Marko Daković – naš savremenik

Piše: Luka Kešeljević

Navršilo se sto četrdeset i dvije godine od rođenja moralnog i intelektualnog gorostasa Marka Dakovića, jednog od najistaknutijih Grahovljana svih vremena, čuvenog advokata, narodnog tribuna, znamenitog srpskog političara i rodoljuba, borca za bolje sjutra i vizionara, velikog gospodina.

Kao i značajan broj hrabrih ljudi i vizionara, od tadašnjih vlasti i njenih pristalica, nije bio shvaćen na pravi način. No, velike ljude vizionarima i čini to što oni ne samo što žive za budućnost, već što je svom svojom voljom i snagom žive, nesebično se angažujući za nju, pa iz perspektive prosječnih ljudi njihovog vremena oni ostaju nerazumljeni.
Poput brojnih studenata i Marko Daković se mogao vratiti u Crnu Goru i postati činovnik. Kao veliki intelektualac – slobodomisleći i samosvjestan čovjek, kritičar – uvidio je da je tadašnja Crna Gora despotija, društvo koje je podijeljeno po plemenskoj pripadnosti sa izraženom socijalnom nejednakošću i diskriminacijom, generalno nesposobno za neke bitnije integralističke procese. Kao vrstan pravnik i intelektualac uvidio je da velike naslage feudalnog poretka ne dozvoljavaju najmanjoj državi u Evropi da okrene putem demokratije i boljeg života. Umjesto modernog sistema prava, u Crnoj Gori toga perioda postojao je sistem privilegija.
Hrabrost Marka Dakovića je i u tome što je uvidio anahronost tog polufeudalnog, ili, možda, u potpunosti feudalnog sistema, iako sam potiče iz vojvodske porodice. Želio je odlučno da od tog zaostalog društva i despotije stvori građansko društvo i demokratsku državu. To je, zapravo prvi razlog za nerazumijevanje od strane tadašnje vlasti za njegove velike ideje. Tu se javio veliki otpor za transformaciju ili revoluciju iz plemenskog – polufeudalnog u građansko društvo, iz sistema privilegija u sistem pravnog poretka. Marko Daković se borio da napokon u Crnoj Gori dođe i zavlada građanski svijet u kome se više neće vladati po matrici „velikih“ i „malih“ bratstava.

Borba za građansko društvo je istovremeno borba za integralizam i to srpski integralizam. Daković je uvidio da do toga u Crnoj Gori ne može da dođe, jer ona nije do tada izvršila čak ni integraciju plemena Stare Crne Gore i Stare Hercegovine. Tako, recimo, posle 1878. na sceni je nerijetko bilo nametanje govora Katunske nahije pridošlim hercegovačkim plemenima, kao i zabrana nošenja hercegovačke nošnje. Na žalost, Stara Crna Gora nije mogla da ponudi nešto šire i integralnije, a Srbija je bila parlamentarna, ustavna demokratija koja je bila u ekspanziji i u koju su bili zagledani iz ostalih krajeva uviđajući njenu sposobnost za dugo iščekivano ujedinjenje. Sigurno, da je tamo bila na snazi plemenska svijest i npr. prisiljavanje Vranjanaca da liče Šumadincima, teško da bi se moglo razviti išta integralno. Po prirodi stvari, Srbija je trebalo da odigra pijemontsku ulogu, ili kako bismo mi to danas rekli, trebalo je i treba da bude centar srpskog sv(ij)eta.
Marko Daković je poput Svetozara Miletića jasno uvidio da nema nikakvog nesklada između građanskog svijeta i nacionalnog, odnosno, srpskog sv(ij)eta, to je borba za jedno te isto, to je integralizam. To je borba za ravnopravnost i demokratiju, što je ekvivalentno borbi za ukidanje poslednjih ostataka feudalizma, to je evropeizacija i istiskivanje orjentalizma.
Marko Daković je bio i ostao „mjerna jedinica“ za moral. Bio je i osuđen na smrt i tamničen, ali istrajan, čvrst i karakteran. Uzgred, to su plemićke osobine. To je bio čovjek koji za sebe nije tražio ništa, a takvi ljudi imaju sve. Takođe, za skoro sve obrazovane i elokventne ljude, kako tada, pa to se može čuti i danas, može se čuti: „Ima pamet Marka Dakovića.“
Djelo Marka Dakovića je i danas aktuelno i tek će da bude. Neki hrabri ljudi se sjetiše da dijele odlikovanje koje nosi njegovo ime i na kom se nalazi njegov lik.
I više je nego očekivano da svaki grad u srpskom sv(ij)etu ima po jednu ulicu koja nosi ime Marka Dakovića.
Neka je Marku Dakoviću slava i hvala!

(Autor je doktorand filozofije)