Plan B: Uzeli bismo „samo“ zemljišta na primorju

Piše: Nikola Milovančev, pravnik i publicista

Na dan Svetog Save, 27. januara, u emisiji „Argumenti“ na crnogorskoj državnoj televiziji (RTCG), gostovali su g. Velibor Džomić, koordinator Pravnog savjeta Mitropolije crnogorsko-primorske Srpske pravoslavne crkve (MCP SPC) i advokat g. Nikola Martinović, koji je blizak stavovima crnogorske vlade. Tema je bila najaktuelnija: Zakon o slobodi vjeroispovijesti, koji je donela skupština Crne Gore. U televizijskoj debati je g. Martinović zagovarao odredbe tog zakona a SPC je uputio da se za preispitivanje njegovih odredbi obrati u sudskim instancama Crne Gore. Međutim, već krajem sedmice, 1. februara, RTCG je objavila vest o novom istupu N. Martinovića: „Martinović ocijenio: SPC brine zbog vrijednog zemljišta“. Po toj vesti, advokat Martinović je sada izjavio: „Problem neće biti ni formalna registracija, već vrijedne investicione nekretnine…“.

Jasno je da jedan, nesumnjivo sposoban advokat ne bi neovlašteno davao izjavu da li će država Crna Gora registrovati SPC i šta želi da uzme od SPC. Posle ponovnih masovnih protesta u četvrtak 30. januara, panika režima je očito sve veća i apetiti su se smanjili: nevladina organizacija „Crnogorska pravoslavna crkva“ se pušta niz vodu, nije više sporna registracija SPC a nekoga zanimaju još jedino zemljišta na Jadranu. Uz to je N. Martinović dodao: „Ono što je suština i na čemu će, prema mojem mišljenju, SPC insistirati u pregovorima jeste pitanje nekretnina koje nijesu korišćene kao bogoslužbeni objekti. Dakle, njih interesuje gradsko građevinsko zemljište prije svega, što je i najvrednija imovina kojom ta crkva danas gazduje u Crnoj Gori“. Ovo je pak zamena teza, bilo bi poštenije reći: „Nas interesuje gradsko građevinsko zemljište, da ga oduzmemo od SPC“.

Ipak, to je veliki pozitivan pomak – nema više ucenjivanja sa registracijom SPC a i imovinski apetiti su smanjeni „samo“ na građevinska zemljišta koja su pogodna za izgradnju turističkih objekata (uglavnom u opštinama Herceg Novi, Kotor, Tivat i Budva). Ali, pojavljuje se sada problem na koji g. Martinović i istomišljenici nisu računali: baš ta imovina na Primorju nije ni bila u kraljevini Crnoj Gori, na čije navodno vlasništvo nad crkvenom imovinom se zagovornici zakona danas pozivaju (podsetimo da se tamošnja do 1918. najjača stranka, pod Austrijom, zvala Srpska stranka na Primorju). I prilikom ujedinjenja 1918. Boka Kotorska u novu državu nije ušla odlukama Podgoričke skupštine (na kojoj nije bila ni zastupana, jer nije bila u sastavu Crne Gore), već odlukama svojih narodnih vijeća.

Na područjima opština Herceg Novi, Kotor, Tivat i Budva postojao je austrijski pravni red sa zemljišnim knjigama (upis vlasništva) i sa katastrom (geodetski upisi i upisi posednika). Barem tu je dakle kad je reč o imovini dokumentacija uredno vođena. A šta je sa crkvenom imovinom u primorskim krajevima? 1870. je car Franc Jozef, na predlog Stefana Mitrova Ljubiše, srpskog književnika iz Boke i poslanika Carevinskog veća u Beču, doneo odluku o stvaranju Bokokotorske eparhije. To područje je tada izdvojeno iz Dalmatinske eparhije, a sa njim i sva srpska crkvena imovina dalmatinske eparhije na području Boke – crkve, manastiri i zemljišta. Iz šematizama Bokokotorske eparhije, koji su izlazili od 1874. vidljivo je čija je to crkva. Već u uvodnom članku „Istorički pregled o pravosl. Crkvi u Bokokotorskoj“ u šematizmu iz 1874. govori se o svetom Savi, koji je „u stara srbska doba“ u tim krajevima osnovao dve eparhije, zetsku i zahumsku, čija granica je bila između Kotora i Risna. U kasnijim šematizmima, na uvodnim stranama se pominje: „Zavjetni Pokrovitelj cijele Eparhije Sv. Sava arhiepiskop srpski“.

Bokokotorska eparhija bila je zajedno sa Dalmatinskom eparhijom u Bukovinsko-dalmatinskoj mitropoliji do 1919, do ujedinjenja srpskih crkvi. Samostalnost je zadržala sve do 1931, kada je priključena Crnogorsko-primorskoj mitropoliji SPC.

Dakle, potpuno je jasno, u čijem su vlasništvu nekretnine na Primorju nekadašnje srpske Bokokotorsko-dubrovačke i spičanske eparhije odnosno njenog pravnog prethodnika Dalmatinske eparhije Srpske pravoslavne crkve: u vlasništvu srpskog naroda. Ni plan B podgoričkih vlastodržaca nema šansi da prođe.

(Politika)