crkvu Svetih Mihaila i Gavrila u Crnoj Reci, pa ponovo u Studenicu, zatim u manastir Vojilovica u okolini Pančeva, onda u manastire Vraćevšnica, Fenek, Kalenić, Ljubostinja, Dubočica, da bi najzad bile vraćene u Studenicu 1839. godine. I to nije kraj premeštanja, jer su za vreme Prvog svetskog rata ponovo odnete iz Studenice u manastir Ostrog, odakle su po završetku rata, 1919. godine još jednom vraćene u Studenicu gde i danas počivaju.

Prepodobni monah Simon slavi se u Srpskoj pravoslavnoj crkvi 7. oktobra po gregorijanskom kalendaru.

Stefan Vladislav – Sveti kralj Vladislav

Vladislav Nemanjić (1198-1267.) bio je sin Stefana Prvovenčanog, unuk Stefana Nemanje. Kraljevsku krunu nosio je u periodu od 1234. do 1242. godine. Ktitor je manastira Mileševa, u kome se i danas čuvaju njegove mošti.

Dragutin Nemanjić – prepodobni Teoktist

Stefan Dragutin (1253-1316.), sin Uroša I, srpski kralj od 1276. do 1282. godine, zamonašio se neposredno pred svoju smrt i uzeo monaško ime Teoktist. Sahranjen je u manastiru Đurđevi Stupovi. SPC ga proslavlja kao prepodobnog Teoktista 12. novembra.

Milutin Nemanjić – Sveti kralj Milutin

Milutin Nemanjić (1253-1321.), mlađi sin Uroša I, otac Stefana Dečanskog i deda Dušana Silnog, smatra se jednim od najuticajnijih srpskih srednjevekovnih vladara. Bio je kralj Srbije skoro 40 godina, u periodu od 1282. do 1321. godine. Najveći je zadužbinar zadužbinar od svih Nemanjićkih vladara. Podigao je i obnovio više desetina verskih zdanja, kako na teritoriji tadašnje Srbije, tako i van njenih granica. Proglašen je za sveca 1323. godine, kao Sveti kralj Milutin. Srpska pravoslavna crkva ga slavi 12. novembra.

Stefan Uroš III Dečanski – Sveti Stefan Dečanski

Stefan Dečanski (1276-1331.) bio je sin Milutinov i otac cara Dušana. Za vreme njegove kraljevske vladavine, od 1321. do 1331. godine, Srbija je postala vodeća sila u ovom delu Evrope. Zadužbinar je manastira Visoki Dečani u kome se čuvaju njegove mošti. Kanonizovan je kao Sveti kralj Stefan Dečanski, a SPC ga slavi 24. novembra. Njegova kraljevska kruna danas se nalazi u Cetinjskom manastiru.

Uroš Nejaki – Sveti Stefan Uroš

Stefan Uroš V (1337-1371.), sin Dušana Silnog, poslednji je vladar Srbije iz dinastije Nemanjića. Bio je car od 1355. do 1371. godine. Tokom njegove vladavine nekada snažna Srbija gubi svoju moć, pa je otuda ovaj vladar uglavnom poznat kao Uroš Nejaki. Podigao je manastir Matejač. Kanonizovan je više od dva veka nakon smrti kao sveti Stefan Uroš. Njegove mošti počivaju u manastiru Novi Jazak na Fruškoj gori.

Knez Lazar Hrebeljanović – Sveti velikomučenik Lazar, car srpski

Kao potomci Nemanjića, na prazan srpski presto posle smrti cara Uroša Nejakog 1371. godine imali su pravo Simeon Uroš Nemanjić Paleolog, koji se potpisivao kao „samodržac Romeja i Srba i cele Albanije“ i njegov sin Jovan Paleolog, koji se kao monah Joasaf povukao iz političkog života. Potencijalni naslednik je bio i bosanski ban Tvrtko I Kotromanić, praunuk kralja Dragutina, čija ćerka je bila udata za Stjepana I Kotromanića. Tako se 1377. godine u Mileševi Tvrtko zaista i krunisao dvostrukim vencem, proglasivši sebe za „kralja Srbljem, Bosni, Primorju, Humskoj zemlji, Donjim Krajem, zapadnim stranama, Usori, Soli i Podrinju“. Međutim, iako mu tu titulu ni knez Lazar ni drugi srpski vlastelini nisu osporavali, Tvrtko je tu vlast imao samo formalno.

Pravi vladar Srbije bio je knez Lazar Hrebeljanović (1329-1389.). Uprkos tome što nije bio od carskog poroda i što za života dva srpska cara, Dušana Silnog i Uroša Nejakog, nije čak imao ni visok status na dvoru, knez Lazar je bio od naroda, crkve i vladara okolnih zemalja priznat kao nastavljač svetorodne dinastije Nemanjića. Posle Kosovskog boja u kome je Lazar poginuo, razvio se snažan kult svetog velikomučenika Lazara. Srpska pravoslavna crkva proslavlja ga na Vidovdan, 28. juna.

Ostali Nemanjići svetitelji

Osim vladara, i za mnoge druge Nemanjiće ustanovljen je svetiteljski kult:
• Prvi srpski arhiepiskop sveti Sava (Rastko Nemanjić, najmlađi sin velikog župana Stefana Nemanje);
• Prepodobna Anastasija (Ana, žena Stefana Nemanje);
• Arhiepiskop srpski Sveti Sava II (Predislav, sin Stefana Prvovenčanog);
• Prepodobni David (župan Dimitrije Nemanjić, sin Vukana Nemanjića i pradeda kneginje Milice);
• Prepodobna Jelena (Jelena Anžujska, srpska kraljica, žena Uroša I i majka Dragutinova i Milutinova);
• Sveti Stefan Urošic (sin kralja Dragutina);
• Prepodobna Jelena Dečanska (Ana Neda, ćerka kralja Milutina i sestra kralja Stefana Dečanskog);
• Prepodobna Efrosinija (kneginja Milica Hrebeljanović, rodom Nemanjić).