Putopisac Mihailo Petrović Alas

Piše: Vojislav Gledić

Znameniti srpski matematičar Mihailo Petrović Alas  (1868 – 1943)  bio je svestrana ličnost koja je ostavila vidan trag u mnogim oblastima. Posebno je bio poznat, osim matematike i drugih egzaktnih nauka, i kao strastveni ribolovac, ali i kao prilježni putopisac i istraživač mnogih georafskih područja.

Ljubav prema rijekama i plovljenju po njima, koja se javila još od mladalačkih  dana, iz vremena dok je uživao u dječačkim   radostima  na Savi i Dunavu, Petrović je nosio duboko u sebi tokom čitavog života. Trajno i strastveno  je bio zadojen avanturističkim duhom putovanja ka dalekim i neobičnim predjelima. O tome je maštao kao učenik čitajući i uživajući u romanima sa tematikom iz te oblasti. Prosto je gutao sve takve tekstove koji bi u mu  došli  do ruku. Kao mladić je maštao da se i on  otisne po dalekim morima i da doživi bar dio onih neobičnih avantura koje je mogao pročitati u pojedinim djelima što ih je veoma žudno i sa velikim zanimanjem pročitao.

Avanturistička literatura je imala i praktičan uticaj na tog velikana jer je kasnije napisao niz veoma inspirativnih i značajnih djela koja su mu obebjiedila istaknuto  mjesto u našoj litarature i iz te oblasti. Kanije mu se ukazala prilika da ostvari pojedina  značajna i uzbudljiva putovanja.  Prva takva krstarenja  je uspio  da ostvari  po plavom  lijepom prostranstvu Sredozemnom mora i njegovim priobalnim djelovima  kada je kao student u Parizu imao priliku da se priduži svojim kolegama u zajedničkim ljetnjim izletima. O tome je pisao kratko i jezgrovito svojim prijateljima, pri čemu je davao  neobično  tople i lijepe opise morskog prostranstva i priobalnih pejzaža, iznoseći utiske koje je  doživio   na tim putovanjima.

Ovdje se nećemo zadržavati na opisivanju njegovih relativno  čestih putovanja od rodnog grada  do Pariza, gdje je nekoliko godina bio redovan  student, ali  je godišnje ferije provodio u svom dragom,  rodnom  Beogradu. Imao je običaj da u svojim pismima iz grada svjetlosti svojoj rodbini i prijateljima   saopštava niz zanimljivih i vrjednih informacija.Osim toga, njegova pisma   jasno pokazuju  sa koliko pronicljivosti i nadarenosti Petrović  govori o doživljajima na putovanju  prema Parizu, i u obrnutom smjeru,   kroz koja se jasno ispoljava njegova nadarenost za uočavanje detalja, što ga ujedno  prikazuje i kao nadarenog   mladića  sposobnog za uspješno bavljenje novinarskim i reporterskim poslom.

Ovdje ćemo izneti, u jednom preglednom i sažetom obliku, Petrovićeva putovanja koja je obavljao po svijetu i koja su mu  poslužila ne samo da zadovolji sopstvenu  ogromnu urođenu ljubopitljivost  i strast za istraživačkom aktivošću, već i kao izvanedno pogodne  teme za ispoljavanje njegovih putopisnih  i spisateljskih sposobnosti. Njegova putovanja su, naime,  bila izvanredna prilika da se ovaj matematičar  upozna sa dalekim oblastima  na Zemlji, ali istovremeno i  da svojim izrazito pronicljivim i nadahnutim napisaima ostavi trajan i upečatljiv trag i svjedočanstvo o svemu onome što je vidio i doživio uz obilje dragocjenih podataka i informacija.

U sačuvanim putopisnim zabilješkama, a naročito u  djelima u kojima govori o svojim neobičnim putovanjima,  Petrović je, dakle,  nadahnuto iznio  svoja specifična viđenja, ali i  obilje dodatnog studioznog materijala. Prije nego što  bi se uputio na neko putovanje, on se pomno i veoma ozbiljno pripremao kako bi izvršio  određene naučnoistraživačke aktivnosti. Nije, dakle, odlazio  nasumice kako bi samo  obavio određeno primaljivo i za njega veoma značajno putovanje, već se planski pripremio da neposredno obavi i realizuje izvjesne  projekte koje je trebalo izvrširi  tokom predstojećeg krstarenja. Stoga je proučavao mnogobrojnu literaturu koja se odnosila na razna pitanja iz domena onog što je mogao i trebao da obavi tokom predstojećeg putovanja.

To se posebno odnosi na njegovo učešće u pojedinim ekspedicijama na kojima su mu saputnici bili istaknuti i svjetski poznati i priznati stručnjaci  iz raznih oblasti . U tom pogledu se veoma jasno i neposredno ispoljava Petrovićeva naučna usmjerenost, njegova ogromna erudicija i nastojanje da svoja zapažanja obogati mnogim veoma korisnim pojedinostima. U tom okviru treba naglasiti da  ovaj putopisac nema mnogo digresija  i određenih reminiscencija, nego uvijek jasno, jezgrovito i naučno precizno  iznosi  mnoge značajne  činjenice kako bi se čitalac bolje i svestranije informisao o određenim pitanjima.  Nikada i   nikako nije želio da  bude u centru svog pisanja, egocentrični spisatelj, već objektivni posmatrač i veoma obaviješteni izvještač o zaista neobičnim predjelima i naseljenicima koji su bili malo poznati širem krugu čitalaca

Prvo veće putovanje  Mihailo Petrović je obavio još kao mladi naučnik i istaknuti  beogradski profesor matematike.   Želio je da posjeti Rusiju i da se, po mogućstvu,  što  neposrednije i bliže upozna sa  životnim i duhovnim uslovima svoga brata Radivoja koji je završio  bogoslovske studije na Novgorodskoj seminariji. Radivoje je, nažalost, u Rusiji umro   1898. godine. O tom  svom putovanju  za Rusiju i pojedinostima vezanim za njega  Petrović, međutim, nije ostavio nikakav pismeni trag. Petrović, dakle, nije  ostavio neke pribilješke ili  pojedinosti koje bi bacile više svjetlosti na  okolnosti koje su vezane za  vrijeme njegovog boravka  u Rusiji. 

Ipak, Petrovićev  prijatelj i kolega Milutin Milanković  je ostavio  zanimljivo svjedočanstvo i o tom  Petrovićevom  odlasku u veliku slovensku zemlju, ali ne navodi datum  i vrijeme boravka. Iz Milankovićevog  napisa se, međutim,  jasno i nedvosmisleno vidi  da je to putovanje obavljeno  prije Prvog svjetskog rata (Milanković je stigao u Beogad oktobra 1909. godine da bi preuzeo Katedru za primijenjenu matematiku na Beogradskom univerzitetu.). Penosimo dio napisa M. Milankovića u vezi malo poznatog  i neobičnog   Petrovićevog  putovanja  u Rusiju:

„Pored nauke i ribarstva imao je Mika još jednu veliku strast:  da putuje. On je prije svjetskog rata često putovao u zapadnu Evropu, a naročito u Francusku. Prvih godina mog boravka u Beogradu bio je u Rusiji. Pružila mu se za to prilika. Onda je poslanik Srbije u Petrogradu bio Dimitrije Popović, brat Mikinog kolege Bogdana Popovića i njegovog vršnjaka i školskog druga Pavla Popovića. Mika je u Rusiji dočekan vrlo srdačno, vidio je sve znamenitosti Petrograda, upoznao se sa svim tamošnjim matematiarima i bio pozivan i u druge krugove. Nije propustio da se upozna i sa tamošnjim ribarima.“

Akademik Milanković dalje iznosi, pored ostalog, i jednu neobičnu pojedinost. Mika je, naime, u Rusiji zapazio da tamošnji ribari spravljaju svoju ulovljenu ribu, prilikom sušenja, na specifičan način. Zbog takvog načina sušenja  njihovi riblji proizvodi su imali izvaredno dobar ukus. Petrovića  je to, naravno, posebno zainteresovalo pa je želio da otkrije tajnu tako dobro pripremljene  ribe. Smatrao je da to potiče zbog korišćenja posebne vrste drveta čiji je dim bio uzrok što je tako pripremljena  riba imala mnogo bolji i delikatniji ukus od one koja se koristila u drugim evropskim zemljama.  Stoga je uzeo dva komada drveta kojeg su ruski ribari koristili kao gorivo za vatru na kojoj je vršeno sušenje.

Smatrao je da će tek u Srbiji moći ispitati da li je zaista dim od tog drveta uzrok neobično lijepog i dopadljivog ukusa osušene ribe. Međutim, upravo zahvaljujući tim dvama drvetima Mika je imao mnogo problema prilikom prelaska preko državnih granica. Carinarnici nikako nisu mogli da povjeruju da neko nosi obična drveta, ili „cjepanice“ kako ih je Mika nazivao,  da bi ispitivao da li se korišćenjem  njihovog dima  dobija posebno ukusna sušena riba.  Naprotiv, smatrali su da je to samo vješta  „varka“ kako bi se pomoću nje prokrijumčarila neka vrijedna roba.

Možemo zamisliti kako je bilo teško ubijediti graničare da dva obična drveta, ili cjepanice, nisu nikakva „tajna“ roba koja služi da se pomoću nje zakamuflira nešto mnogo bogatije i vrednije. Mika je, naravno, objašnjavao svrhu tog drveta, ali su carinici bili veoma sumnjičavi, detaljno pregladali i  ispitivali drveta i pokušavali da zapaze ili nađu neki vidljivi trag  kojim bi im ukazao da su napravljene određene  skrivene šupljine pogodne za sakrivanje nekih   dragocjenosti. Tek poslije dugotrajnog i napornog „ubjeđivanja“ graničari bi prihvatili Mikino objašnjenje, ali su, naravno, prethodno dobro i detaljno  prokontrolisali obadvije „cjepanice“.

Nije poznato kako se čitavo Mikino putešestvije sa „cjepanicama“ završilo, na inače dugačkom putu  od  Petrograda do Beograda, niti da li je uspio da otkrije „tajnu“ dobijanja uzuzetno ukusne ribe nakon originalnog načina sušenja. Ali sama činjenica koliko je on napora uložio da bi sve to obavio  dovoljno jasno pokazuje sa koliko strasti i požrtvovanja je  nastojao da pronikne u „tajne“ koje su ga interesovale. 

Od 1931. godine otpočinje period Petrovićevih putovanja u polarne oblasti, u okviru nekoliko posebnih ekspedicije organizovanih i preduzetih na svjetskom nivou. Petrović se priključio jednoj dobro pripremljenoj  ekspediciji,  sačinjenoj od članova iz Francuske i Norveške, koja je imala za cilj da ispita tačno uokvirene  naučne fakte  u sjevernoj polarnoj oblasti iznad     82-og stepena sjeverne geografske širine. Ekspedicija je krenula iz luke Denkerk i zaputila se ka sjeveru. Put je vodio najprije do Hemerfesta, a potom do sjevernih obala Špitberga. Kada su se obavila predviđena ispitivanja, ekspedicija je na povratku posjetila obale Grenlanda i Islanda da bi se napokon vratila u polaznu luku – Denkerk.

Ovo putovanje je, za Petrovića, bilo veoma uzbudljivo i zanimljivo jer mu se konačno pružila prilika da putuje po velikom okeanskoj pučini. Iako je tada imao 63 godine i,  dakle,  bio  u poznim staračkim godinama, on se ponašao veoma vitalno, orno i poletno. Bio je ne samo zainteresovan za neka stručna i naučna ispitivanja, već je ispoljiva i veoma pronicljivi, mladal;ački duh i smisao za  oučavnje raznih  pojedinosti koje je pomno bilježio i o svemu tome kasnije sastavio jednu veoma vrijednu  knjigu koju je, kada je rukopis završio, ponudi svome prijatelju akademiku Pavlu Popoviću (1868 – 1939), tadašnjem glavnom uredniku Srpske književne zadruge.

Pavle Popović je primio Petrovićev rukopis pod naslovom ,,Kroz polarnu oblast“  i objavio u  okviru redovnog kola Srpske književne zadruge 1932. godine u knjizi od 248 strana. Petrovića je, kao skromnog i jednostavnog čovjeka,  malo začudila i unekoliko  iznenadila odluka prof.  Pavla Popovića da njegov rukopis, zapravo objektivni putopis, objavi  kao književno štivo. Za ovo svoje djelo  Petrović je smatrao da zapravo ima više stručnu i informativnu namjena  i da, prema tome,  predstavlja jednu vrstu „izvještaja“ sa njegovog putovanja. Stoga se nije   tako jednostavno mogao da se „pomiri“  sa činjenicom da jedan ugledni profesor književnosti i vrstan kritičar njegovu knjigu tako visoko vrednuje.

Međutim, ubrzo se pokazalo ja  P.  Popović pravilno postupio jer je žanr putopisne proze bio u srpskoj knjižavnosti malo zastupljen, a da je Petrovićeva knjiga predstavljala pravi biser iz te oblasti. I načinom pisanja i prezentiranja svoga viđenja  putovanja u polarnim oblastima su predstavljale  svojevsrnu vrijednost, kako neobično pitkim, jasnim i prijemčivim stilom, tako i ljepotom i slikovitošću iznošenja često veoma suvoparnih i objektivnih činjenica.  U osnovi tog stila je bila naučna konciznost, jasnoća i objektivnost, ali je  u Petrovićevoj interpretaciji takav način izlaganja dobio sve odlike ispoljavanja jedne nadarene i veoma prepoznatljive   individualnosti.

Pročitajte JOŠ:

Njeguški mašinbravar i marksista dr Radonjić prećutkuje: Braća Erak i Raič Srbi koji su naselili Njeguše u XV vijeku