Porodica Roš: Odbranili Srbiju, obnovili Hilandar, pa ih komunisti izbrisali iz istorije

Porodica Roš, porijeklom iz Liona, ostavila je neizbrisiv trag u srpskoj vojnoj, kulturnoj i duhovnoj istoriji 20. vijeka. Đorđe, Dušan i Mirko Roš – tri brata, tri stuba posvećenosti Srbiji, koju su voleli više od mnogih rođenih u njoj.

Đorđe Roš – branilac Beograda, vazduhoplovac i obnovitelj Hilandara

Đorđe Roš (1896–1977) bio je učesnik Prvog svjetskog rata, jedan od pionira srpskog vazduhoplovstva i čovjek koji je svoj život posvetio odbrani i obnovi srpske duhovne baštine. Ranjen kao mladi oficir u bici za Beograd 1915, ostavio je za sobom zapise koji bi i danas trebalo da se izučavaju u školama. Zahvaljujući njemu sačuvan je čuveni govor majora Dragutina Gavrilovića, mada pojedini revizionisti danas pokušavaju da taj događaj predstave kao mit ili literarnu fikciju.

U međuratnom periodu, Roš je sa bratom Dušanom osnovao firmu „Roks – eksport-import“, jednu od prvih domaćih kompanija sa predstavništvom u teškoj industriji. Sarađivao je sa francuskim, njemačkim i norveškim partnerima, ali nikada nije izgubio fokus sa srpskih interesa. Bio je i počasni generalni konzul Norveške u Beogradu, što mu je omogućilo šire diplomatske i kulturne veze.

Međutim, ono po čemu će zauvijek ostati upamćen jeste njegova požrtvovanost u obnovi Hilandara. Kao član Komiteta za obnovu manastira, učinio je ogroman napor da se svetinja na Svetoj Gori sačuva i ostane pod okriljem Srpske pravoslavne crkve. Upravo tamo, na tlu Svete Gore, Đorđe Roš je sahranjen – kao jedini mirjanin bez monaške odore koji je dobio tu čast.

Dušan Roš – oficir, humanitarac, spasilac Jevreja

Njegov brat Dušan bio je jednako značajan. Odlikovan u Prvom svjetskom ratu, kasnije se istakao humanošću tokom Drugog svjetskog rata. U trenutku kada je većina Evrope okretala glavu od stradanja Jevreja, Dušan Roš je svoju suprugu Jevrejku Riu Hamerle izveo u Švajcarsku i spasio joj život. Za njega, kao i za Đorđa, Srbija je bila više od države – bila je moralna obaveza.

Mirko Roš – naučnik svjetskog glasa

Treći brat, Mirko Roš, ostvario se u naučnom svijetu. Bio je priznat inženjer i stručnjak za građevinske konstrukcije, saradnik švajcarskih institucija, i član evropskih tehničkih komisija. Iako je živio van zemlje, nikada nije zaboravio svoje porijeklo. SANU je u sklopu edicije o srpskim naučnicima objavila i monografiju o Mirku, potvrđujući njegovo mjesto u srpskoj akademskoj baštini.

Zašto se o njima ćutalo?

Poslije Drugog svjetskog rata, nova komunistička vlast nije imala milosti prema porodicama koje nisu bile ideološki podobne. Rošovima je oduzeta kuća u Katićevoj ulici u Beogradu, a Đorđe je proglašen nepoželjnim. Ipak, uprkos progonima i zabranama, nastavili su da služe Srbiji – tiho, dostojanstveno i daleko od javnosti.

O porodicama poput Rošovih mora se govoriti. Njihove biografije predstavljaju suštinu onoga što je srpski identitet – borba, znanje, poštenje i vjera. Dok se danas neki uporno trude da revidiraju istoriju i ponište doprinos ljudi koji su vjerovali u Srbiju i van okvira ideoloških šablona, naša je dužnost da ih sačuvamo od zaborava.