Prvi Srbin izdavač štampar – Božidar Vuković Podgoričanin

Na današnji dan, 12. decembra 1539. godine u Veneciji je umro štampar Božidar Vuković Podgoričanin. Rođen je u Đulićima kod Podgorice, u plemićkoj porodici. Nakon iskustva u Crnojevića štampariji, u Veneciji je osnovao ćiriličnu štampariju. Inovacijama u grafičkom postupku stvorio je osoben i prepoznatljiv stil, prihvaćen od brojnih majstora grafičke vještine. U tom poslu naslijedio ga je sin Vićenco Vuković.

U štampariji Božidara Vukovića Podgoričanina, koji je Crnu Goru napustio zajedno sa Đurđem Crnojevićem, izašlo je devet knjiga u više izdanja. Pretpostavlja se da je bio visoki državni činovnik – logotet, odnosno glavni pisar i rukovodilac Državne kancelarije na dvoru Ivana Crnojevića na Cetinju. Božidar Vuković kazuje za sebe, da je otačastvom iz Podgorice.

Božidar Vuković je neumorno održavao veze sa porobljenim srpskim krajevima, naročito sa manastirom Mileševom i manastirima na Skadarskom jezeru. Njegove knjige rasturene su ne samo po srpskim crkvama nego su imale jakog uticaja i drugdje na evropskom istoku, sve do Baltika. Prvenstveno je štampao knjige religioznog sadržaja, ukupno devet njih. U Veneciji je stekao izuzetnu popularnost i društveni ugled zbog čega je dobio titulu plemića „Svetog rimskog carstva“ i naziv „Gospodin“. Štampajući za svoj narod knjige Božidar Vuković je isticao da njima želi da bude „hristijanom na polzu“. Neumorno je stoga, u njihovim predgovorima i pogovorima, ponavljao konstataciju o oskudici i uništenju srpskih knjiga po manastirima i crkvama, opustošenim od „inovjernih“. Pored toga „dušepoleznog“ i religioznog karaktera, njegovo je preduzeće nesumnjivo imalo i očevidne rodoljubive motive. Njima je Vuković dao takođe nešto mjesta u propratnim tekstovima s kojima je svoje knjige otpravljao u svijet.

Vidjeći, kaže on tako u pogovoru svoga Molitvenika, da Germani, Grci i ostali narodi (“i inije jeziki”) sastavljaju „na tipare“ (tj. štampaju) „božstv’nija pisanija“, zaželio je jako „i naša srbskaja, i blgarskaja takožde, na tipareh s’staviti“. Svoja izdanja Božidar Vuković nije, razumije se, pripremao sam. Oko Molitvenika i Mineja se „trudio…jerođakon Mojsi ot serbskije zemlji otčstvom že ot mjesta naricaemago Budimlja”.

Oktoih petoglasnik su mu realizovali „sveštenici Teodosije i Genadije paraeklisari monastira svetago Savi srbskago iže jes v Mileševo otč’stvom že ot mjesta Prijepolja”. Svoje duboko rodoljublje Božidar Vuković bio je namislio da zasvjedoči i na jedan sasvim naročit način. Kad mu se smrt sasvim približila isticao je naročito, u predgovoru Mineja da želi da štampariju (“sije tipare”) iznese „v svoje ot’čstvo“, ne bi li se tamo našao neko da se, poslije njega, „potrudi radi božstv’nih crkvah da isplni koliko bude volja božja nedostatčstvo svetih knig“. Da je ta Vukovićeva namjera ostvarena, bila bi to druga štamparija na tlu Crne Gore, poslije one Đurđa Crnojevića. Koliko je Vuković ozbiljno nosio u sebi ovu misao, vidi se najbolje iz prve redakcije njegovog testamenta. U tom testamentu on je ostavljao „manastirima na jezeru Skadra… sve one knjige rukom pisane i sve kalupe za štampanje, i onu opremu koja se nađe za pomenutu štampu, olovne forme i intaljirane figure (drvoreze) i sve što bude.. .” Iz nekih svojih razloga, kasnije je tu misao napustio i štampariju je, po njegovoj smrti, zajedno s ostalim dobrima, naslijedio njegov sin Vicko Vuković, koji će i sam, na izvjestan način, ući u istoriju srpske knjige kao njen izdavač i štampar.

Božidar Vuković je sahranjen po sopstvenoj želji u manastiru Sv. Bogorodice na ostrvu Starčevo na Skadarskom jezeru. Njegova spomen bista nalazi se u Podgorici.