Muslimanska nacija kao projekat ateističke vlasti i komunizma (2)

Piše: Dževad Galijašević

Srpski, odnosno hrvatski orijentisana muslimanska inteligencija nije mogla uticati na široke muslimanske slojeve da prihvate srpsku, odnosno hrvatsku nacionalnu identifikaciju. Njihovo negativno stanovište u tom pogledu praćeno je tumačenjem da islam u potpunosti odbacuje nacionalno diferenciranje.

U kontekstu ovog shvatanja Hadžijahić citira bosanskog islamskog teologa Hadži Mehmeda Handžića koji smatra da islam, zasnivajući zajednicu na vjerskoj bazi, nije izbrisao narodnosti, jer narodnost kao stvarnost islam nije ni mogao niti htio izbrisati (str.117). Na osnovu činjenice da su bosanski Muslimani odbili da prihvate srpsku ili hrvatsku nacionalnost Hadžijahić zaključuje da islamska doktrina ne negira narodnosni princip. Istovremeno, s obzirom na presudno djelovanje pravoslavlja i katoličanstva u formiranju srpske, odnosno hrvatske nacije, on nalazi da pravoslavno srpstvo i katoličko hrvatstvo nije moglo predstavljati adekvatan okvir za nacionalno konstituiranje Muslimana (str. 124).

U istorijskoj povezanosti ovih religija i nacija Muslimani su osjećali jedan od važnih razloga svoje odbojnosti prema srpstvu i hrvatstvu. U tom pogledu islam je djelovao kao jedan od konstitutivnih elemenata nacionalne posebnosti bosanskih Muslimana, kao što su pravoslavlje i katoličanstvo činili bazu srpske, odnosno hrvatske nacionalnosti. Međutim, naglašava Hadžijahić, nije naučno dokazano da samo sadržina islama određuje bosansko muslimanstvo, jer ono istovremeno manifestuje narodnosna stremljenja koja na identičan način izražavaju srpstvo i hrvatstvo (str. 126). Hadžijahićeva interpretacija nacionalne posebnosti Muslimana obiluje komparacijama i analogijama, koje su upotrebljive u logičkom prosuđivanju, ali ne mogu biti zamjena istorijskoj metodologiji u istraživanju društvenih procesa i pojava.

Analizom srpskih i hrvatskih nacionalnih tendencija Hadžijahić je došao do zaključka o nacionalnoj posebnosti Muslimana, koja se izražava u muslimanskoj nacionalnosti.

Ovoj tezi on nalazi prapočetak u bosanskoj crkvi, u kojoj je u skladu sa njenim dogmatskim učenjem naglašen princip izolacije od inovjeraca. Ovakvo postavljanje bogumilstva, koje je po Hadžijahiću činilo jezgru islamizacije u Bosni, pojačano konfrontacijama i u odnosu na pretenzije sa Zapada i Istoka, dopušta zaključak da „začeci muslimanske posebnosti nalaze svoj temelj još i prije islamizacije“ (str.146). Tako je Hadžijahić dopunio svoju argumentaciju o nacionalnom identitetu Muslimana u definiciji odluke CKSKBiH o „muslimanskom narodu“. Međutim, potpunost argumentacije zahtijevala je kritički osvrt na bošnjačku nacionalnu identifikaciju koju Hadžihajić nije prihvatao. Prema njegovom mišljenju bošnjaštvo, poput jugoslavenstva, predstavlja „nacionalnu konstrukciju“ kojoj su Muslimani bili „skloni“. (str. 159) Štaviše, on smatra da se „može dokazati teza da se etnička individualnost Muslimana kroz čitavo tursko razdoblje ispoljavala u vidu bošnjaštva“.

Svoj identitet bosanski Muslimani u odnosu prema Turcima izražavali su bošnjaštvom, dok su se u odnosu prema etnički bliskim ali inovjernim smatrali Turcima (str. 164). Prestankom turske vladavine u Bosni prevlađuje muslimanstvo, ali se još održava naziv Bošnjak. U novoj konstelaciji bošnjačka identifikacija nije mogla da bude adekvatan identitet muslimanske etničke komponente uz bosansku srpsku i bosansku hrvatsku komponentu (str. 167), jer su Muslimani izgubili pozicije vladajućeg naroda okončanjem turske vladavine u Bosni. Prema Hadžijahiću Muslimani se više nisu osjećali Bošnjacima u nacionalnom smislu. On stoji na stanovištu da bošnjačka nacionalna identifikacija nije bila ni primjenljiva ni prihvatljiva i naglašava da bošnjačke teorije Husage Ćišića i Suljage Salihagića nemaju realne šanse jer „vuku korijen iz feudalne etape u kojoj su Muslimani bili politički narod“.

U kontekstu njihovog novog položaja on tvrdi da su „i sami Muslimani već prilično davno napustili svoju raniju bošnjačku nominaciju“ (str. 178). Bošnjačko ime koje su nosili preko 400 godina bosanski muslimani su odbacili i, uspostavljanjem austro-ugarske okupacione uprave, zamijenili ga vjerskim imenom; bosanstvo je evoluiralo u muslimanstvo! Iako je Hadžijahiću poznato da je ideja autonomije Bosne vezana uz bošnjački autonomni pokret pod vodstvom Husein-kapetana Gradaščevića, on svojoj tezi o muslimanskom etnosu i muslimanskoj naciji traži početak u konstrukciji, iznevjeravanjem istorijske činjenice, pa tvrdi da je „bosansko muslimanstvo kao svoj nacionalno-politički ideal postavilo autonomiju Bosne“ (str. 219).

Poput drugih, i ova konstrukcija je istorijski nevjerodostojna, jer nije muslimanska, već je bošnjačka nacionalna ideologija programirala i kao bošnjački nacionalni pokret i bošnjačka politika zalagala se za autonomni položaj Bosne. Dok su bošnjaštvo i autonomija Bosne sinonimi, muslimanstvo je kao nacionalnost djelo SKBiH. Sam Hadžijahić izražava priznanje Komunističkoj partiji, pišući da joj pripada najviše zasluga „u raščišćavanju i rješavanju muslimanskog nacionalnog kompleksa“.

U „Zaključnim razmatranjima“ (str. 251-273), koja čine sintezu njegovih pogleda o „nacionalnom kompleksu“ Muslimana BiH, Hadžijahić tvrdi: „U odnosu prema Osmanlijama identifikovali su se kao Bošnjaci”; „Poslije 1878. Muslimani napuštaju bošnjačku nominaciju“; „Naučno je ispravna teza da su Muslimani poseban etnički subjektivitet“; „Uz neosporno vjersko značenje pojma musliman, kod nas se iskristalisao i pojam Musliman u etničkom smislu“; „Formalno uzevši, etnička determinacija Musliman je novijeg postanka“; „U novoj (postosmanskoj) konstelaciji u Bošnjaštvu se nije mogao naći dovoljno adekvatan izražaj posebnih interesa i težnji Muslimana, koji su se osjetili ugroženi“; „Teoretsko formulisanje o Muslimanima kao posebnom etničkom subjektivitetu pripada u Zaslugu KPJ, koja je zauzela kurs, prema kojem Muslimani čine poseban etnički subjektivitet“ (str. 273).

„Studijski izvještaj“ autorskog tima završava se Dodatkom od dva priloga. „Stav “Bošnjaka“ prema nacionalnoj identifikaciji Muslimana“ obradio je Mustafa Imamović. List „Bošnjak“ izlazio je 20 godina i u tom razdoblju imao „specifičnu evoluciju“. Prvi broj izašao je 2. jula 1891. i više je isticao muslimanstvo nego bošnjaštvo, što se ogleda u tvrdnji da „Muslimani sačinjavaju glavni dio naroda u Bosni i Hercegovini“. Međutim, već u drugom broju list objavljuje „ostajemo Bošnjaci kao što su nam bili i pradjedovi i ništa drugo“ (str. 284). „Bošnjak“ nastoji da u znaku bošnjaštva okupi sve etničko-vjerske grupe u Bosni (str. 286) nasuprot činjenici da je isključivo muslimanski list. Ipak, tokom prvih mjeseci izlaženja shvatio je da se pod bošnjaštvom ne mogu ujediniti sve b-h etničke grupe, pa je saglasno ovom saznanju samo Muslimane identifikovao sa bošnjaštvom (str. 287).

Nastavlja se…

(Izvor: Fond strateške kulture)