Molitvenik Đurđa Crnojevića pronađen u Pljevljima

Četvrta, a možda i poslednja, knjiga iz štamparije Đurđa Crnojevića bio je Molitvenik, koji se ponekad naziva i Trebnikom. Pribilsav Simić (u „Zborniku istorije književnosti“) Trebnik je uključio u „najvažnije knjige vizantijskog i slovenskog bogosluženja“.

Knjiga je namijenjena da služi kao priručnik za izvođenje takozvanog posebnog bogosluženja. Trebe se obavljaju po molbi, po narudžbi parohijana za osveštavanje najvažnijih događaja u životu čovjeka: rođenja, krštenja i davanja imena, stupanja u brak, smrti. Otuda i značaj Trebnika koji se više od bilo koje druge bogoslužbene knjige približava privatnom životu hrišćanina.

Zanimljivo je da je u Moskvi, na primjer, Trebnik prvi put štampan tek  1623. godine, dok je crnogorski Molitvenik štampan 1496. godine.

Potpuni sačuvani primjerci Molitvenika nijesu dospjeli do naših dana. Njihova rekonstrukcija načinjena je na osnovu poznatih fragmenata, i štampana kao faksimil u izdanju cetinjskog „Oboda“. Najveći odlomak je iz Manastira Svete Trojice kod Pljevalja, ima 184 lista, što je nešto više od polovine knjige. Drugi fragment potiče iz Muzeja Srpske pravoslavne crkve u Beogradu, ima 43 lista, ali se oni poklapaju sa tekstom svetotrojičkog primjerka. Dragocjenu dopunu čini sedam listova iz Ruske nacionalne bibblioteke u Sankt-Peterburgu, jer sadrže tekst kojeg nema u pomenutim odlomcima.

O crnogorskom Molitveniku prvi piše Pavel Jozef Šafarik, 1831. godine, u članku „Pregled izvrsnih pismenih spomenika iz starog vremena kod Srba i drugih Južnih Slovena“. Kod njega se nalazio jedan odlomak Molitvenika, ali do danas se ne zna kakva mu je bila dalja sudbina.

Novi odlomak crnogorskog Molitvenika bio je otkriven 1840-ih godina. U to vrijeme, kako je poznato, Vuk Karadžić je ruskom istoričaru i kolekcionaru Mihailu Pogodinu, na njegovu molbu, slao u Moskvu cijele partije ili odlomke starih južnoslovenskih štampanih knjiga. Trećeg septembra 1847, on je pisao Karadžiću: „Na Cetinju je štampan Molitvenik. Treba čuvati sve listove te štampe. Molim da mi ih pošaljete.“ (Vukova prepiska, Beograd, 1913, knj.7). Iz dalje prepiske se vidi da je Pogodin primio sedam listova iz Molitvenika.

Naredne godine Pavle Jozef Šafarik iz Beča piše Pogodinu da i on ima odlomak iz crnogorskog Molitvenika, ali nešto manji.

Sledeći odlomci iz crnogorskog Molitvenika bili su pronađeni krajem 19. vijeka, kada su u Narodnu biblioteku Srbije došli „listovi od raznih srbulja“ iz zaostavštine Vuka Karadžića, kao i 40 odlomaka iz starih štapanih knjiga što ih je Narodna biblioteka dobila „preko Vrhovne komande u Nišu i preko mitropolita Mihaila“. (Đ. Sp. Radojičić, O štampariji Crnojevića). U inventaru Biblioteke tri lista iz Molitvenika bila su zavedena pod brojem 141. Ti odlomci uništeni su u aprilu 1941, u vrijeme bombardovanja Beograda od strane njemačke avijacije.

Naša saznanja o četvrtom izdanju Đurđa Crnojevića suštinski je popunilo senzacionalno otkriće Đorđa Sp. Radojičića, koje je on učinio u manastiru Sveta Trojica kod Pljevalja, u kojem je boravio od 8. do 28. avgusta 1948, po nalogu Instituta za proučavanje književnosti Srpske akademije nauka.

Prvo saopštenje o otkriću učinjeno je u Institutu 27. septembra 1948. godine: „Među starim srpskim štampanim knjigama našao sam Molitvenik iz štamparije Crnojevića. Dosad se od te knjige znalo samo za jedan nepotpuno sačuvan list, koji je u Pragu (našao ga je, 1830. godine, P. Šafarik), za sedam listova koji su u Lenjingradu (pronašao ih je M. Pogodin 1848. g.) i za tri lista Narodne biblioteke u Beogradu (nađena 1902. godine među odlomcima iz Vukove zbirke).“

Ovaj najpotpuniji odlomak crnogorskog Molitvenika (sadrži 184 lista,  a pretpostavlja se da je Molitvenik štampan na 256 listova) kasnije je zaturen i pokušaji činjeni s vremena na vrijeme da se nađe bili su bezuspješni. To je uspjelo tek u maju 1992, kada su autor ovih redaka i Radoman Stanković prebrali knjigu po knjigu svu biblioteku manastira Sveta Trojica.

Još jedan, ovoga puta mali, odlomak crnogorskog Molitvenika našao je Đ. Sp Radojičić u avgustu 1951, u manastiru Dečani. Odlomci su se nalazili u rukopisnom služabniku. U početku knjige bila su povezana tri, a na kraju knjige četiri štamana lista. Tri do njih su se ponavljala. Isti Molitvenik preštampan je još jednom, 1570,  u štampariji Jerolima Zagurovića u Veneciji.

Sadržaj knjige predstavljaju činovi i molitve. Pošto nije sačuvana u poptunosti, tekst koji nedostaje rekonstruisan je prema štampanom Molitveniku Božidara Vukovića (1538) sa kojim pokazuje skoro potpunu podudarnost u sadržaju.

Molitvenik, najvjerovatnije poslednje Crnojevićevo izdanje, štampan u teškim vremenima kada se već osjećao pritisak Turaka i naslućivala propast države, sačuvao je karakter i sve najbolje osobine ove prve ćirilične južnoslovenske štamparije.

Piše: prof. dr E. LJ. Nemirovski

(iz studije dr E. LJ. Nemirovskog koja je štampana uz faksimil Molitvenika, u izdanju cetinjskog Oboda)

Izvor: Sedmica.me

Pročitajte još:

Vaseljenski patrijarh: SPC jedina kanonska crkva u Crnoj Gori