Srpska-pravoslavna crkva u Boki Kotorskoj 1913. godine

Piše: Nikola Milovančev

Kod dokazivanja istorijskog bitisanja Srpsko-pravoslavne crkve u Boki Kotorskoj, dragocjene dokaze pruža bokeljska štampa iz perioda do Prvog svjetskog rata¹, pa ćemo iznijeti jedan primjer o tome.

U periodici Boke do 1914. godine, značajno mjesto pripada kalendarima „Boka“, koji su izlazili u Kotoru od 1908. do 1913. (kalendari za godine 1909 – 1914).

ve kalendare uređivao je arhimandrit Dionisije Miković² (Čelobrdo, nad manastirom Praskvica, 1861 – manastir Duljevo, 1942) – marljivi istoričar, nacionalni i kulturni radnik, dugogodišnji iguman manastira Svetog Đorđa u Banji kod Risna.

Iguman Dionisije bio je pravoslavni duhovnik širokih pogleda i vrlo otvoren prema našoj braći katoličke vjere, pa su u kalendarima Boka sarađivali i neki od poznatih kultunih pregaoca među Srbima katolicima. Od njih ćemo spomenuti: istoričara i geografa, profesora dubrovačke gimnazije Antuna Vučetića; dubrovačkog književnika, etnografa i istoričara Vida Vuletića Vukasovića, i tada poznatog srpskog pjesnika Mila Jovovića, rodom iz srpske katoličke porodice Jovović iz Bara³.

Iskazivanje nacionalnog karaktera srpsko-pravoslavne crkve u Boki pokazaćemo na primjeru šestog (zadnjeg) godišta tog kalendara, za 1914. godinu.

Kalendar Boka donosio je u uvodnom dijelu, da bi se pokazalo kojoj, odnosno čijoj crkvi, Bokokotorska eparhija pripada, popis pod nazivom „Srpski svetitelji“. Navedimo neke od naših, uz svetog Savu (kao zavjetnog svetitelja i zaštitnika Bokokotorske eparhije), u kalendaru za 1914. spomenutih svetitelja: sv. Prohor Pčinjski i prep. Gavrilo Lesnovski; sv. Joanikije Crnorječki; sv. Vasilije Ostroški; sv. Stefan iguman Piperski; sv. Jovan Vladimir, kralj Zete i Podgorja; sv. car Lazar; sv. Kliment episkop Velički; sv. Stefan Štiljanović knez paštrovski, despot srpski; sveta Petka – Paraskeva; sv. Petar Petrović – Njeguš, mitropolit; sv. Ilarion episkop; sv. Milutin – Stefan kralj; sv. kralj Stevan Dečanski; sv. Stefan – Uroš car; sv. Jovan despot, i drugi.

Nacionalna pripadnost crkve označavana je više puta u svakom godištu kalendara. Tako je Dionisije Miković učinio i u kalendaru Boka za 1914, kod potpisa svoje pjesme „Bogu“, koju je potpisao pseudonimom „Srpski Rodoljub“ i navodom da je pjesma spjevana „U Srpsko-pravosl. Manastiru Sv. Đorđa u Risnu. Na Đurđev-dan 1913“.

U zanosu nakon pobjede nad Turcima u Balkanskom ratu, D. Miković u toj pjesmi pjeva (na str. 2):
„Slava Tebi Bože uslišanja,
Rad’ svršetka srpskog robovanja!“

Tako se dakle pjevalo u Boki, u srpsko-pravoslavnom manastiru u Banji, pod austrijskom vlašću, 1913. godine. Narod Boke je znao da je svoj na svome, pa se ni iguman Miković nije mnogo ustručavao da sakrije svoje, i svoje pastve osjećaje.

Čija je 1913. bila pravoslavna crkva u Boki Kotorskoj pokazuje već i sam naslov članka na 64. strani kalendara Boka za 1914: „Pokretači Srpsko-pravoslavnog Bokokotorskog vladičanstva“. Naziv „Srpsko-pravoslavno Bokokotorsko vladičanstvo“ zapisao je urednik Dionisije Miković.

S obzirom da je on bio arhimandrit i iguman u tom vladičanstvu, može se vjerovati, da je znao koje vjere su i on, i isveštenstvo, i vjerni narod, i eparhija.

Nakon jednog vijeka pojavljuju se tvrdnje da Srpsko pravoslavno Bokokotorsko vladičanstvo nije bilo srpsko; koliko su ti navodi istiniti može da zaključi svako, kome je od Boga data mogućnost zdravog psihičkog rasuđivanja.

Radi potpunijeg informisanja današnjeg čitaoca, donosimo početak članka „Pokretači Srpsko-pravoslavnog Bokokotorskog vladičanstva“:

„Od kolike su koristi Srpska vladičanstva dovoljni je dokaz: što su ona bila prva i glavna briga Sv. O. Savi Nemanjiću, pa ih je ustanavljao po svijem stranama dragosnog Srpstva a sljedovali mu i sljeduju pobožni i napredni vladari.

Srpska crkva dijelila je sudbinu svog naroda, pa je i Boka, kao sastavni dio Zetske episkopije ustanovljene Sv. Savom, a car Dušanom na mitropoliju podignute s narodom priješla kroz oganj i vodu, dok se je najpotla stasala u knez Ivanovoj zadužbini pod Orlovim kršom.

Ona u pobožnim i rodoljubivim vrlinama sjaji s polja Cetinja sve od 1484. g. Ali Boku, njezin sastavni dio, odcijepljuje od nje Napoleon I. ukazom 19. septembra 1808. god. A konačno je podpala pod dalmatinsku eparhiju 1814. god.“.

Dakle, da rezimiramo: Srpska crkva, u njoj srpski narod u Boki, i u Zetskoj episkopiji sa Srbinom Svetim Savom kao njenim osnivačem, i srpski car Dušan, koji je tu episkopiju podigao u rang mitropolije.

A da su takva ista nacionalna osjećanja vladala ne samo u Boki, već i u Crnoj Gori toga doba, svjedoči još jedna pjesma, objavljena u istom kalendaru, na strani 2: „Pred ćivotom Sv. Petra Cetinjskoga“ autora Đura Špadijera.

Danas malo poznati, u zaborav gurnuti velikan crnogorske pedagogije, Đuro Špadijer (1871-1953), autor udžbenika geometrije i srpske gramatike za osnovne škole u Crnoj Gori, pokretač prvog pedagoškog časopisa u Crnoj Gori (Učiteljski list, 1905. godine), bavio se naime i književnim radom.

Prenosimo treću i četvrtu strofu pjesme Đ. Špadijera, posvećene Sv. Petru Cetinjskom:
„…
Molitva tvoja nebu je draga,
Čuje je ono, očinski prima;
Krijeposti siplje silno, da blaga
Sa duše čamu paklenu snima,
Vidimo svijet, ko neba raj,
Vidimo ljude i sunca sjaj.

Ne prestaj molbe nebu nositi:
Patismo jadni! Sjećaj se Srba,
Ljuti val na val teško ga hita;
Ah, suha mu bi, predreta grba
I gleda svijet ko paklen vaj,
I viđe mučen uskrsni raj!“

Tako je srpskom svetitelju Sv. Petru Cetinjskom pjevao, u kalendaru Boka, prije više od jednog vijeka, srpski književnik i pedagog Đuro Špadijer, rodom iz Donjeg kraja, pokraj Cetinja.

Zaslužio je Đuro Špadijer svakako i monografiju, i spomenik na Cetinju; na svu sreću, objavljena je barem bibliorafija njegovih radova (Dr. Dušan Martinović, Portreti II, Cetinje 1987, str. 119-129).

² Život i rad Dionisija Mikovića opisao je prota Vaso Ivošević u knjizi „Arhimandrit
Dionisije Miković“, Kotor, 1968. D. Miković je ujedno bio i izdavač kalendara Boka; samo za 1910.
godinu navodi se da je izdavač Milutin J. Uglješić.

³ O Milu Jovoviću više u: Nikola Milovančev, „Milo Jovović (1866 – 1916), zaboravljeni pjesnik Srbin
katolik iz Bara. Prigodom stopedesete godišnjice rođenja i stogodišnjice smrti“, Srpska
slobodarska misao, Beograd, HH/2019, br. 106, januar – jun 2019, str. 119 – 122.

Autor je član Pravnog savjeta IN4S

Napomena, tekst je objavljen 14. avgusta 2021. godine