Poljski Harkov – besmislica postaje stvarnost

Aktuelna ukrajinska vlada neće i ne može da se suprotstavi poljskoj ekspanziji

Dana 23. juna u poljskom Vroclavu održana je mala svečanost. Razlog je imenovanje jednog trga po generalu petljurovske armije, Bezručku. Takve likove u Poljskoj vole: zajedno sa Poljacima Bezručkovljeva divizija je 1920. zauzela Kijev, a zatim ratovala protiv Buđonijevih trupa.

Sama ceremonija svedena je na otvaranje table sa nazivom trga. Događaju je prisustvovalo nekoliko desetina ljudi, među njima i ambasador Ukrajine u Poljskoj Andrej Dešica, koji je rekao da je ovo veoma važan dan, da je Bezručko zajednički heroj obje zemlje, te da su, udružene, Ukrajina i Poljska veoma snažne.

Stav zvaničnog Kijeva se kreće od puzanja pred Varšavom, do izražavanja nezadovoljstva, kada sa druge strane granice upozore da Ukrajini neće biti dozvoljen ulazak u Evropu sa Banderom.

Istovremeno, ni oni koji u Kijevu sprovode zvaničnu politiku, niti „aktivisti“ ni primjećuju ekspanziju Poljske u njihovoj zemlji. A to se ne dešava samo u zapadnim oblastima Ukrajine, posebno onima koje su nekada bile deo Poljske. U istočnim regionima, Poljaci su takođe veoma aktivni, prvenstveno u jednom od najvećih gradova u zemlji – Harkovu. Ovde je veoma aktivan Generalni konzulat Poljske, na čelu sa Janušom Jablonskim, koji ima veliko iskustvo djelovanja u zamljama bivšeg Sovjetskog Saveza (Moskva, Lavov, Kalinjingrad, i sada – Harkov).

U prvoj godini rada Jablonskog (2016. godine) u Harkovu se otkrila spomen ploča Jozefu Pilsudskom. Poljski generalni konzul izrazio je svoju ideju gradskim vlastima, koje su podržale ovu inicijativu, i uskoro se na zgradi, u Univerzitetskoj ulici, broj 16, pojavila spomen ploča, čijem je svečanom otvaranju prisustvovao i poljski ambasador Jan Peklo.

Za Harkov, i istoriju ovog grada, uloga Pilsudkog je beznačajna. Budući diktator Poljske studirao je na lokalnom Univerzitetu, ali samo jednu godinu. Onda je pokušao da se prebaci na Derpt (sadašnji Tartu), a zatim se našao u Petrogradu, gdje je uhapšen i poslat u progonstvo. Nikada se više životni putevi Pilsuldskog nijesu ukrstili sa Harkovom, ali memorijalna ploča stoji, i u nju svakodnevno gledaju studenti i predavači inžinjersko-pedagoške akademije. Moram da naglasim da se Univerzitet ne nalazi negdje na periferiji, već u centru Harkova.

U modernoj Poljskoj postoji kult ličnosti Pilsudskog, koji se aktivno širi u Ukrajini. U regionu Lavova, na primjer, ljudima pokazuju staze Jozefa Pilsudskog (maršal je nekad volio da pješači po Karpatima), i uče građane Harkova da se ponose činjenicom da je u njihovom gradu, pa makar i samo tu jednu godinu, studirao Pilsudski.

Poljaci se nijesu zaustavili na postavljanju spomen-ploče. Krajem 2017. godine Januš Jablonski predstavio je kalendar “Poznati Poljaci i Harkov”. Nije teško pogoditi da je najistaknutiji među njima – Pilsudski. Kalendar je dvojezični, poljsko-ukrajinski, u njenom stvaranju je učestvovalo više organizacija povezanih sa konzulatom Poljske. Takvih organizacija je mnogo: Kulturno-obrazovni centar “Poljski Dom”, Harkovsko društvo poštovalaca poljske kulture, Kulturni-obrazovni centar na Ekonomskom fakultetu Beketov, Centar poljsko-ukrajinske saradnje na Pedagoškom fakultetu, koji nosi ime Skovorode, Centar za proučavanje i popularizaciju poljskog nasljeđa, i niz drugih.

Koja je njihova uloga? Prošle jeseni, nekoliko desetina školaraca iz Harkova otputovalo je u Poljsku, gdje su posjetili Gnjezno, prvu prestonicu Kraljevine, pa Poznanj, kao i veliki broj drugih istorijskih lokaliteta. Ulogu domaćina i vodiča obavljao je konzul Jablonski, glavom i bradom. Ovakvih grupa tokom 2017. bilo je sedam, to jest, Poljsku su posjetili stotine mladih Harkovčana. Sudeći po njihovim reakcijama, djeca maštaju o tome da se vrate u Poljsku.

Poljski diplomatska misija u Harkovu osvaja i virtuelni prostor. Početkom juna ove godine, konzulat je sproveo prezentaciju aplikacije za pametne telefone, pod nazivom “Poljski Harkov”. Razvili su je osoblje i diplomci dva univerziteta u Harkovu – Pedagoškog i Ekonomskog fakulteta. Već na jesen aplikacije će biti na raspolaganju korisnicima, i, nakon preuzimanja, svako će moći da nauči da je Harkov – grad Pilsudskog i drugih poznatih Poljaka.

Sam po sebi, izraz “Poljski Harkov” je – apsurdan. Prema popisu iz 1897. godine, Poljaci su činili samo 2,3% stanovništva grada, prije Drugog svjetskog rata, bilo ih je samo 0,55%, a na osnovu sveukrajinskog popisa iz 2001. godine, u cijeloj Harkovskoj oblasti živi svega 1936 Poljaka, što predstavlja 0,03% stanovništva. Stoga, ako je izraz “Poljski Lavov” – zasnovan na istorijskim faktima, “Poljski Harkov” je – besmislica. Ipak, ova besmislica postala je stvarnost.

Ovo što radi poljska diplomatska misija u Harkovu, u sovjetsko doba zvalo se – ideološka diverzija. Danas se to zove – “meka moć”. Tako se ne oduzimaju teritorije, već mozgovi – kroz humanitarne projekte kao što je spomen-ploča Pilsudskom, kalendar sa portretom poljskog diktatora, slanje djece iz Harkova u Poljsku, aplikacije za pametne telefone “Poljski Harkov”, itd…

Težina poljskog prisustva u Ukrajini u odnosu na Njemačku ili Francusku je relativno mala, ali su poljske diplomate mnogo aktivnije od svojih zapadnoevropskih kolega. U drugoj državi slične aktivnosti diplomata susjedne države izazvale bi podozrenje, ali ne i u Ukrajini. Aktuelna ukrajinska vlada neće i ne može da se suprotstavi poljskoj ekspanziji.

Naprotiv: propagiranje “Poljskog Harkova” pogoduje zvaničnom Kijevu. U nezavisnoj Ukrajini, pogotovo nakon državnog udara 2014, ukrajinske vlasti se bore protiv ruskog Harkova. Grad se intenzivno ukrajinizuje, ali se to odvija potajno. Često i preko murala. Oni su danas u modi, i crtaju ih kad god i gdje god je to moguće. U Kijevu su, na zidovima kuća, već nacrtali Hetmana Skoropadskog, čudesnog kozaka, koji ubija dvoglavog zmaja. U Harkovu takođe ima “ideološki ispravnih” murala, ali postoje i oni sa likom Gagarina, herojima Sovjetskog saveza, Narodnim umjetnicima SSSR.

Grad se sjeća svoje istorije, i čak i danas pokušava da sačuva svoju rusku i sovjetsku prošlost. Jedan od alata za borbu protiv ovoga jeste i poljsko nasljeđe Harkova, bez obzira koliko je ono mizerno. Početkom juna poljski ambasador Jan Peklo je zajedno sa kolegama iz Mađarske, Češke i Slovačke doputovao u Harkov. Jedan od ciljeva posjete bila je i priprema konferencije Višegradske grupe. Događaj će se održati u avgustu, uoči dana nezavisnosti Ukrajine. Najavljeno je prisustvo više ambasadora i gradonačelnika. Moguće je da će se za nekoliko godina u Harkovu okupljati ministri i šefovi država Višegradske četvorke.

Harkov se nalazi daleko od zapadnih granica Ukrajine. Ali, s obzirom da se poljske diplomate u tom gradu osjećaju kao istinski gospodari, oni, sasvim logično, pozivaju goste da dođu – u njihov, tj. poljski Harkov.

Sergej Pavljenko: FONDSK