Prikaz knjige Veselina Matovića: Brevijar o kulturnoj apostasiji

Prof. dr Predrag ŽIVKOVIĆ, mr Obrad SAMARDŽIĆ

(Veselin Matović: Crnogorska identitetska zagonetka, Centar za srpske studije, Banja Luka, 2023)

Knjiga profesora Veselina Matovića „Crnogorska identitetska zagonetka“ koja načelno otvara vrata disputacije o fenomenu jezika kao i poznatom istorijatu koji je prethodio njegovoj stigmatizaciji, zapravo predstavlja jedan ogled i solilokvijum naše apostasije, tačnije predikcija i fatum koji nas je zadesio u zaboravljenim i zanemarenim filozofskim i isihastičkim sočivima lovćenskog tajnovidca. Teoligija ali i etnosociologija Gorskog vijenca, čini se, da nikada nisu bile aktualnije nego u vremenu preovlađujuće prevejanosti nacionalnih prvaka, koji su uspjeli da ostvare naum integracije rehabilitovane i ujedno abolirane „nestašne mladosti“ u smiraju dvadesetog vijeka, obilježene ritmom ratnog profiterstva, preduzetničkom kleptomanijom, neoliberalnim šok terapijama i nacionalne snishodljivosti koja se ogledala u pokoravanju i inauguraciji kako političke, tako i religiozne i kulturne apostasije.

Disolucijom vrijednosnog sistema, kako tvrdi prof. Matović, našli smo se između dva svijeta, dvije egzistencijalne prirode, a samim tim, i između graničnih prelaza političkog inženjeringa kome je skoro, pa pošlo za rukom da nas ubijedi da su nam potrebna nova sočiva kulture sjećanja kojom bi se konvalidirala evolucija koja je naprasno prekinuta, nekim za srpski narod, stranim duhovnim i kulturnim utvarama, osnaženim u svetosavskom kultu, u konzervativnoj psihologiji koja je za konvertitski um previše troma da isprati evropocentričnu misaonu mladež oličenu u utilitarističkoj pobudi artikulisanja liberalne pobune duha koji nije ništa drugo do tamnica našeg endemskog etosa i onog, koji otprilike datira od 1219, a koji je u sebi sabrao vizantijsko nasleđe i dan danas predstavlja aktivni arhetip koji svakim novim pomenom, a posebno iskrenom i nevinom dječjom pobožnošću, biva nanovo oslikan kao najljepši kulturni ikonostas kojim jedan pravoslavni narod može da se ponosi. Iako je i sam prošao kroz golgotu jedne političke klime čiji recidivi reprezentuju „ideološki kaleidoskop“ koji se decenijama taložio sa jasnim ciljem da zarad proglašenja jedne nove nacije u ogledalu istine potisne tog uznemirujućeg dvojnika koji podsjeća na njegovu pravoslavnu i svetosavsku genealogiju, rukopis prof. Veselina Matovića ne predstavlja introvertni osvrt na tehniku žigosanja srpskog jezika, čime bi, složili bi se, ova epistola pretvorila u lingvistički lament. Naprotiv, postavljajući znano cilj da se ova tema i fenomen podjednako tiču kako lingvistike i književnosti, tako i teologije, sociolingvistike, filosofije, antropologije, etnosociologije, istorije, prava, a čini se, ponajviše, za upućenije uvide i rakurse, areala tanatopolitike (Kuljić, 2014), gdje je autor minuciozno analizirao one fenomene koji se rijetko mogu pronaći u našoj literaturi a koji su se odomaćili kod raritetnih mislilaca a isti se tiču kargo-kultova (Dugin, 2008) kao rudimentarnih nesvjesnih struja koje bivaju aktivirane u vremenima „duhovnog bjesnila“ i kada nacionalni duh postaje paralisan i nemoćan da pruži otpor kako endogenoj dementnosti i snishodljivosti, tako i egzogenim nasrtajima koji žele da taj isti duh i svijest indoktriniraju, alijas, da budemo politički korektni, da kroz hodnike kolektivne amnezije pretvore u ono što se smatra podesnim građaninom iliti postčovjekom za svijet transhumanizma. Nisu rijetki primjeri ukaza na onaj fenomen koji se u savremenoj sociološkoj literaturi oslovljava sa holokaust industrijom (Finkelstein, 2003) za koji, nakon živopisnih ukaza prof. Matovića, moramo tražiti otkup prava a sve zarad političkog avanzovanja i ideološke situiranosti političkih prvaka.
Budnom čitaocu istorijska geneza pređašnje deskripcije fenomena koji je postao, moglo bi se reći, endemskom boljkom postsocijalističkih društava, postaće poželjna satisfakcija za opunomoćene revizore istorije koji će strasno tražiti toponime podjela koji su inaugurisani u nacionalnim kategorizacijama srpstva i crnogorstva. Na ovim toponimima prof. Veselin Matović virtuozno prevazilazi ideološke zamke i dostojno odgovara na izazove iliti zadihane poteze političkih satrapa koji svoju nacionalnu i identitetsku evoluciju baštine iz „dnevničkih paskvila“ titoističke adoracije, čiji su recidivi, kako sugeriše prof. Matović, „osjemenjeni u kaptolskim kleronacionalističkim inkubatorima“ (Matović, 2023: 95). Autor pokorno, bez potrebe ishitrenog žigosanja i žuranalističkog izvještavanja i uočavanja naše postsocijalističke zbilje, u duhu književnog eremita koji odgovara samo Tvorcu, ukazuje na pokušaj polimerizacije ideološkog bigotizma i divergencije koji nastoje da otklone biljege, idiome i uvodne eshatološke činove koji ih podsjećaju na nemanjićke identitetske i pravoslavne stećke, da bi otklonom ali prethodno izvršenim antropološkim genocidom, potvrđivali ono što im je i ostalo u amanet a to je ovozemaljska egzistencija i ovozemaljska hipotetička ekstrovertnost i težnja koja negira čak i načela hrišćanske vjere kada je potrebno potvrditi „pastirsko slovo oca nacije“. U osvitu ovih nalaza, u dubinskim slojevima njegovog rukopisa, nameće se i naučni portret Frensisa Bejkona, čiji legat ukazuje na naturalizaciju idola i aksioma u crnogorskom društvu, koje je prof. Matović predstavio kroz mistifikacije jezika, etniciteta, identiteta, Crkve, a koji zbirno dočaravaju opsenu i hegemoniju pojmovne indoktrinacije ali i govora, sačinjenih iliti obrazovanih u idolima plemena, rupe, trga i teatra (Bacon, 1964: 51-53).
„Postsocijalistička jevanđelja“ koja su se u našem narodu temeljno, indoktrinirano i sugestivno distribuirala, morala su, kako svjedoči prof. Matović, preko inaugirasnog medijuma evropeizcije (čitaj neoliberalizacije društva), što nije ništa drugo do fenomen pojave kargo-kultova, izopštiti iz religioznog i naučnog diskursa sve one duhove sabranja koji su upućivali na iskone pravoslavlja i srpske pripadnosti.

Prihvaćeni ditiramb, autor iskazuje sledećim osvrtom: „Jednostavno rečeno, njihov put u Evropu, „u novi civilizacijski krug“ (pod sloganom „nećemo gusle, hoćemo rokenrol“), podrazumijevao je odbacivanje sopstvene, istorijske kulturološko-identitetske profilacije, zapravo – svojevrsno identitetsko mitarenje“ (Matović, 2023: 97), da bi ovu opasku upotpunio Njegoševom auktorijalizacijom, tačnije kroz lucidnu govornu postojanost Teodosija Mrkojevića. Riječ je o duhovnoj apostasiji koja je nastojala da kroz zgusnuto privrženištvo vjerskoj i nacionalnoj divergenciji još više udalji i utamniči, ionako usamljenog Njegoša, čiji legat je interniran u crnogorskom obrazovnom sistemu i čija „identitetska i filosofska suza“ nema roditelja. A ta pozicija usamljenosti i izopšenosti Njegoša, novoproklamovanim idoloima, odnosno reliktima iz Novog Organona, poslužila je kao svojevsrni hronocid (Epštejn, 2001), kako bi svojom soteriološkom ulogom u teatru „nemirne i nestašne mladosti“, konstruisali postsocijalistički sitkom u kojem su preuzeli jarbol odgovornosti za oslobođeni htonski nagon prvo nacionalne a potom i lingvističke i vjerske samobitnosti i posebnosti. Revizori istorije nastojali su, uistinu, lakonski, da potentnim nasiljem markiraju toponime nastanka samobitnosti crnogorske nacije, negirajući pritome, kako i raskošno slovi rukopis prof. Matovića sa vrijednim svjedočanstvima o našoj autističnoj eposi postsocijalističke infatilnosti, etos i kult konzervativne filosofije, koji su pulsirali i odavali utisak jednog unikatnog svetosavskog a kasnije i petrovićevskog panpsihizma, čija nas je duhovna i kulturna opna štitila ponajviše od sopstvenog prozelitizma (opširnije u: Matović, 2023).
Primjetna oscilacija izostanka adekvatnog odgovora sabiranja nacionalne ornamentike izazvala je na prostorima negdašnje Jugoslavije ideološki odjevenu saglasnost nacionalnih manjina i vladajućih partija, koja je, kako i primjećuje autor, istrajavala na proganjanju svih onih mislilaca kojima je ideja jugoslovenstva bivala previše skučena ali nadasve, konstruisana opsena , u našem slučaju, sa namjerom da ukroti za režimske pristaše donkihoterijski talas srpskog jedinstva izazvala je pokušaj negiranja arhetipova koji su bitisali u našim mitološkim, religijskim poslanicama, kako bi se stvorilo agregatno stanje, to jest agregatna politička nacija koja će konstituisati konture „semantičke akrobatike“, vičan je prof. Matović u svojim objašnjenjima, što je izazvalo grotlo pojmovne divergencije „nacionalnosti i narodnosti“ (opširnije u: Matović, 2023: 99). Ovdje nas autor podsjeća na stvaranje makedonske nacije kojoj se od strane Grka, Bugara, Srba i Albanaca osporava integritet kroz koji bi sebe legitimisala kao autentična nacionalna tvorevina, što će, ispostaviće se, biti uvodni čin ili preambula za stvaranje crnogorske nacije kao fromovski kazano, „bjekstva od slobode“. Provjerenim istorijskim faktima, autor piše i sugeriše:
„Ipak, između ta dva koncepta (politički i etnički koncept formiranja nacije um. O. S; P. Ž) nije bilo sukoba sve do sredine 90-ih godina 20. vijeka, kada voljom ondašnjeg režima politički koncept mutira u političko-etnički hibrid, s ciljem stvaranja crnogorske etničke nacije, kao negacije srpskog nacionalnog, jezičkog i duhovnog identiteta Crne Gore. Pri tome je uspostavljena nemoguća jednačina (0 H 2 =1): Crnogorci su etnička nacija, ali su i svi građani Crne Gore, kao njeni državljani, nacionalno Crnogorci, s tim što se njihov identitet determiniše konstitutivnim elementima stranački projektovanog crnogorskog etniciteta – crnogorski jezik, crnogorsko kulturno nasljeđe, crnogorska književnost, latinično pismo, crnogorski pravopis, CPC, itd.“ (Matović, 2023: 99-100).

Prof. Veselin Matović kao izraziti erudita, koliko zadivljen Tradicijom i etosom svog naroda, toliko je svaki redak njegovog rukopisa ispunjen nabojem svjedočanstava o indoktrinaciji koja je imala za cilj da pobudi frojdovski kazano narcizme malih razlika i da plauzibilno potvrdi stvaranje crnogorske nacije, ne skrivajući metodologiju tog ostvarenja. Na djelu je, što prof. Matović prepoznaje, obnovljeni i povampireni pokušaj stvaranja Firentinske unije, gdje politički prvaci crnogorske političke scene, episkopatski primat priznaju svima sem matičnoj Crkvi (SPC). Iz ovoga, opravdano, jelte, slijedi i negiranje i osuđivanje Ruske pravoslavne crkve za tobožnje negiranje crnogorske nacije i novoformirane CPC, pa čak i epitimije vaseljenskog patrijarha imale su konspirolioške namjere prema ovoj organizaciji. Međutim, ono što autor ne gubi iz vida je ta nepromišljena i brzopleta anpasan igra i predstavnika srpskog korupusa koji su prihvatili nametnutu redukciju i srspki narod u Crnoj Gori sveli na manjinski nacionalni korpus, prihvatajući ovladavajući narativ uspostavljen od strane crnogorskih šestokolonaša (Dugin, 2014). Prihvatajući nametnuti diskurs o neizbježnom statusu građanske države kao ideološkom narativu postmodernog doba, to jest, panaceji koja bi imala zadatak da ukroti nacionalističke eksklamacije, politički subjekti su dozvolili da im danajski darovi oličeni u nacionalnim manjinama i njihovim prohtjevima kao državotvornog naroda, potisne ne samo muskulaturu negiranja već i osjećanje o negdašnjoj državotvornoj osovini Srba kao konstituitivnog naroda Crne Gore (opširnije u: Matović, 2021: 111). Tako smo, na glas razmišlja autor, postali zatočenici otvorenog društva. Navalentnost građanske države, osjetili smo, kako upozorava prof. Matović, svaki put kada bi se poteglo pitanje o permanentnoj ugroženosti srpskog jezika, Crkve ili identiteta u Crnoj Gori jer bi isti bili okarakterisani kao atavistička konzervativna opasnost koja narušava, jelte, „liberalni Dekalog“ građanske države, kojoj taj isti liberalizam postaje politička i ekonomska karta njenog unutrašnjeg raskola, tačnije progona prošlosti, koju ne treba u potpunosti odbaciti već limitrofno (Dugin, 2004) uskladištiti i povremeno zbog biračkog tijela kroz prethodnu medijsku preparaciju, oslobođenu svakog prizvuka srpskog bitisanja, poistovjetiti kao kadaveričnu podršku novoformirane crnogorske nacije, tačnije novoformirane građanske nacije. Ali kako to da jednom otvorenom društvu i građanskoj naciji bivaju previše gabaritna nasleđa jednog Svetog Save, Simeona Mirotočivog, Petra I i Petra II Petrovića Njegoša, Vladike Nikolaja Velimirovića i svih onih književnih apatrida koji su protjerani ili čija djela su redukovana u obrazovnom sistemu Crne Gore kako ne bi narušavali međunacionalni sklad i medijum nesmetanog jutarnjeg buđenja iliti podrazumjevane stigmatizacije srpskog naroda?! To je zapravo filosofija građanske nacije koja ne trpi mitološka sledbeništva i viševjekovnu tradiciju kao adikciju od koje se novoformirana nacija mora osloboditi.
Njegova književna i istorijska snaga uvod su i u geopolitičku dramaturgiju koja se desila u smiraju bipolarnog međunarodnog sistema i uspostavljenju unipolarne strukture Pax Americana, to jest kada smo osjetili liberalnu otvorenost, tačnije totalitarizam otvorenog društva zapadne hemisfere. Izbjegavanje referenduma o ulasku u NATO kao svojevrsnog uvoda u spoznaju postdemokratije jer kao da je volja građana u Crnoj Gori ikada i bila bitna, predstavlja ogranak autorske znatiželje i geopolitičke obavještenosti koji se ne završavaju samo u rubrikama žurnalističkog manira. Tako se u Crnoj Gori brazda navedenog zapadnog nasilja iz 1999, proglašava činom spasenja crnogorskog naroda od tobožnje srpske okupacije iz 1918. godine. Ako se nadovežemo na istraživanja mađarskog psihijatra Tomasa Sasa, mogli bi poput autora postaviti retorsko pitanje gdje se nalaze etičke granice crnogorske zbilje, odnosno psihijatrije (Szasz, 1980)?
Hrestomatska egzsitencija autorovih zapisa sačinjenih i objavljenih u prestižnim nacionalnim časopisama i nedeljnicima (Slovo i Pečat), ne govore, kako smo i istakli, samo o ortografiji srpskog jezika te iznjedrenom ideološkom inženjeringu kodifikacije crnogorskog jezika kao pomenute pojmovne opsene, već mnogo više, u ovim svjedočanstvima prof. Matović poput lingvističkog forenzičara utvrđuje „rasute brojanice“ (Matović, 2021: 75) srpskog identiteta, odnosno utvrđuje kontinuirani genocid koji se sprovodi nad srpskim narodom i težnju da se jarbol njegovog nacionalnog i vjerskog identiteta supstituiše i utamniči u kodnim greškama novoformirane crnogorske građanske nacije, Crkve i jezika. To psihijatrijsko i ideološko ludilo, pozovimo se još jednom na T. Sasa, autor pedantno opisuje kroz odricanja od onih duhovnih slavoluka kojima je svaki naknadni opis suvišan jer svojim gabaritima pamte i opominju da:
„Ko zaboravlja pretke, njihove prinose i zavještanja, ko zameće i zamijeće, rotira, mrsi i preimenuje njihove putokaze – zaboravlja i sebe i Boga u sebi; zatvara se u mrak neznanja, u prazninu i „mjesečarstvo“; to je beznadno potonuće u ateizam i njegovo pijanstvo karneval – u mentalnu bolest koja suši sve životne tokove i obesmišljava sve ljudske napore.“ (Matović, 2023: 77).
I na samom kraju ovog skromnog zapisa o knjizi prof. Matovića „Crnogorska identitetska zagonetka“, iskoristićemo tu privilegiju recenzenata i opservatora ovog ogleda o nama samima i našim recidivima, to jest jugonostalgičarskim titoističkim demonima za koje je potreban detaljan duhovni, etnosociološki, lingvistički i istorijski egzorcizam, kako bismo se bar malo odužili našim precima, toj sakralnoj geografiji naše mitološke ukorijenjenosti. S punim pravom kažemo da smo i mi poput ruskog naroda te prognane pravoslavne bratije, dobili poput virtuoznog književnog proroka Zahara Prilepina, autora koji ne odgovara političkoj klimi apostasa zbog svoje buntovnosti a još više ne odgovara književnom konformizmu, čega je autor i svjestan, ali zar to nije duhovna i književna askeza zarad koje vrijedi žrtvovati ovozemaljske hvale, pa čak i život?! Jer u protivnom, kako bi i izašli pred prađedove, pred Nemanjiće, pred Petroviće, znajući da smo okruženi udobnošću političke adoracije i onim prozelitizmom od koga datira i onaj vjerski, a to je obnama i izdaja nas samih. Zbog svega izrečenog, ovu knjigu treba čitati kao „Hronologiju iz našeg XX-vjekovnog podzemlja“ koja je u XXI vijeku suvišna i zamorna jer „mentalna higijena“ (Matović, 2023) današnjeg čitaoca ali ponajviše žitelja ovih prostora, prema naumima ideoloških centara moći, mora biti očišćena i oslobođena od svakog vida nostalgije ka strogoj i prekornoj riječi kao kletvi i molitvi predaka, koja bi imala mogućnost pobune protiv političkih ideola. Prof. Veselin Matović se još jednom potvrdio kao hrestomatija našeg književnog i istorijskog pamćenja koja jurodivo potvrđuje svoju duhovnu i književnu egzistenciju, ne osuđujući, već opominjući i moleći da se „rasute brojanice“ našeg duhovnog zajedničarenja pronađu i obnove, kako bi mogli obnoviti i samoga Boga u nama. Zbog toga zdušno i preporučujemo ovu knjigu kao potvrdu o čistoj savjesti, postojanom altruizmu koji čak i kroz potvrđeni slijed događaja naše istorije ne osuđuje već oprašta, što je rijetkost za ovaj rod književnosti i što je najvažnije, to je imanentni i atuentični pejzaž i biljeg autora (Tanasković, 2014) koji zbog svog progona i književne žrtve da se svi događaji sačuvaju u ovom rukopisu, zaslužuje pijetet i čitalačku odanost kao sagovorničku Drugost.