Nekoliko poetskih svjedočenja o komunističkom i savremenom teroru nad Srbima u Crnoj Gori

Piše: Rade R. Lalović

(Rad je nastao i prvi put objavljen 2019. godine. Kasnije su nastali eseji o poetskim svjedočenjima o stradanju Srba u Pivskim dolima, o stradanju u Velici i o stradanju srpskih vladika /esej Kad Joanikije razdani apsanu/ u vrijeme i nakon litija.)

Ovo je kratko podsjećanje na poetsko svjedočenje o komunističkom teroru nad Srbima u Crnoj Gori. Opis tog terora za nijansu modifikovanog i zasnovanog na istoj antisrpskoj matrici, a koji koji traje i danas, započinjemo Aristotelovim riječima da je: „Pjesništvo više filosofska i ozbiljnija stvar nego istorigrafija, jer pjesništvo prikazuje više ono opšte, a istorigrafija pojedinačno“. I baš tako. To stradanje Srba u Drugom svjetskom ratu na području Crne Gore i u graničnoj zoni Hercegovine nije bilo uslovljeno samo nacionalnim animozitetom ustaške vlasti, niti samo ciljanim operacijama njemačke okupacione sile. Jedan od bitnih uzroka srpskog stradanja, naročito u Crnoj Gori i s njom u graničnim dijelovima Hercegovine je bio ideološke prirode, jer Srbi nisu lako prihvatali komunističke prazne priče, niti su se lako odlučivali za bratoubilačke aktivnosti i odricanje od pravoslavlja, što komunistima nikako nije išlo u prilog. To je potpuno jasno i lako dokaziva teza koja glavno uporište ima u komunističkim direktivama i naredbama partizanskim jedinicama koje su djelovale na području Crne Gore i s njom u graničnim dijelovima Hercegovine.
Za ilustraciju ove tvrdnje navodimo samo jednu od mnogih komunističkih naredbi.

„Naredba KPJ za Crnu Goru 05. 02. 1942. godine – Strogo pov.

NAREĐUJEMO: Komandantima i političkim komesarima sa područja: Kolašina, Mojkovca, Berana, Bijelog Polja i Andrijevice, da odmah bez razmišljanja ili traženja nekih dodatnih obavještenja pod hitno organizuju napad na Vasojevićko pleme, jer su oni veliki – Srbi. Njih treba najstrože kazniti tako – ubijajući sve redom, sve za koga se zna da nije za našu ideologiju. Ne rukovodeći se na pol i starost, žene i djecu, ne pitajući nikoga za krivce. Kuće konfiskovati, a potom zapaliti, stoku zaplijeniti. Ukoliko bi neko od partizanskih vojnika pokušao da ne postupi po ovoj naredbi, komandanti imaju takve na licu mjesta streljati. Prilikom napada na Vasojeviće partizanska vojska mora dobro voditi računa, da ne dođe do sukoba između njih i okupatorske vojske, koju naše partizanske jedinice ne smiju da napadaju, pridržavajući se strogo naredbe Vrhovne partizanske komande izdate 27. 12. 1941. godine, a sa kojom su upoznati svi naši komandanti i politički komesari i povjerenici.
Ovu naredbu izdaje rukovodstvo KPJ za Crnu Goru, Boku i Sandžak. Vlado Martinović – Bajica; Milovan Đilas“ (https://www.herceg.tv/feljton/4740/s-druge-strane-istorije-prijeki-sudovi-save-kovacevica-vi-dio; očitano, 4. februara 2019).
Veliki komunistički pogromi nedužnog srpskog stanovništva su kasnije okarakterisani kao tzv. lijeva skretanja, što je samo bila formalna, ali nikada i suštinska ograda od ovih i sličnih zločina.
Naravno, o komunističkim zločinima se nije smjelo govoriti sedam decenija, s ciljem da sve pokrije zaborav, a slučajni preživjeli svjedoci da poumiru.
No nije bilo tako. Istina se nije mogla sakriti, a prva i najdirektnija svjedočenja o srpskom stradanju pred komunističkim terorom zapamćena su i u narodnoj, i kasnije u umjetničkoj poeziji. Komunistički antisrpski naboj su prvo objelodanili oni, komunisti, u svojim pjesmama i koračnicama ispjevanim, uglavnom na narodnu melodiju, kako bi se masovno mogle pjevati na narodnim saborima.
Evo nekoliko takvih partizanskih pjesama sačuvanih u narodnom pamćenju i zabilježenih u niz memorijalnih tekstova koji su danas dostupni na društvenim mrežama.

Dole crkva i oltari / i popovi i žandari.
Nosim kapu sa tri roga / i borim se protiv Boga.
Pobićemo mantijaše / iako su krvi naše.
Hej, Vasovo srpsko pleme, / komunizma stiže vrijeme.
Crveni se barjak vije / nestat mora Srbadije.
Hvala Titu, hvala Blažu / što naciju stvori našu,
Istorija sad se piše / da nijesmo Srbi više.

Iz sadržaja i mržnjom natopljenog emocionalnog naboja u ovoj krvoločnoj komunističkoj pjevaniji se jasno vidi da one nisu nastale spontano u narodu, nego da imaju direktnu vezu s naprijed navedenom i njoj sličnim naredbama.
Nedugo nakon takvih skandaloznih poteza crnogorske vlasti stege polako popuštaju i počinju se oglašavati najslobodiniji, a to su pjesnici koji poetski javno svjedoče o onom što se u narodu šapatom zbori.
Prvo poetsko svjedočenje o jednom od najmonstruoznijih zločina nad Srbima u Crnoj Gori ostavio je savremeni srpski pjesnik iz Crne Gore Momir Vojvodić u pjesmi Pasje groblje koja bolno svjedoči o stradanju preko 250 srpskih domaćina u Kolašinskom lugu, na Badnji dan, 6. januara 1942. Godine, samo zbog toga što nisu javno podržali komunističku propagandu u kolašinskom kraju. I svi su ubijeni tupim predmetima bez ispaljenog metka.
Evo te Vojvodićeve pjesme.

PASJE GROBLJE

Hiljadu devetsto četerdeset prve,
kada bezdušnika obezliči guba,
braća po materi krvavijeh zuba
započeše da se progone i krve;
tada moje pleme uđe u noć dugu:
krvci krstolomci banuše iz tame
i počeše narod da globe i jame,
a u Kolašinu, kraj Tare u Lugu
kinuše u ciči noćima da pute
po crnom spisku izabrane ljude
i da ih bez suda osuđene sude
za primjer slobodnim ustima da ćute;
da im ruke, noge i glave stucaju,
vade zlatne zube i prste kidaju
s prstenjem, i čapre živima skidaju,
tuku maljevima, kolju i bucaju;
trape polužive u plitke grobove,
da ih raskubaju lisice i vuci,
jedu psi skitači i lude u muci
od insanske krvi dok ljudske drobove
vuku u noćima po strašnome Lugu,
na kome se ljudsko Pasje groblje zove –
nesraslica rana istorije nove –
što ga tucibraća izvrgoše ruglu
u zlodobu od koga razum trese groza,
u kom kačketaši Kominterne kivni
jame s pasjim grobljem uzeše za divni
temelj komunizmu po mjeri J. Broza.

Kolašin, 1971.

Sredinom druge polovine dvadesetog vijeka u Crnoj Gori se zatiru i spomenici srpske nacionalne kulture pa tako i Njegoševa kapela sa Lovćena biva surovo skinuta, a na Lovćen vrgnuo faraonsko zdanje koje nikakve veze nema ni s Crnom Gorom, niti sa širim slovenskim, a onda ni sa srpskim kulturnim nasljeđem. A s Njegošom pogotovo. Poetski otpor tom suludom činu skidanja nadgrobne crkve sa Njegoševog groba, kao da se nekakav, nazovi mauzolej nije imao gdje drugo graditi, ponovo pruža rođeni buntovnik i pravdoljubac Momir Vojvodić u pjesmi I Lovćenu posjekli su glavu.

I Lovćenu posjekli su glavu
I njegovu kamilavku plavu
Njegoševu crkvu zidanicu
Blizu neba grob i ridanicu
Od koje je ostala još slika
Ispood zraka i orlovog klika
Danas nema na Lovćenu krsta
Niti drži nebo na tri prsta
A odavno Lovćen ne otvara
Nebu dveri svetoga oltara
Mjesto crkve čudo od granita
Podigla je družina manita
Lovćen više na sebe ne liči
Sad se njime samo papa diči

Ovim stihovima, a i javnim nastupima, Vojvodić utire put i drugim slobodoljubivim srpskim pjesnicima iz Crne Gore da slobodno pjevaju o stradaniju svoga naroda, jer se, kako to Božo Tepavčević u eseju o poeziji posvećenoj stradanju u Jadovnu reče, iz ovog ludila može jedino estetskim putem izaći. Ali i to je veoma teško, jer su zločini i gnusni i krvavi, i evo od onog do današnjeg doba ne prestaju.
Osim direktne ratne i posljeratne odgovornosti za tešku sudbinu i fizičko, a onda i kulturno stradanje srpskog naroda u Crnoj Gori komunisti su odgovorni ili najmanje rečeno suodgovorni i za zločine SS divizije „Princ Eugen“ u Crnoj Gori. Iz naprijed navedene naredbe KPJ se vidi da se partizani pažljivo odnose spram „okupatorske vojske, koju naše partizanske jedinice ne smiju da napadaju, pridržavajući se strogo naredbe Vrhovne partizanske komande izdate 27. 12. 1941. Godine“. Ali to se odnosi samo kada su direktni sukobi u pitanju. Ali kada je trebalo štititi srpsku nejač, starce i djecu, onda su se partizani povlačili nakon jasnih provokacija njemačkih snaga, pogotovu zloglasne SS divizije „Princ Eugen“.
U srpskoj poeziji stradanja i patnje ostala su dva velika poetska svjedočenja o stradanju srpske nejači ostavljene pred najezdom od komunista isprovocirane pomenute SS divizije. Prvi slučaj je zločin u Pivi u mjestu Dola koji je poetski ovjekovječio Blagoje Baković, uzdižući ne samo poetski pomen nedužnim žrtvama koje su komunisti ostavili nezaštićene, nego i poetski i stvarno i simbolički vaskrsavajući spomen-crkvu, repliku one lovćenske kapele koja je vaskrsla u Dolama u Pivi da bi u njoj bila upisana imena stradalih srpskih novomučenika.

U tri doline ko u tri dlana
Svakoga trena i svakog dana

Gde u visine zemno stremi
Nemu molitvu usnama nemim

Pre nego tišina u reč ode
Znam da je čuješ o Gospode

I da si duše mučenika
Hristovih i Tvojih učenika

Primio pre nego zemlja tela
I vazneo ih u jutra bela

Gore iznad Kumove slame
Sa krvnikovog koca i kame

Gde je zemlja kroz zemne muke
U nebesa pružila ruke

Gde vrisak očeva majki i dece
Od smrtnika napravi svece

I vazdiže ih u onu vrstu
Nevino stradalih na Tvom krstu

A pokaza krvniku da slab je
Kad se dokopa strele i sablje

I vazduh nad vama mora da boli
Nad svim Pivama strašni Doli

Gde nebesnici ispod stena
Ono kamenje sa Lovćena

Vraćaju tamo gde smo svi pali
Koje bejasmo poskitali

Vraćaju nadu našu zapelu
U onu sa Lovćena malu kapelu

Koja je veća nego svi mi
Neka i ovu molitvu primi

(B. Baković, Molitva za žrtve u Dolima )

Još jedan veliki zločin nad Srbima iz Crne Gore desio se u ljeto 1944. godine pred veliku partizansku ofanzivu na jedinice JVUO na Jelovoj Gori u Srbiji, kada su sve partizanske jedinice i iz BiH i iz Crne Gore povučene u Srbiju ne vodeći nikakvog računa o lokalnom stanovništvu koje je ovaj put na lokalitetu Čakora u selu Velika ostavljeno pred naletom SS divizije „Princ Eugen“ i albanskih balista iz formacije „Skenderbeg“ sa kojima su partizani sve do povlačenja bili u borbenim dejstvima.
Stradanje u Velikoj, ili kako to lokalno stanovništvo govori u Velici, je u svojoj velikoj poemi opjevao Todor Živaljević Velički. Iz te potresne i emotivne poeme kao ilustraciju poetskog svjedočenja o tom zločinu ovdje navodimo samo dva odlomka u kojima se na uzvišen poetski način iskazuje simbolička zaupokojena poetska molitva za svoje stradale sunarodnike.

Milosti Bože daj
za rod moj
velički
golovrati
u nevremenu pometeni
nožem susjedovim
na Svetog Kiriaka i Julitu
poklani
na graničara soj
durešni
maleni
na rod noćobdija
nepokorni
zaneseni
po kome i ja dobih drugo ime svoje
(…)

Pojem moleban Tebi
Božanstveni
za rod moj
velički
od životne studi
pometeni
u licu spečeni
i izbrazdani
do zemlje savijeni
prije ure zadnje
da prineseš mu pehar
žizni prelesne
što zaobiđe ga
na sofri Tvojoj
i Tvojemu pladnju
(…)
(T. Živaljević Velički, Molitva za rod moj velički )

Savremene slike srpskog stradanija naročito su snažne u poetskim svjedočenjima Blagoja Bakovića i Luke Cicmila koji su u neizmjerno snažnom bolnom grču poetski svjedočili o razaranju srpskog identiteta danas u Crnoj Gori ne samo uz državni blagoslov, negu i po državnom projektu.
Blagoja Bakovića naročito muči poltronski odnos prema hrvatskim i albanskim savremenim antisrpskim projektima i crnogorsko prihvatanje krvožedne antisrpske politike. To poetsko svjedočenje je naročito snažno u pjesmama Poljubac i Oluja od Crne Gore gdje se pjesnik zgraža nad crnogorskim priznanjem secesije Kosova i blagonaklonom odnosu prema hrvatskoj „redarstvenoj akciji Oluja“.

(…)
Crna Goro od kada si gora
Nisi uru dočekala slablju
Nego što si krvnika od skora
Poljubila u krvavu sablju

Koja pliva, goro moja prosta
Krvlju, dok je bratu drala kožu
Al je teže od toga što osta
Tvoj poljubac na krvavom nožu

I nesrećo otkad mala posta
Manja nego zrno prosovo
Tim poljubcem krvavog gosta
Sretaš da mu čestitaš Kosovo
(…)

Crna Goro pred svijem gorama
Ne pitam te kroz valove srama
Ima li te više, vidiš li se
No te prosto pitam – stidiš li se

(B. Baković, Poljubac)

Dok nečastivog vetrovi huje
I nose užasnog semena zrna
Dvadeset godina nakon „Oluje“
Pridruži joj se i Gora Crna
(…)

Kad Strašnog Suda krene žnjetva
Kad seme koje sejaste rodi
Ostvariće se s Lovćena kletva –
„Bog vas kleo pogani izrodi!“

(B. Baković, Oluja od Crne Gore)

Luku Cicmila, planinopivskog zaljubljenika, naročito muči raskolnički kvazicrkveni pokret i razaranje jezika srpskog u Crnoj Gori, te zbog toga u pjesmi Ok mene poetski žalobno jauče i imenuje glavne vinovnike te sulude politike.

(…)

Dedeniko bacaka se jeziku da razburazi glas
Urla viče odliježe Osrtogorski tvrdi kras
Laje biž’o na nebesa i Ristovo sveto roštvo
Jedan kož’ji papak staso da rastavi Sveto trojstvo

Đed s’ekiru zametnuće da prađedu skrši rebra
Na ćepalu cijepaće bratsku glavu ako treba

Opet silan Smail-aga u Drobnjake osvanu
A Vuk mrtav iz Petnice u grobu se prvrnuo
(…)
(L. Cicmil, Ok mene)

Osim Dedenikâ tu su i njihovi politički pokrovitelji iz Cicmilove zbirke poezije Goromrake, Milivuk i Kilibrca, a onda u istoj knjizi i simbolični likovi Stari balegar, Balegar ponovo, Smrdljivi Martin…, koje je, bar danas lako prepoznati jer

Vi ste se odrekli – Blagoja
Trivka Rada Lazara
Da bi postali prišipetlje
Dedejića i Dukljana

Vi ste i jeste
Zbog KiliBrca i MiliVuka
—————-
Skresali „gusle javorove“
Pa ih „kopanjom“ zovete

(L. Cicmil, Dajem vam od šake do lakta)

I ne samo da Cicmil bolno zajauče, nego se u jednom trenutku snažno popriječi pružajući izuzetno snažan otpor rušiteljima stare srpske tradicije u Crnoj Gori.

E nećete kad vam kažem
Nećete tako mi Šula i đeda Luke
Nećete tako mi Krsta i Dušana
—————-
Tako mi svih predaka
Njihovih grobova i raka

(Dajem vam od šake do lakta)

Ali, izgleda da su poetska upozorenja i svjedočenja o ljudskim žrtvama i o stradanju materijalne srpske kulturne baštine uzalud baš kao i jasan sud Matije Bećkovića da je tzv. crnogorski jezik jedini strani jezik koji se i piše i uči na srpskom jeziku pa se evo danas zabranjuje i srpskim intelektualcima da posjete zavičaj i groblja svojih predaka, ne samo u porodičnim grobljima, nego i na pomenutim masovnim stratištima, jer bi, zaboga, mogli unijeti pometnju u sve ono antisrpsko djelovanje započeto s komunistima, a nastavljeno sa montenegrinima.
No kako nijedno zlo nije dovijeka, naše je da poetski svjedočimo i pamtimo i žrtve i teror, ne ni zbog terora, niti njegovih protagonista, nego zbog žrtava i nas samih. Jer, tortura i nasilje budu i kad-tad prođu, a poetsko svjedočenje ostaje kao trag ljudskog otpora vo vijek i vjeki.

Slava tebi, Gospode, i vječnaja pamjat dušama postradalim.

IZVORI

1. Pred sjenima srpskih mučenika, poetska rukovet, Foča, 2017.
2. Srpska poezija stradanja i patnje, Zbornik radova, Foča, 2018.
3. http://www.zlocininadsrbima.com
4. .https://www.herceg.tv/feljton/4740/s-druge-strane-istorije-prijeki-sudovi-save-kovacevica-vi-dio