Ontološke laži reisa Kavazovića u intervjuu bečkom „Standardu“

Piše: Darko Tanasković

Često se u opuštenijem razgovoru može čuti da neko patološki laže. Neuporedivo ređe da laže ontološki.

Koliko je meni poznato, ta kvalifikacija se prvi put mogla pročitati u poznatoj knjizi Esada Ćimića „Politika kao sudbina“ (Beograd, 1982). Ovaj istovremeno vrcavo duhovit i gorak „prilog fenomenoligiji političkog stradalništva“ uzburkao je jugoslovensku javnost početkom osamdesetih godina minulog stoleća, a posebno političke i akademske krugove u Bosni i Hercegovini.

U delu knjige posvećenom portretisanju pripadnika tzv. „sarajevske filozofske škole“, Ćimić je preneo ne baš laskave ocene uglednog hrvatskog profesora Vanje Sutlića (1925 – 1989), koji je jedno vreme predavao i na Filozofskom fakultetu u Sarajevu.

U vezi sa Muhamedom Filipovićem, čovekom sa „najviše filozofskog dara“, Sutlić se, navodno, poslužio jednom formulacijom kolege Danka Grlića, prema kojoj je Tunjo „ontologijski lažov, a to će reći da laže i kad neće, pa čak i tada kada to nije u njegovom interesu ili, šta više, kada se to okreće izravno protiv njega“.

Drugi put je, sa nešto pomerenom akcepcijom, pojam ontološke laži upotrebio Tarik Haverić u svojoj izvrsnoj, razornoj studiji „Kritika bosanskog uma“ (Sarajevo, 2016).

Analizirajući misaoni i metodološki prosede muslimanskog/bošnjačkog kotroverznog alima i mladomuslimanskog ideologa Mustafe Busuladžića (1914 – 1945), kao i čitave linije njegovih nastavljača i istomišljenika u redovima bošnjačke inteligencije, Haverić konstatuje: „Otud su ontološki lažna sva djela koja ‘naučnim argumentima’ ili ‘logičkim zaključivanjem’ na osnovu ciljano selekcioniranih činjenica, brane neko uvjerenje ili dogmatsku poziciju“.

Da se setim pojma ontološke laži, navela su me, pored mnogih primera kontinuiteta ovakve „metodologije“ u savremenom bošnjačkom intelektualnom diskursu, i neka novija javna istupanja reis-ul-uleme Huseina ef. Kavazovića, a naročito njegov nedavni intervju novinarki austrijskog lista „Standard“ (04.01), naslovljen „Vera se zloupotrebljava“, što „Preporod“ preuzima kao „Vjera se zloupotrebljava za političku mobilizaciju“. Intervju su prenela i druga sredstva informisanja.

Način na koji čestiti reis interpretira savremene i istorijske događaje i odnose paradigamtična je ilustracija logičke matrice ontološke laži, i to kako u značenju koje joj u vezi sa Tunjom Filipovićem daje Danko Grlić, tako i u smislu Haverićevog misaono-metodološkog, sračunatog i interesnog zastranjivanja. Intervju je, inače, u funkciji davanja po definiciji najkompetenijeg muslimanskog suda o prirodi rata u Gazi i o muslimansko-jevrejskim odnosima u BiH, a i uopšte.

Novinarka Adelhaid Velfl (a ne Volf, kako piše u „Preporodu“), „Standardova“ dopisnica sa Jugoistočnu Evropu, nije nepoznano ime u medijskim krugovima i dobar je poznavalac ovdašnjih prilika, bez obzira na to kako su ideološki (pretežno antisrpski) obojeni njeni tekstovi.

U jednom komentaru iz 2018. ironično je napisala da se u propagandnom ratu na Balkanu igraju komadi iz dečijeg pozorišta. Sada je i ona pristala da glumi u jednom, Kavazovićevom.

Načinom na koji je čitaoce uvela u razgovor sa reisom, predstavljenim kao „duhovni vođa islamske zajednice na Balkanu“ (u „Preporodu“ se, pod navodnim znacima, dodaje i „zagovornik razumijevanja među religijama“) i pitanjima koja mu je postavila, Adelhaid Velfl nabacila je Kavazoviću loptu na volej, a on ju je spremno dočekao odgovorima iz inventara stereotipnih tvrdnji muslimanskih apologeta, još iz vremena srednjovekovnih polemika sa hrišćanima, ali sadržinski i formalno prilagođenim aktualnim prilikama i konkretnoj nameni intervjua. A ta namena uslovljena je potrebom da se nekako racionalizuje najblaže rečeno nelagodna situaciji za bosanskohercegovačke (i ne samo bosanskohercegovačke) muslimane, kad, s jedne strane, teče izraelsko nemilosrdno satiranje Palestinaca, dakle braće po veri, u Gazi, a ono se ne sme nedvosmisleno i oštro osuditi, jer Izrael je pod zaštitom moćnika preko okeana na čiju se blagonaklonost i podršku računa u nadgornjavanju i sukobljavanju sa prvim komšijama, Srbima i Hrvatima.

Takođe, valja po ko zna koji put ponoviti oveštalu mantru o tradicionalno dobrim odnosima i skladnom saživotu muslimana/Bošnjaka i Jevreja u BiH, uz dodatni argument njihove bliskosti u genocidnom stradanju (uspostavljanjem skandalozne, šićardžijske paralele „Holokaust – Srebrenica“). I sve to Kavazović, razgaljeno i dobrohotno nasmejan na fotografiji u „Standardu“, onaj isti koji je nadavno namršteno streljao očima i pominjao mogućnost pribegavanja oružju u odbrani države BiH, uspeva da ukajdi u srazmerno kratkom intervjuu. A sve je, zapravo, jedna velika ontološka, ali i svrsishodna laž, zasnovana na selektivnoj argumentaciji i tendencioznoj interpretaciji.

Razgovor počinje novinarkinom sugestivnom konstatacijom da je danas Sarajevo grad sa muslimanskom većinom, u kojem jevrejske institucije ne moraju imati zaštitu, za razliku od ostatka Evrope, i gde „muslimani i Jevreji pokušavaju da ne dopuste da ih trenutna bliskoistočna ratna propaganda podijeli“. Kao da je bitan učinak ratne propagande, a ne krvavi i rušilački obračun Izraela sa Palestincima u Gazi, koji su neki nimalo beznačajni akteri na međunarodnoj sceni ocenili kao ganocidan, pa je Izrael, što bi donedavno bilo nezamislivo, dospeo na optuženičku klupu Međunarodnog suda pravde!

Reis spremno politikološki kvalifikuje sukob u Gazi kao teritorijalni, a ne verski: „Duboko vjerujemo da sukob u Svetoj zemlji nije vjerski nego politički. To je sukob oko teritorije. Vjera se zloupotrebljava za političku mobilizaciju lokalno i globalno. Na nama je da govorimo istinu o onome što se dešava, da svaki ljudski život isto vrednujemo i da tražimo pravedno rješenje i trajni mir, ali njega ne mogu postići vjerski lideri nego to u konačnici moraju učiniti političari i oni koji u svojim rukama drže odluke o ratu i miru.

Dakle, peremo ruke, neka sukob reše političari koji su ga zakuvali, a mi ćemo i dalje nagovati skladne međuverske odnose i uživati u plodovima tolerancije, inherentno svojstvene islamu.

Kako pomiriti ovakvo rezonovanje sa islamskim teološkim aksiomom da su dogma i njeno društveno, ovozemaljsko aktualizovanje neodvojivi, čime se objašnjava/opravdava nesekularna organska sraslost religije i politike u muslimanskim zajednicama?

A da je iskaz o primarno teritorijalnoj prirodi palestinsko-jevrejskog spora još od nastanka Izreala, pa i pre toga, truizam čije ponavljanje nije ni od kakve konkretne koristi – svakom razumnom čoveku je jasno. Zauzvrat, njegovo apsolutizovanje, a isključivanje dimenzije verskog sukobljavanja, neopravdano je i neumesno, sem ukoliko se time neko ne želi navesti na krivi put zaključivanja i delanja ili, pak, iz nekog razloga/ interesa, kao u Kavazovićevom slučaju, prikriti prava priroda celine fenomena.

To je otprilike kao kad se u vezi sa dugotrajnim istorijskim srpsko-albanskim sukobljavanjem oko Kosova i Metohije insistira samo na njegovom očiglednom teritorijalnom aspektu, a van polja pažnje potiskuju svi ostali, uključujući kulturni, duhovni i metafizički.

Naredni reisov odgovor otkriva zašto mu je potrebno insistiranje na prevashodno političkoj prirodi bliskoistočnog sukoba: „Povezivanje solidarnosti građana Bosne i Hercegovine, naročito mladih, sa stradanjem civila u Gazi samo sa njihovim vjerskim identitetom i čak pravljenje od toga neke političke i sigurnosne zavjere, jeste idenje na ruku onih koji ovaj sukob žele predstaviti vjerskim sukobom i koji bi da konstruišu tzv. sukob civilizacija“.

Stalno neki „oni“! Koji „oni“?

Tarik Haverić je u pomenutoj „kritici bosanskog uma“ ovako predočio misaoni tok zahvaljujući kome su nastavljači Mustafe Busuladžića i njemu sličnih uvek na kraju u pravu, jer su vazda krivi „oni“: „A kad empirijska stvarnost ne ispuni ta očekivanja, što je najčešće slučaj, on ne dovodi u sumnju vlastita polazišta niti provjerava valjanost svog moralnog ili historijskog rasuđivanja, već svoju situaciju opisuje kao nepravdu, a konkurentne naracije kao neistinu“, zlonamernu, dodao bih.

Odgovarajući na pitanje o antisemitskim idejama i osećanjima kod muslimana, reis Kavazović je potpuno na svom terenu. On ne primećuje, što bi bilo sasvim opravdano, da korišćenje uvreženog izraza „antisemitizam“ nije pogodno za označavanje muslimanskog „antijevrejstva“, jer su i muslimanski Arapi semiti, već apodiktički odriče mogućnost da sledbenici Alahove Istine uopšte mogu biti antisemiti:

„Musliman ne može biti antisemit. Većina Božijih poslanika u koje muslimani vjeruju i koje poštuju su bili potomci Izraela. Arapi, od kojih je i posljednji Božiji poslanik Muhamed, su semitski narod. Osim trenutnog spora u Izraelu i Palestini, muslimani i Jevreji dijele značajnu zajedničku historiju u kojoj je daleko više zajedničkog života i saradnje nego sukobljavanja i mržnje. Suživot i plodonosna saradnja muslimana i Jevreja naročito na našem zajedničkom evropskom prostoru, naročito u islamskoj Španiji – Andalusu i Bosni, naše su zajedničko evropsko nasljeđe na koje bi svi trebali biti ponosni. Taj duh je ponovo potrebno oživjeti“.

„Trenutni spor u Izraelu i Palestini“!? Koliko li samo traje taj Kazazovićev „trenutak“?

A koliko je to u zajedničkoj istoriji između muslimana i Jevreja „daleko više zajedničkog života i saradnje nego sukobljavanja i mržnje“?

Bilo bi zanimljivo zamoliti uvaženog reisa da to malo preciznije odredi, odnosno vremenski i prostorno kvantifikuje.

Čak i Kazazoviću upadljivo naklonjena novinarka prinuđena je da, za razliku od reisa, fundamentalistički prizove kuranski argument: „Kur‘anski ajet 51 u suri 5, nazvanoj ‘Stol’, neki vide kao glavnu prepreku povjerenju između muslimana, s jedne strane, i Jevreja i kršćana, s druge strane. Kako tumačite ovaj ajet?“

A evo Kavazovićevog akrobatskog tefsira:

„Nema ništa u Kur‘anu što je prepreka zajedničkom životu sa pripadnicima drugih religija. Naprotiv. Iako imate ajet koji ste citirali a koji poziva zajednicu prvih vjernika da se ne stavljaju na stranu onih koji su tada bili u sukobu s njima, imamo i ajet 64 u suri Ali Imran – Porodica Joakima, koji poziva na dijalog i okupljanje oko onoga što nam je zajedničko: O sljedbenici Knjige, dođite da se ok­upimo oko riječi, i nama i vama zajedničke, da nikoga osim jednog Boga (u izvirniku je, naravno, Alaha – D.T.) ne obožavamo, da Mu ništa ne pridružujemo, i da jedni druge, pored Jednog Boga, bogovima ne smatramo! ‘Pa, ako se oni okrenu, vi recite: ‘Budite svjedoci da smo mi muslimani!‘.

Sve svete knjige i sve vjere drže da su sljedbenici jedine Istine, ali to ne sprječava prihvatanje drugog. Problem je selektivno čitanje svetog teksta i njegovo redukcionističko poimanje, nerijetko van konteksta. Toga danas imamo na svim stranama i tome se valja suprotstaviti“.

Koliko elemenata ontološke laži u samo desetak rečenica! Bilo bi potrebno više stranica da se oni svi podrobno razobliče, za šta bi razloga moglo biti, ali ovom prilikom prostora svakako nema. Osvrnuću se, stoga, smo na ono najbitnije.

Prvo, evo kako glasi ajet čijim je pominjanjem svoje pitanje započela novinarka: „Pravovjerni! Nemojte jevreje i kršćane za prijatelje uzimati – oni su jedni drugima prijatelji, a njihov je i onaj od vas koji ih kao prijatelje prihvati; nasilne ljude Allah neće naputiti“ (prevod „Kurana“ Besima Korkuta).

Reisovo kratko objašnjenje da je reč o nalogu vernicima koji su tada bili u sukobu sa pripadnicima dveju starijih monoteističkih religija, ali da u svetoj knjizi islama ima i poziva na zajedništvo, tačno je, ali i dvostruko problematično.

S obzirom na to da je „Kuran“ sukcesivno kroz dvadeset godina „spuštan“ verovesniku Muhamedu, pa su se tako pojedini ajeti i sure odnosili na dati trenutak u životu prvobitne muslimanske zajednice, a kako su se prilike i potrebe menjale, naknadno su u vezi sa istom ili sličnom tematikom upućivane naredbe protivrečne prethodnima. Postoje ajeti koji izričito potiru ranije, a razvijena je čitava nauka tumačenja koje se kuranske odredbe odnose samo na određeni trenutak u prošlosti, a koje imaju vanvremensko i univerzalno važenje.

Odavno je postavljeno pitanje kako se kuransko učenje ima smatrati jezičkim izrazom univerzalne Alahove Istine i Volje, za sva vremena i za sve ljude, na čemu islam neodstupno insistira, ako je veliki deo njegove sadržine vezan za konkretne istorijske događaje?

Uverljivog odgovora za sada nema.

Kavazovićevo pozivanje na drugi ajet iste sure, u kome se sledbenici Knjige pozivaju na okupljanje oko „zajedničke reči“ još je spornije, iako ga muslimanski autoriteti često navode kao krunski dokaz širokogrudog pozivanja svih jednobožaca na zajedništvo.

Kao vid reagovanja na čuveno predavanje pape Benedikta XVI 12. septembra 2006. godine na Univerzitetu u Regensburgu „Vera razum i univerzitet“, kada se muslimanski svet našao pogođen njegovim citiranjem nepovoljnog suda o Muhamedu i islamu vizantijskog cara Manojla II Paleologa, inače nebitnog za suštinu predavanja, grupa od 38 muslimanskih poglavara i učenjaka uputila je 13. oktobra otvoreno pismo papi i većem broju hrišćanskih i jevrejskih verskih autoriteta.

Pozivajući se na kuransku „zajedničku reč“, čemu se kasnije pridružilo još stotinak potpisnika, muslimanski duhovni prvaci založili su se za uspostavljanje iskrenog međureligijskog dijaloga, kome su ubeđeni da verovanje u jednog Boga i ljubav prema bližnjem obezbeđuju uslove za mininalni zajednički imenitelj.

Ova inicijativa, koju je sponzorisao jordanski Kraljevski Al al-Bejt institut za islamsku misao, na čelu sa princom Hasanom ibn Talalom, prerasla je u internet platformu „Zajednička reč između nas i vas“, koja je izvesno vreme bila prilično aktivna i dobro posećena.

Odziv sa hrišćanske strane bio je uglavnom učtiv, ali uzdržan, dok Jevreji, iako jedan od triju „naroda sa svetom knjigom“ nisu bili uključeni.

Ako se na osnovu nepristrasne analize ajeta i sure u kojima je objavljena pravilno protumači, kuranska „zajednička reč“ u suštini je poziv krivovernicima da prihvate islam i pokornost Alahu, tako da ne može poslužiti kao produktivna osnova za uspešan međureligijski dijalog. To se iz teksta jasno očituje.

Nepridruživanje drugih obožavanih ličnosti Alahu isključuje hrišćansku trojičnu prirodu Boga i poništava božansku prirodu Hristovu.

Hrišćanstvo je za islam praktično politeizam, greh „pridruživanja“ (širk). Prevodioci „Kurana“ na srpski, odnosno „bosanski“ jezik imali su velikih muka da se nekako izmigolje iz stega jasnoće arapskog teksta i smislu poruka iskazane u suri „Al Imran“ pribave privid pluralističke univerzalnosti.

U istoj suri, u nastavku (ajeti 65 do 67) „sledbenicima Knjige“ se zamera što raspravljaju o prirodi vere praoca jednoboštva Ibrahima ( biblijskog Abrahama, Avrama), o čemu ne znaju ništa, jer su Tora i Jevanđelje „objavljeni posle njega“: „Ibrahim nije bio ni jevrej ni kršćanin, već je bio musliman srca predana – nije pripadao višebošcima“ (prevod „Kurana“ Esada Durakovića koji je, po mom mišljenju, ovo mesto najkorektnije prevodilački razrešio, jer ne beži od upotrebljene arapske reči „muslim“, koja znači predan /Bogu/, a termin „hanif“, koji označava pokornog jednom Bogu pre pojave judaizma i hrišćanstva opisno prevodi; on se ne plaši upotrebe participa aktivnog „muslim“, leksikalizovanog u značenju sledbenik islama, musliman).

Kakva je to onda „zajednička reč“ kao uporište međureligijskog dijaloga, kojom se negira božanska priroda Isusa Hrista, a prorok Abraham/Avram smatra muslimanom?

Zna to dobro reis-ul-ulema Kavazović, ali misli da drugi ne znaju i da se komotno može upotrebiti kao argument u jednom politički kontekstualizovanom novinskom intervjuu.

Inače, u 28. ajetu iste sure u kojoj se poziva na poželjnu privrženost svih monoteista „zajedničkoj reči“, Alah upozorava: „Neka ne uzimaju pravovjerni za prijatelje one koji su krivovjerni, pored pravovjernih, a onaj ko to ipak učini – ništa od Allaha neće imati“ (prevod Esada Durakovića)…

I najzad, nešto o reisovoj tvrdnji da „sve svete knjige i sve vjere drže da su sljedbenici jedne Istine, ali to ne sprječava prihvatanje drugog“.

Rais bi morao razjasniti ili precizirati značenje koje ovde daje imenici „prihvatanje“. Tolerisanje ili ravnopravno uvažavanje u životu društva?

Evo kako je ideju o jednoj Istini (tj. Bogu) 1941. racionalizovao pominjani alim Mustafa Busuladžić: „Iz dosadašnjih izlaganja, zasnovanih na naučno utvrđenim rezultatima, te iz fakta: samo je Bog jedan, logički proizlazi da je prava i prirođena i opštečovječanska vjera samo jedna. To je islam. Nije li Kant imao pravo kada je rekao: ‘Religija može biti više, ali je samo jedna prava“ („Muslimani u Evropi“, Sarajevo, 1997, 64).

Kant jeste pisao o jedinoj istinitoj religiji, ali je pri tome mislio na hrišćanstvo! Krivotvorenje tipično za ontološku laž.

Busuladžić, nesumnjivo obrazovan i sposoban ideolog, pored ostalog i rimski đak, u okviru ovog odziva na intervju reisa Kavazovića zanimljiv je i u kontekstu njegovog idealizivanja skladnih muslimansko-jevrejskih odnosa u BiH tokom prošlosti.

Kao što je opšte mesto dokazivati da je sukob Palestinaca i Izraelaca teritorijalni, otužno je u razmatranju savremenih tema stalno podsećati na to da su Jevreji prognani iz Španije posle 1492. godine blagonaklono primljeni u Osmanskom carstvu, za šta je sultan Bajazit II imao jake pragmatične razloge i što je, sa stanovišta razvojnih interesa Carstva, bila dalekosežno mudra odluka.

Valjalo bi pogledati kakva je bila sudbina osmanskih Jevreja tokom XVII i XVIII veka… A isti šerijatski propisi o tretmanu „sledbenika Knjige“ i dalje su bili na snazi.

Lepo je i korisno, svakako, to što su reis-ul-ulema Kavazović i predsednik malobrojne Jevrejske zajednice Jakob Finci odmah posle terorističkog napada Hamasa na pogranična izraelska naselja uputili apel o „potrebi očuvanja mira i dobrih odnosa među Jevrejima i muslimanima u svijetu, a naročito u Bosni i Hercegovini”, ali je neuporedivo manje simpatično kad se novonastala tragična situacija instrumentalizuje u funkciji usiljenog demonstriranja „bratstva Bošnjaka i Jevreja po genocidnom stradalništvu u Holokaustu i u Srebrenici“, sa povodnim (i providnim) alibijem u sadašnjem stradanju Palestinaca u Gazi.

Čudan vid posredne muslimanske/bošnjačke solidarnosti sa, po svemu sudeći, otpisanom braćom po veri u Svetoj zemlji.

Kad je, u kampanji bošnjačko-islamističkog revizionizma, 2017. odlučeno da škola u sarajevskom naselju Dobroševići ponese ime Mustafe Busuladžića, zbog aktivnosti u NDH streljanog 1945, protestom se oglasila Ambasada Izraela, na koji je rukovodstvo škole odgovorilo: „Multietničko Sarajevo, kakvo spominjete u vašem pismu, takvo je zbog Mustafe Busuladžića i drugih muslimana koji su svojim tolerantnim odnosom prema drugima ovaj grad učinili multietničkim. Busuladžić nije bio nikakav antisemita, već je kao intelektualac govorio o lošim jevrejskim osobinama, ali i drugih trgovaca koji nisu Jevreji, a služe se špekulacijama gomilanjem robe i ‘nabijanjem cijena“.

I opet ta ontološka laž… A evo šta je to, „kao intelektualac“, pisao Mustafa Busuladžić:

„Kod nas su se ljudi borili protiv Židova i njihovih špekulacija, protiv njihovih prevara i izrabljivanja. Njih je nestalo iz čaršije, ali je u čaršiji ostao židovski duh špekulacije, podvaljivanja, nabijanja cijena i lihvarenja u tolikoj mjeri da pokvarenost stanovitih trgovaca, bez obzira na vjeru, zasjenjuje rad nestalih Židova“.

Pored mnoštva izvanrednih primera međuljudske i kolektivne solidarnosti i pomaganja, i ovo je segment „skladnih muslimansko-jevrejskih odnosa“ u BiH …

U knjizi uglednog islamskog alima Afifa Abdulfetaha Tabare „Jevreji u Kuranu“, objavljenoj na arapskom jeziku u Bejrutu 1966. godine, stoji da se Jevrejima, pored ostalog, pripisuju gordost, prezir prema Božijem oprostu, kukavičluk, verolomstvo, zločinjenje, raznošenje smutnje po svetu, podsticanje ratova i sejanje razdora, kao i bavljenje vradžbinama.

Ili učeni autor nije u pravu ili reis Kavazović zastupa neki sasvim drugi islam, a ne onaj kuranski…

Ne brinite, nije problem u tome, već o reisovoj privrženosti logici i metodologiji celishodne ontološke laži.

A Alah sve najbolje zna!

Izvor: Sve o srpskoj