Povratak iz zaborava dubrovačkog gospara Mata Gracića

U Kući Đure Jakšića u Beogradu, u Skadarliji, nedavno je održana promocija knjige „Gospar Mato Gracić – Nastanak i nestanak Srba rimokatolika u Dubrovniku” u izdanju izdavačke kuće „Narodna prosveta”.

Miljenko Reljić uputio je mejl jednom od autora Saši Nedeljkoviću u kome je istakao: “… posebno raduje da ste vi pored advokata Predraga Savića autor knjige o mom pokojnom djedu dr. Matu Graciću. Čestitam Vama, advokatu Predragu Saviću i urednicima i recenzentima što ste sa izuzetnim trudom i sa iskrenim srcem obradili i napisali knjigu o mom djedu dr. Matu Graciću, kako bi se ovom knjigom sačuvala od zaborava istinita istorija o Dubrovniku i Dubrovčanima Srbima katolicima i njihovom doprinosu koji su gradili u slavnu istoriju srpske nacije”.

Dramski umjetnik Gojko Baletić čitao je stihove pjesme Uroša Trojanovića “Bokeljska noć”. Zatim je govorio Zdravko Elez, čelni čovjek nove izdavačke kuće „Narodna prosveta“. Istakao je da je bila slična sudbina Anatolija Ivanovića i Mata Gracića.

Dr Jovan Janjić je kao jedan od recenzenata govorio o značaju knjige o Matu Graciću. Istakao je da se Dubrovačka republika širila zahvaljujući povlasticama srpskih vladara i srpske vlastele. Alina iz Krasnodara pjevala je više puta ruske pjesme.

Drugi recenzent dr. Vojislav Todorović je iznio svoje poglede zašto je knjiga značajna. O knjizi je posle njih govorio autor Predrag Savić. Istakao je da knjiga ne bi mogla nastati bez pomoći dr Milorada Vukanovića. On je imao kontakt sa Miljenkom Reljićem, koga je splitski vojni sud osudio na 8 godina tamnice. Na Reljićevu inicijativu pokrenut je proces rehabilitacije Mata Gracića. Tokom dva dana snimanja u Dubrovniku mnogi Dubrovčani stariji od 60 godina prilazili su dr Miloradu Vukanoviću i slali pozdrave gosparu Miljenku.

Istoričar Saša Nedeljković istakao je da je skoro dvadeset godina istraživao Srbe u Dubrovniku. Tokom istraživanja shvatio je koliko je malo znao o njima. Srbi katolici odbili su da se opredjeljuju po vjeri, i zato su platili veliku cijenu. Od istaknutih pisaca o Dubrovniku promociji su prisustvovali Nikola Milovančev iz Ljubljane, dr Irena Arsić i Predrag Piper. Predrag Piper je kao predsjednik Fonda „Đorđe Zečević“ za unapređenje i zaštitu ćiriličnog pisma i urednik edicije Odjeljenja jezika i književnosti SANU učestvovao u izdavanju kapitalne knjige za srpsku nauku „Srpski molitvenik Spomenica Milanu Rešetaru 1512-1942-2012“ u Beogradu 2016.

Zlata Bojović je u mejlu Saši Nedeljkoviću istakla da zbog skupa o Paštrovićima izvan Beograda ne može da dođe na promociju. Nikola Milovančev se obratio prisutnima na promociji, govoreći o Srbima na Primorju. Saša Nedeljković mu je uručio knjigu u specijalno umjetnički urađenoj kutiji. Predsjednik Srpskog Narodnog Vijeća Dubrovnika dr. Milorad Vukanović nije mogao da dođe na promociju. Na kraju promocije pročitana je pjesma o Antunu Fabrisu.

Mato Gracić je bio vlasnik devet zgrada u Dubrovniku, advokat, bankarski revizor, veleposjednik, vlasnik banje Termoterapije u okolini Dubrovnika, vlasnik fabrike elektroindustrije Signal u Beogradu. Kao vlasnik Srpske štamparije u Dubrovniku štampao je list Dubrovnik i časopis Srđ. Bio je jedan od predvodnika pokreta Srba katolika na Primorju. Kao bogat čovjek bio je dobrotvor prosvetnih i privrednih srpskih društava u Dubrovniku kojima je pružao i pravnu pomoć. Bio je starješina Srpskog sokola Dušan Silni od osnivanja. Zbog svega toga bio je u Prvom svjetskom ratu talac. Posle rata Srbi katolici nadali su se mirnom životu u Jugoslaviji. Hrvatski separatisti su zajedno sa Katoličkom crkvom nastavili u Jugoslaviji borbu da pretvore Dubrovnik u hrvatski grad. U ime Srba katolika Luka Bone, Božo Hope i dr M. Gracić uputili su prestavku „Jedna potreba i pravo Srba katolika“ arhibiskupu barskom i primasu srpskom dr Nikoli Dobrečiću. Tražili su otvaranje Srpske katoličke bogoslovije u Baru. Predstavka je objavljena u listu „Dubrovnik“ uoči Vidovdana 1939.

Nacionalni pregalac Mate Gracić umro je 1944. Posleratna vlast mu je mrtvom sudila i oduzela svu imovinu. O procesu rehabilitacije pisao je advokat Predrag Savić u knjizi.

Ovom knjigom učinjen je napor da se posle prinudne amnezije u SFRJ u pamćenje srpskog naroda vrati nacionalni pregalac dr Mato Gracić i istaknu zasluge pokreta Srba katolika na Primorju za srpski narod u cjelini.