Matica srpska – Društvo članova u Crnoj Gori u Eparhiji pakračko-slavonskoj

Matica srpska – Društvo članova u Crnoj Gori bila je od 25. do 27. marta na svojevrsnoj promotivnoj turneji tokom koje je predstavljena njena, kako kvalitetom tako i opsegom impresivna izdavačka djelatnost, čiji je opus magnum fototipsko izdanje Goričkog zbornika.

Kako je saopštilo Društva članova Matice srpske u Crnoj Gori prva dionica dugog puta, sa polazištem u Nikšiću do krajnjeg odredišta u Pakracu, vodila je preko Foče i Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta „Sveti Vasilije Ostroški Čudotvorac“, gdje je 25. marta održano predstavljanje jedne od najvažnijih institucija srpske kulture, nauke i umjetnosti u Crnoj Gori, i to kroz njen izdavački bilans.

Učesnicima, profesorima i studentima prepunog fakultetskog amfiteatra u ime domaćina obratio se prof. dr Darko Đogo koji je govorio o važnosti institucije Matice srpske u Crnoj Gori iz perspektive i iskustva kulturnog i intelektualnog života u Republici Srpskoj.

O misiji Društva članova Matice srpske u Crnoj Gori i sociopolitičkom ambijentu u kome je ono funkcionisalo, govorio je prof. dr Drago Perović, sa posebnim osvrtom na najznačajnije publikacije Odjeljenja za istoriju, dok je predsjednik Društva, prof. dr Jelica Stojanović predstavila izdavačku djelatnost Odjeljenja za srpski jezik orijentisanog na čuvanje i razvoj srpskog jezičkog i književnog nasljeđa u Crnoj Gori. Na samom kraju prof. dr Dušan Krcunović je u svojstvu sekretara Odjeljenja za društvene nauke pažnji auditorijuma preporučio nekoliko reprezentativnih naslova iz raznih oblasti filosofije.

Narednog dana predstavnici Društva članova Matice srpske u Crnoj Gori otisnuli su se iz Foče na krajnje odredište – grad Pakrac gdje ih je u obnovljenom vladičanskom dvoru dočekao Episkop pakračko-slavonski, gospodin Jovan (Ćulibrk). Već prvi dan gostovanja u jednoj od najmanjih, ali najstradalnijih i po mnogo čemu najznačajnijih episkopija u Srpskoj pravoslavnoj crkvi, donio je uzbudljivo upoznavanje sa bibliotekom u vladičanskom dvoru koja raspolaže sa izuzetnim fondom rukopisa, rijetkih inkunabula i unikatnih štampanih izdanja. Ponos bibliotečkog fonda je i bogata riznica u kojoj se čuva kulturno nasljeđe Crne Gore iz srednjovjekovnog perioda.

Njegovo preosveštenstvo, Vladika Jovan inicijator je ovog gostovanja Društva članova Matice srpske u Crnoj Gori koje je, na čelu sa njenim predsjednikom prof. dr Jelicom Stojanović, prema njegovim riječima, bilo „glavni krivac okruglog stola“ koji je organizovan 26. marta u episkopskom dvoru Eparhije pakračko-slavonske. Jer, povod okupljanja vodećih srpskih medijavelista, srbista, lingvista, teologa i istoričara, kao i visokih zvaničnika, ambasadora Srbije i Republike Srpske u Hrvatskoj, ministra nauke i rektora banjalučkog univerziteta iz Republike Srpske, kao i direktora pravoslavne gimnazije u Zagrebu, bio je objavljivanje fototipskog izdanja Goričkog zbornika i zbornika kritičkih tekstova o tom remek djelu srpske srednjovjekovne književnosti, nastalom na skadarskoj Svetoj gori. Fototipija Goričkog zbornika koji sačinjava duhovna dijaloška prepiska Nikona Jerusalimca i Jelene Balšić, kćerke cara Lazara, pojavila se u izdanju Matice srpske – Društva članova u Crnoj Gori i Službenog glasnika iz Beograda. Gostovanje Društva članova Matice srpske tim povodom privuklo je veliko interesovanje.

Na svečanom prijemu upriličenom u biblioteci episkopskog dvora učesnicima okruglog stola obratili su se visoki zvaničnici, a potom i prof. dr Dušan Krcunović koji je u svojim pozdravnim riječima govorio o osnivanju i radu Društva članova Matice srpske u Crnoj Gori kao o nastavku djelovanja prvog člana Matice srpske iz Crne Gore, Petra II Petrovića Njegoša.

Nakon prijema, okrugli sto započeo je izlaganjem domaćina skupa, Vladike Jovana, koji je još jednom zahvalio prof. dr Jelici Stojanović koja je podnijela najveći teret objavljivanja fototipije Goričkog zbornika, djela koje povezuje srpsku kulturu sa Svetom zemljom, koje nas i danas sabira i koje nas obavezuje na ozbiljan naučno-istraživački rad, budući da se njegov značaj za našu kulturu ne može precijeniti, jer ga nismo u dovoljnoj mjeri ni svjesni.

Uzbudljivu priču o nastanku ideje objavljivanja fototipskog izdanja Goričkog zbornika i putevima koji su doveli do njenog konačnog ostvarenja, ispričala je profesorica Stojanović, koja je istakla da su glavnu ulogu u ovoj priči odigrali i Vladika pakračko-slavonski Jovan, prof. dr Đorđe Trifunović i prof. dr Viktor Savić.

Mr Vladimir Balj govorio je o duhu isihazma koji je disao u Zeti, a Gorički zbornik je otjelovljenje duha isihazma „čije vrijeme tek dolazi“, prema riječima blaženopočivšeg Mitropolita Amfilohija. U zborniku tekstova o Goričkom zborniku, kao pratećoj publikaciji, kako je istakao mr Balj, osvjetljavana je priroda Goričkog zbornika iz istorijske, književno-teorijske, književno-jezičke i bogoslovske perspektive.

O vezi između Srba i Jerusalima koja čini identitetski temelj srpskog naroda, govorila je prof. dr Jelena Erdeljan. Ona je govorila o „ideji prenošenja“, translatio, koja omogućava tu povezanost. Jelena Balšić, preko srpskog monaha Nikona koji se podvizavao u Jerusalimu, sumira vjekovnu povezanost srpskog naroda sa Svetom zemljom, počev od Svetog Save, pri čemu Gorički zbornik postaje medijum prenošenja ideje o izabranom Božijem narodu i novom Izrailju.

Profesor Vizantijske filosofije iz Banja Luke, doc. dr Oleg Soldat govorio je o uticaju Isaka Sirina na Nikona Jerusalimca u Goričkom zborniku, istakavši da je Nikon izvršio slovensku recepciju Isaka Sirina, ostavši pritom vrlo originalan isihasta.

Okrugli sto je završen izuzetnim zapažanjima prof. dr Svetlane Tomin koja je govorila o prepisci monaha Nikona Jerusalimca i Jelene Balšić kao o primjeru duhovnog očinstva u vaspitanju i književnosti srednjeg vijeka, čiji je osnovni cilj postizanje čovjekovog duhovnog preobražaja. Jedan od glavnih aspekata komunikacije u duhovnom očinstvu su pitanja i odgovori.

Gorički zbornik je zbir znanja iz raznih oblasti, ali i djelo koje pripada tradiciji duhovnog očinstva, čiji je model dijalog između askete Varlaama i mladog plemića Joasafa, koji pokazuje da je i vladarima potrebno duhovno očinstvo.

Predstavnici Matice srpske – Društva članova u Crnoj Gori boravak u Pakracu – rodnom mjestu heleniste Miloša Đurića, pisca Slobodana Selenića i akademika Smilje Avramov – iskoristili su za posjetu i poklonjenje srpskim sveštenomučenicima u kompleksu logora Jasenovac. Utjeha za težak utisak da su na ovom mjestu, ali i u jasenovačkom muzeju još uvijek zatočene i izložene mukama i same muze, zajedno sa majkom Mnemozinom, može se pronaći u obližnjem manastiru Jasenovac u kome se liturgijski čuva vječno pamćenje na nebrojene žrtve neokajanog i nezapamćenog zvjerstva. Napokon, duhovni i materijalni tragovi prisustva blaženopočivšeg Mitropolita Amfilohija na ovom mjestu naprosto vam „ugrabe oči“.