Podvizi Smaja Ferovića – nemjerljiv doprinos srpskoj nacionalnoj ideji

U proljeće 1915. godine, srpska vlada imala je pouzdane izvještaje da Austro-Ugarska morem doprema oružje u Albaniju, kao i da šalje svoje oficire u namjeri da mobiliše Arbanase da s leđa napadnu Srbiju. Zbog toga je Nikola Pašić poslao Punišu Račića i Smaja Ferovića sa namjerom da odvrate glavešine sjeverne Albanije.

U Albaniji je do Mata vladao Esad-paša koji je bio naklonjen Srbiji, ali je u Matu gospodario Ahmed-beg-Zogu, nad Miriditima Prenk-paša, a u sjevernoj Malesiji Isa Boljetinac i Bajram Cur. Ove istaknute glavešine nisu se pokoravale Esad-paši i bili su naklonjeni Centralnim silama, tj. bili su spremni da napadnu Srbiju za račun Austro-Ugarske i da joj time dodatno olakšaju posao.

Smajo je dobro govorio arnautski, a pored toga, dvije njegove sestre su bile udate za sinove Ise Boljetinca. Sve to je bila garancija da će ih Isa dobro primiti, ali ne i poslušati. Međutim, Isa ih je poslušao, i to ne samo on već i ostale arbanaške vođe, koji su predstavljale potencijalnu opasnost po Srbiju.

Prema Punišinim riječima, zasluge najpre pripadaju Smaju, a uspjeh ovog dogovora ogledao se u tome što su demobilisane arbanaške grupacije, Crnogorcima je pružena mogućnost da uđu u Skadar bez borbe i da uspostave vezu sa ostalim srpskim trupama i Esad-pašinim vlastima. Naposletku, osigurano je i povlačenje srpske vojske kroz Albaniju. To je bila prva politička misija u kojoj je Smajo aktivno učestvovao i pri čemu je cjelokupnoj nacionalnoj ideji dao nemjerljiv doprinos.

Pored toga, Smajo se srčano borio i prilikom odbrane Beograda i sa punim pravom je nosilac Karađorđeve zvezde sa mačevima. Od Narodne skupštine proglašen je za nacionalnog radnika. Nakon rata, 1928. godine, novine su pisale o incidentu koji se dogodio u skopskoj kafani Makedonija, a čiji je bio akter. Naime, Smajo se sukobio sa skopskim bogatašem Ćani-begom Alilovićem i tom prilikom ga je upucao.

Izvor: Princip