Sličnosti i razlike između Crne Gore i Ukrajine

Piše: Igor Damjanović

Prošle subote litija povodom praznika Svetog Simeona Mirotočivog probila je još jedan u nizu rekorda po broju učesnika. Prvi put u istoriji na jednom mjestu u Crnoj Gori okupilo se više od 100.000 ljudi.

Glavni gost na Sveto-Simeonovskoj litiji bio je mitropolit Onufrije, poglavar Ukrajnske pravoslavne crkve Moskovske patrijaršije.

Poslednjih godina mnogo se govori o sličnostima između situacije u Crnoj Gori i Ukrajini i olako se povlače često potpuno neosnovane paralele, posebno na temu crkvenog raskola.

U Crnoj Gori nema crkvenog raskola

Za razliku od Crne Gore, gdje raščinjeni sveštenik Miraš Dedeić i nekoliko njegovih saradnika više liče na putujuće pozorište, nego na vjersku sektu, a kamoli crkvu, crkveni raskol na Ukrajini je realna činjenica.

Dodatno ga je produbila odluka vaseljenskog patrijarha Vartolomeja da se 2018. godine umiješa u crkvena pitanja ove zemlje. Da će Vartolomej slično postupiti u Crnoj Gori ne postoji čak ni teoretska mogućnost. Sam Miraš Dedeić, zbog davnih prestupa lišen je svešteničkog čina baš od strane patrijarha Vartolomeja. Stoga, bez obzira na sve što se desilo u Ukrajini, delikvent koji se pokazao nedostojnim da bude prost sveštenik, nikako ne može naknadno biti proglašen poglavarom autokefalne crkve.

Drugi bitan element zbog čega je crkvena situacija u Ukrajini neuporediva sa Crnom Gorom je što iza Miraša Dedeića stoji svega nekoliko stotina pristalica. Termin pristalica, a ne vjernik u izvještajima sa skupova tzv. Crnogorske pravoslavne crkve koriste i mediji naklonjeni Dedeiću, poput Antene M.

Iza Dedeića gotovo da ne stoji nijedan vjernik. Čak i pojedini istaknuti podržavaoci Miraša Dedeića i tzv. Zakona o slobodi vjeroispovijesti opredijeljeni su kao agnostici — Miodrag Vuković poslanik vladajućeg DPS-a, odnosno ateisti, poput nagrađivanog književnika Milorada Popovića i samog Mila Đukanovića.

Ukrajinski Miraš bio egzarh ruskog patrijarha

Međutim, iza raskolničke grupacije u Ukrajini stoje milioni vjernika. Bitno je takođe istaći da je njen poglavar, Mihail Denisenko — Filaret u raskol otišao iz čina episkopa, štaviše egzarha moskovskog patrijarha. Kada je 1990. umro patrijarh moskovski Pimen, Filaret do izbora novog patrijarha obavlja dužnost mestoljubitelja patrijaršijskog trona. Bio je čak i zvaničan protivkandidat Alekseju Drugom za tron patrijarha moskovskog.

Nakon poraza u izboru za moskovskog patrijarha, Filaret aktivno počinje da radi na osamostaljenju pravoslavne crkve u Ukrajini. U početku u direktnom dijalogu sa Moskovskom patrijaršijom, Filaret uspijeva da organizacionu jedinicu Kijevski egzarhat na čijem čelu se nalazio, podigne na nivo Ukrajinske pravoslavne crkve Moskovske patrijaršije. Na čelu tada stvorene pravoslavne crkve sa širokom autonomijom danas se nalazi mitropolit Onufrije, sa titulom mitropolit Kijeva i sve Ukrajine.

Filaretu stepen široke crkvene autonomije, stečen 1990-e, u kome sopstveni sabor bira kijevskog mitropolita, uz obavezu da ga verifikuje moskovski patrijarh, nije bio dovoljan. Već 1992. godine kreće u direktan raskol, nekanonskim proglašenjem Kijevske patrijaršije. U ovom činu imao je široku podršku tadašnjeg predsjednika Ukrajine Leonida Kravčuka. Ipak, uprkos podršci svjetovnih vlasti tzv. Kijevska patrijaršija nikada nije stekla ni približan autoritet među vjernicima, kao kanonska pravoslavna crkva koja priznaje patrijarha moskovskog. Tako je i danas, uprkos žestokoj antiruskoj histeriji koja u Ukrajini vlada od majdanskog prevrata.

S kim si, takav si

Nekada uvaženi ahrierej, egzarh moskovskog patrijarha Mihail Denisenko — Filaret, vremenom je srozao svoj ugled i počeo da se ponaša slično Mirašu Dedejiću. Pored sejanja mržnje prema Rusiji i konstantnog bavljenja politikom, Filaret je u februaru 2015. odlikovao Ordenom kneza Vladimira nikog drugog do američkog senatora Džona Mekejna.

Sretao se takođe i tražio podršku od bivšeg američkog potpredsjednika Džozefa Bajdena, koga danas zajedno sa njegovim sinom Hanterom, poslanik ukrajinske Vrhovne rade Aleksandar Derkač optužuje za milionsku korupciju u aferi „Burisma“.

Tokom punih 26 godina raskola tzv. Kijevsku patrijaršiju nije priznala nijedna kanonska pravoslavna crkva, a sam Filaret, potpuno nevjerovatno s obzirom na raniji visoki episkopski čin, uspostavlja bliske odnose sa crkvenim delikventima poput Miraša Dedeića. Više puta Dedejića je ugostio u Kijevu, a jednom, 2011. godine je boravio i u Crnoj Gori. Ostalo je zapamćeno da je tadašnja ambasadorka Ukrajine u Podgorici Oksana Slesarenko izbjegla susret sa Filaretom i Dedeićem.

Uloga Sema Braunbeka

Sasvim neočekivano, sredinom 2018. godine vaseljenski patrijarh Vartolomej otvara pitanje priznanja autokefalnosti raskolničke grupacije u Ukrajini. Par mjeseci prije ove neočekivane odluke vaseljenskog patrijarha na funkciju ambasadora za vjerske slobode SAD imenovan je bivši guverner države Kanzas, Sem Braunbek.

Odmah po izboru, Braunbek provodi značajno vrijeme na relaciji Istanbul — Atina — Kijev i konačno krajem 2018. raskolnici u Kijevu dobijaju tomos. Treba istaći da je ambasador Braunbek dolazio i u Crnu Goru sredinom novembra prošle godine, svega nekoliko nedelja prije nego je u parlamentu definitivno upućen sporni Zakon o slobodi vjeroispovjesti, koji se razmatrao još od 2015.

Predsjednički izbori pokazali su ipak da Tomos za Pravoslavnu crkvu Ukrajine tamošnji građani ipak nisu posebno vrednovali. Petro Porošenko svega nekoliko mjeseci nakon što mu je Tomos uručen, doživljava sraman poraz, osvojivši u drugom krugu predsjedničkih izbora čak 3 puta manje glasova od televizijskog komičara Vladimira Zelenskog.

Raskol i među raskolnicima

Carigradski patrijarh pokušao je da kompromitovanog 90-godišnjeg Filareta Denisenka skloni sa mjesta poglavara novoformirane crkve i na njegovo mjesto dovede Epifanija Dumenka. Ovaj mladi 41-godišnji teolog bio je Filaretova sjenka poslednjih desetak godina. Pratio ga je na svim sastancima počevši od Bajdena, pa do Miraša Dedeića.

Namjeru vaseljenskog patrijarha da ga postavi za počasnog poglavara novoformirane crkve, koja suštinski nema širu jurisdikciju od kanonske crkve na čijem čelu je mitropolit Onufrije (nema rang patrijaršije, vaseljenski patrijarh istina ne verifikuje izbor njenog poglavara, ali nadležan je za unutarcrkvene sporove) Filaret nije prihvatio i nastavio je da se izdaje za kijevskog patrijarha. Tako u Ukrajini sada de fakto postoje tri pravoslavne crkve: kanonska na čelu sa mitropolitom Onufrijem, crkva čijeg poglavara mitropolita Epifanija ne priznaje većina pravoslavnih crkava i tzv. Filaretova Kijevska partijaršija koju na današnji dan priznaje samo Miraš Dedeić.

Na rukopoloženju mitropolita Epifanija prisustvovali su samo predstavnici Vaseljenske patrijaršije. U oktobru prošle godine, kao poglavara bratske crkve mitropolita Epifanija pomenuo je i ahiepiskop atinski Jeronim, što je izazvalo nezadovoljstvo unutar pravoslavne crkve u Grčkoj.

Danas, 6. marta Viši administrativni sud Grčke razmatraće žalbu Svegrčkog pravoslavnog saveza o nelegalnosti odluke da se prizna autokefalnost pravoslavne crkve u Ukrajini. Inicijativu da se pred sudom ospori odluka iz oktobra prošle godine podržao je i episkop kifirijski Serafim.

Uprkos tome što je Epifanije prekinuo sve odnose sa Mirašem Dedeićem i tokom prošlog ljeta u Crnu Goru uputio delegaciju koja je podržala Mitropoliju crnogorsko-primorsku, principijelna podrška mitropolita Amfilohija kanonskoj pravoslavnoj crkvi u Ukrajini nijednog momenta nije dovedena u pitanje. Poseban, simobolički pečat na tu principijelnu podršku dalo je i prisustvo mitropolita Onufrija na Svetosimeonovskoj litiji, najmasovnijem skupu u istoriji Crne Gore.

Izvor: balkanist.rs