Mitropolit Amfilohije: Carigrad nema pravo da nameće političke koncepcije Zapada u Ukrajini

Dan nakon povratka iz posete latinoameričkom kontinentu, mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije uzeo je učešće na naučnom skupu o manastiru Stanjevići, čije je osvećenje planirano sledećeg vikenda. U pauzi između liturgije u crkvi Svete Trojice u budvanskom Starom Gradu i panela na naučnom skupu, mitropolit Amfilohije se ljubazno odazvao na moju molbu za intervju, istakavši da mu je uvek drago da govori za medij koji u svom nazivu ima ruski predznak.

U javnosti se poslednjih nedelja mnogo govori o nameri Carigradske patrijaršije da se direktno uključi u crkveni raskol koji decenijama tinja u Ukrajini. Koliko po Vašoj oceni ove aktivnosti doprinose daljem zaoštravanju odnosa između dve najvažnije patrijaršije, Moskovske, koja okuplja najviše vernika, i Carigradske, prve po značaju u pravoslavnom svetu?

–Nažalost sve ide u tom smjeru. Postavljanjem tzv. egzarha u Ukrajini, Carigradska patrijaršija nastavlja sa aktivnostima koje podsjećaju na vrijeme nakon ubistva cara Nikolaja Drugog Romanova, na 20-e godine prošlog vijeka, kada se na prestolu carigradskog patrijarha nalazio Melentije Četvrti Metaksakis. To je bila jedna po mnogo čemu diskutabilna ličnost, koja je odigrala negativnu ulogu u istoriji pravoslavlja.

Patrijarh Melentije Četvrti našao se na čelu Carigradske patrijaršije u momentu njenog najvećeg istorijskog raspeća, kada su milioni pravoslavnih, uglavnom Jelina (Grka) iz Male Azije proganjani sa svojih vjekovnih ognjišta. On je pokušao da gubitak vjernika nadoknadi vraćanjem nekih ingerencija carigradskoj patrijaršiji, koje je ona imala u vrijeme kada je Carigrad bio prestonica Istočno Romejskog carstva (Vizantije). Tada je Carigradska patrijaršija odigrala i značajnu ulogu u formiranju autokefalne srpske i bugarske crkve.

S obzirom da je veliki broj njegovih dojučerašnjih vjernika otišao u Evropu i Ameriku, patrijarh Melentije Četvrti pokušao je da kompletnu pravoslavnu dijasporu, odnosno sve pravoslavne koji žive van granica pravoslavnih država i tadašnjih episkopija kanonskih crkava, stavi pod ingerenciju Carigradske patrijaršije. On je tu ideju uspio da djelimično sprovede u djelo, u prvom redu na primjeru Jelina. Ostale pravoslavne crkve te težnje nisu prihvatile, pa danas srpska, ruska i ostale crkve, sem onih jelinogovornih, imaju svoje eparhije širom svijeta.

Međutim u to vrijeme, Carigrad je Finskoj pravoslavnoj crkvi, konstituisanoj nakon formiranja finske države 1920. godine priznao autonomni status. To ne predstavlja autokefaliju u punom kapacitetu, ali su dvije finske eparhije izdvojene iz sastava Moskovske partijaršije, kojoj su do boljševičke revolucije pripadale, i uključene u Carigradsku.

Nezdrava politika carigradskog patrijarha Melentija Četvrtog u pravoslavnom svijetu nastavljena je i kasnije nakon njegovog odlaska sa prestola. Godine 1923. održana je Svepravoslavna konferencija, na kojoj nijesu učestvovale istočne pravoslavne crkve uključujuči i rusku. Na konferenciji je učestvovala naša crkva predstavljena kasnijim patrijarhom Gavrilom Dožićem. Bile su tamo prisutne i Bugarska i Rumunska crkva. Na toj konferenciji predloženo je bilo da se usvoji novi gregorijanski kalendar, što je odmah prihvatila Carigradska patrijaršija. Ovaj predlog načelno je podržao i naš predstavnik, ali na crkvenom saboru održanom u Beogradu predlog o usvajanju novog kalendara je odbijen. Pojedine crkve, iako su prvobitno odbile promjenu, novi kalendar su prihvatile naknadno. Umjesto da ovako važno pitanje bude riješeno na svepravoslavnom nivou, došlo je nažalost do molitvenog raskola kroz uvođenje novog kalendara.

Odluka o egzarsima u Ukrajini je upravo nastavak po mnogo čemu pogubne politike patrijarha Melentija Četvrtog Metaksakisa. Više od 300 godina, tačnije o 1686. godine prostor današnje Ukrajine nalazio se pod ingerencijom Moskovske patrijaršije, što niko nije dovodio u pitanje. Naša braća u Carigradu morali bi da shvate da onu ulogu koju su imali u vrijeme Vizantije odavno više nemaju. Carigradska patrijaršija je i danas totronos, prvoprestolna crkva, međutim to znači da ona ima pravo časti, ali ne i vlasti. Carigradska patrijaršija ima pravo da inicira, ali ne i da donosi i nameće odluke za svepravoslavni svijet. Kako je stajalo u kanonu Četvrtog Vaseljenskog sabora, episkop Vizantiona – Drugog Rima, zato što se nalazi u prestonici carstva, gdje je i sjedište carskog senata sikrita, ima ista prava kao i episkop Prvog Rima – rimski papa.

Neki teolozi u Carigradu danas postaju zagovornici novog papizma carigradskog patrijarha, što se pokušava iskoristiti i u odnosu Carigrada prema Ruskoj crkvi. Tu nažalost ima i uplitanja politike, kao što je bilo i u vrijeme 20-ih godina i tragičnih sukoba tokom Prvog svjetskog rata i onih koji su neposredno uslijedili i doveli do propasti ruskog carstva. U današnjoj Evropi i Americi nažalost vlada antiruska ideologija, koju u nekom mjeri nažalost prihvata i Carigrad. Naravno moramo biti svijesni da Carigradskoj patrijaršiji dana zaista nije lako, međutim to ovoj insitituciji nikako ne daje za pravo da nameće u suštini političke koncepcije i pod uticajem politike Zapada razara jedinstvo pravoslavne crkve.

Da li se Srpska pravoslavna crkva zvanično odredila prema sporu Moskovske i Carigradske patrijaršije u Ukrajini?

-Naša crkva uputila je pismo carigradskom patrijarhu. Sadržaj pisma u cjelini još nije dostupan javnosti. Pismo je prevedeno i na ruski jezik i dostavljeno moskovskom patrijarhu. U ovom obraćanju Srpska pravoslavna crkva veoma dokumentovano i argumentovano govori o problemu egzarha u Ukrajini.

Carigradskom patrijarhu je ukazano na nastavak politike patrijarha Melentija Četvrtog Metaksakisa i njegovog naslednika patrijarha Grigorija Sedmog, koji je čak bio sklon da maltene prihvati tzv. živocrkovnike u Rusiji, neku vrstu sovjetske crkve koja se odrekla patrijarha ispovjednika Tihona i zvanične ruske crkve. Ova odluka, donijeta pod pritiskom istorijskih zbivanja, bio je čin koji nije služio na čast Carigradu, kako mu ne služi na čast ni ovo što se sada događa u Ukrajini. Ja sam lično veoma iznenađen da patrijarh Vartolemej, teološki obrazovan čovjek, koji je doktorirao na kanonskom pravu, prihvata politiku patrijarha Melentija Četvrtog Metaksakisa.

Kao i u 20-im godina, evro-američke političke sile i danas imaju za cilj da razbiju jedinstvo pravoslavlja. Poslije burnih istorijskih zbivanja tokom poslednjih nekoliko vjekova samo je pravoslavna crkva ostala jedinstvena na prostoru gdje žive pravoslavni narodi. Ovo što se događa u Ukrajini nije dobro, ni za samu Carigradsku patrijaršiju koja gubi na svom autoritetu u pravoslavnom svijetu, a u isto vrijeme ne doprinosi se prevazilaženju raskola, već se taj raskol produbljuje bez ikakve sumnje.

Egzarsi koji su danas postavljeni u Ukrajini, od kojih jedan dolazi iz Carigradske patrijaršije, podsjećaju na jerarhiju stvorenu za vrijeme nacističke okupacije 1941-1943. Pod pritiskom Hitlera, mitropolit Vasilije Poljski nekanonski je rukopoložio episkope iz grupe autokefalista, tzv. samosvjatih. Poslije pada nacizma, oni su napustili Ukrajinu i otišli na Zapad. Ukrajinski raskolnici bili su na neki način vezani i za naš raskol u vrijeme vladike Dionisija u Americi.

To što se na sličnim pozicijama kao u vrijeme nacističke okupacije pokušava riješiti složen problem raskola u Ukrajini, neće dobra donijeti ni Carigradskoj patrijaršiji, a ni ostalim pravoslavnim crkvama.

Pre 2 godine održan je Sabor na Kritu, koji je bojkotovalo nekoliko pravoslavnih crkava, uključujući i Moskovsku patrijaršiju. U kojoj meri tada ispoljeno nerazumevanje dve vodeće pravoslavne patrijaršije utiče i na aktuelni spor oko Ukrajine?

-Vjerovatno je ovaj ruski izostanak sa Sabora na Kritu u nekoj mjeri opteretio odnose Moskovske i Carigradske patrijaršije. Lično sam smatrao, a smatram i danas da je Moskovska patrijaršija pogriješila što nije prisustvovala saboru, jer je učestvovala u njegovoj pripremi i potpisala sve prateće dokumente u Ženevi 27. januara 2016. godine. Štaviše, Moskovska patrijaršija se do poslednjeg trenutka pripremala da učestvuje u radu sabora.

Rusko prisustvo i mišljenje na Kritu bilo bi veoma značajno, pogotovo po pitanjima koja su se ticala dijaspore. Usljed odsustva Moskovske patrijaršije izbjegnuto je da se ova pitanja valjano razmotre. Carigradska patrijaršija je sebe pokušala ponovo da pozicionira kao nadležnu za svu pravoslavnu dijasporu. Predstavnici srpske crkve su reagovali i izdvojili suprotno mišljenje, ali zajedno sa Moskovskom patrijaršijom i drugim pravoslavnim crkvama koje nisu došle na Krit, ti naši stavovi imali bi jaču snagu.

Da li je i u kojoj meri učešće predstavnika SPC na Kritskom saboru poremetilo njene odnose sa Moskovskom patrijaršijom?

–Bilo je pritisaka na našu crkvu da i ona odustane od odlaska na Sabor na Kritu. Mi smo međutim donijeli odluku da na ovom saboru ipak učestvujemo. Važno je istaći da smo mi na Kritu zastupali upravo one stavove koje bi zastupala Moskovska patrijaršija da je tamo bila prisutna.

Zaista, po mom shvatanju, Moskovska patrijaršija nije trebala da propusti Sabor na Kritu, prvi od 1961, jer je upravo ona bila najakativnija u njegovoj pripremi. Jedan od glavnih razloga ruskog odsustva bio je to što nije postignut konsenzus sa Gruzijskom i još dvije patrijaršije, međutim nikada na vaseljenskom saboru nisu prisustvovale sve pravoslavne crkve, već su pojedine crkve odluke prihvatale naknadno. Oni kojima nije na srcu suštinsko jedinstvo pravoslavlja iskoristili su rusko odsustvo sa Sabora na Kritu da pokrenu aktivnosti koje su po mom sudu bezumne sa stanovišta jedinstva pravoslavlja.

Krajem oktobra prošle godine dodelili ste Orden Svetog Petra Cetinjskog predsedniku Ingušetije Junus Bek Jevkurovu, jednom od najzaslužnijih za uspešno zauzimanje prištinskog aerodroma od strane ruske vojske u junu 1999. godine. U vreme najvećeg stradanja srpskog naroda na Kosovu i Metohiji u leto i jesen 1999. bili ste tamo. U kojoj je meri rusko vojno prisustvo pomoglo srpskom narodu na Kosovu?

–Rusko vojno prisustvo na Kosovu i Metohiji bilo je dragocjeno. Nažalost, ubrzo je i otišla. Valja istaći da su komandanti ruske armije tu akciju naredili i praktično sproveli bez znanja predsjednika Borisa Jeljcina i taj podvig treba da im služi na čast. Šteta je što ruska vojska i danas nije na Kosovu i Metohiji, međutim stav Rusije u SB UN i drugim međunarodnim institucijama danas je takođe veoma dragocjen ne samo što ne priznaje tamošnju lažnu državu, već i što podržava srpski narod u odbrani svojih prava.

Ruska podrška je mnogo važna i dragocjena, međutim postoji opravdana bojazan da sadašnje vlasti Srbije ne naprave nešto slično što je uradila već crnogorska vlast i priznaju nezavisnost Kosova. Ipak dobro je što vlast u Srbiji za razliku od Crne Gore održava dobre odnose sa Rusijom. Mnoge velike i moćne zemlje kao što su Kina i Indija imaju istovjetan stav prema Kosovu i Metohiji kao Rusija. Nedavno sam se vratio iz Južne Amerike, kontinenta na kojem je samo jedna zemlja, Peru, pod snažnim pritiskom SAD priznala nezavisnot Kosova. Dvije trećine čovječanstva i dalje ne priznaje tu lažnu državu.

Sergeju Bublikovu, savetniku u Ambasadi Ruske Federacije u Crnoj Gori uruči je orden Svetog Petra Cetinjskog dodeljen predsedniku Republike Ingušetije Junus Bek Jekurovu od strane Svetog Arhierejskog Sinoda SPC.

Ove godine mitropolija na čijem se čelu nalazite obeležila je 100 godina od stradanja carske porodice Romanov. U manastiru Dajbabe podignuto je i spomen obeležje Svetim Carskim Mučenicima. Koliko je poslednji ruski car bio značajan za Crnu Goru i srpski narod uopšte?

-Uloga ruskog carstva u stvaranju Crne Gore bila je ogromna u svakom pogledu. Tu nije riječ samo o materijalnoj pomoći već i političkom pokroviteljstvu. Da nije bilo Rusije ne bi bilo Crne Gore Petrovića i Crne Gore uopšte. Zato je bezumna politika sankcija Rusiji od strane crnogorskih vlasti u prvom redu izdajnička prema Crnoj Gori.

Od svih ruskih careva koji su bili posvećeni oslobođenju Balkana od turske okupavije, posebnu ulogu odigrao je car Nikolaj Drugi, car koji je svoje carstvo, svoj i život svoje djece žrtvovao za spas Srbije. Ne samo da je ušao u rat da bi zaštitio Srbiju, već je i 1916. godine ispostavio ultimatum saveznicima da se srpska vojska i kralj Petar Karađorđević moraju spasiti, a da ukoliko se to ne desi, Rusija će potpisati separatni mir sa Njemačkom i Austrougarskom. Tek nakon njegovog ultimatuma saveznici su poslali brodove koji su srpsku vojsku prebacili na Krf.

Šta za vas, preosvećeni vladiko, predstavlja Rusija?

Naš narod Rusiju naziva majkom. Ona je bila i ostala jedna od najznačajnijih pravoslavnih zemalja. Nakon pada Istočno Romejskog carstva (Vizantije) Rusija je spasila pravoslavni istok. Rusija je poslije ubistva cara Nikolaja i njeogove porodice prošla kroz strašno sovjetsko raspeće, ali je ipak uspjela da sačuva svoju dušu i svoju pravoslavnu crkvu. Danas su upravo satanske sile krenule na pravoslavnu crkvu, jedinu instituciju koju nisu uspjeli da razore ni Hitler, ni Musolini, ni boljševici, ni titoisti. Sa jedne strane raspiruju raskol u Ukrajini, a u Crnoj Gori spremaju otimanje crkvene imovine.

Izvor: Russia Beyond