Manastir Stanjevići: Za državu „monumentalna ruševina“, za Crkvu vaskrsli hram!

Manastir Stanjevići su jedan od najvećih podviga SPC u Crnoj Gori, hram koji je za državu, kako kaže publicista Jovan Markuš, bio 1985. godine projektovan da bude „monumentalna ruševina“. Naime, kao predlog mjera za sanaciju Zavoda za zaštitu spomenika kulture nakon zemljotresa 1979. godine, kaže se u dokumentu da „ Smatramo da bi egzistencija Stanjevića i dalje trebala da bude, sada ne najveće građevine u Crnoj Gori, ali zato kao najmonumentalnija ruševina“.

Međutim, mitropolit Amfilohije je sa ondašnjim ministrom vjera u Vladi Crne Gore dr Slobodanom Tomovićem i predsjedniokom opštine Budva g. Đorđijem Pribilovićem posjetio mučeničke ruševine manastira u ljeto 1994. g. Tada je donijeta odluka da se obnovi ovaj znameniti duhovni i istorijski centar. Za prvog igumana manastira Mitropolit je imenovao jeromonaha Dimitrija Blagojevića (1952-2004), koji je deset godina vodio obnovu manastira, sve do prerane smrti, a taj posao je nastavio vrijedni jeromonah Jefrem Dabanović, sadašnji iguman manastira.

Hram je posvećen Svetoj Trojici i bratija manastira zajedno sa mnogobrojnim donatorima i pomagačima se priprema i ove godine da priredi veličanstvenu manastirsku slavu koja počinje bdenijem u subotu, a nastavlja se liturgijom u nedjelju i svečanim programom i trpezom ljubavi.

Među zidinama hrama je predstavljena kompozicija na kojoj se vidi kako je tekla obnova hrama do današnjeg konačnog izgleda.

Do manastira nije teško doći, put je asfaltiran, a pogled od manastira na obalu je veličanstven.

Mitropolit Petar II Petrović Njegoš je u početku svoje službe često boravio u Stanjevićima. Smatra se da je ovdje napisao i svoj znameniti spjev „Luča mikrokozma“ i imao susrete sa znamenitim ljudima iz Primorja i drugih strana a među njima je bio i Vuk Karadžić. Rus Jegor Kovaljevski ostavlja najljepše rečenice o Stanjevićima, inspirisan monumentalnošću zdanja, nazivajući ga „narodnim čudom i najvećom građevinom u Crnoj Gori“.

Mučenička istorija manastira

Najstariji podaci koji govore o nastanku ovog manastira su iz polovine 14. vijeka. Vojvoda Nikola Stanjević se spominje kao jedan od uglednih plemića cara Dušana (1331-1355). Po sačuvanoj tradiciji, on je na ovom prostoru osnovao manastir koji je kroz vjekove imao burnu istorijsku putanju. Uz vojvodu Nikolu, kao veliki dobrotvor i obnovitelj manastira spominje se i vojvoda Đurđe Đurašev Crnojević (djed zetskog kneza Ivana Crnojevića), gospodar Grblja, Svetomiholjske metohije i planinskog masiva iznad Boke Kotorske, pod vrhovnom vlašću despota Stefana Lazarevića (1392-1427).

Sa prodorom turske vojske, krajem 15. i početkom 16. vijeka manastir je zapustio i tokom 17. vijeka vodio se kao metoh manastira Svete Petke u Budvanskom polju, u čijem je obnavljanju tadašnji mitropolit zetski Ruvim 1630. g. koristio i prihode sa posjeda manastira Stanjevići.

Novi život manastir započinje početkom 18. vijeka, u vrijeme mitropolita Danila Petrovića Njegoša (1697-1735). Poslije razaranja prvobitnog Cetinjskog manastira 1692. od strane venecijanske vojske i obnovljenog Cetinjskog manastira koji je 1714. razorila turska vojska, vladika Danilo je deset godina boravio u manastiru Stanjevići, do obnove Cetinjskog manastira 1724. U to vrijeme, vladika Danilo je od novčane pomoći dobijene iz Rusije, obnovio manastirski kompleks tj. konak i podigao manastirsku crkvu. Njegovo djelo dovršio je mitropolit Sava Petrović Njegoš (1735-1781), koji je osveštao manastirska crkvu Svete Trojice 1736. godine. Sredinom 18. vijeka, manastir je imao najveći procvat kao duhovni centar čemu su u mnogome doprinijeli svojim radom mitropolit Sava i njegov sinovac i pomoćnik, mitropolit Vasilije Petrović Njegoš (1750-1766). O visini umjetničkog dometa manastira u to vrijeme svjedoče dvije glavne ikone sa ikonostasa manastirske crkve, Svete Trojice i Presvete Bogorodice, koje je uradio znameniti ikonopisac jeromonah Maksim Tujković 1738. U manastir Stanjeviće kod vladike Save dolazile su mnoge znamenite ličnosti, a među njima i jerođakon Dositej Obradović, veliki narodni prosvjetitelj, osnivač Bogoslovije (1810) i Velike škole (1808) u Beogradu i prvi ministar prosvjete u oslobođenoj Srbiji. Njega je na Vaskrs 1764. mitropolit Vasilije rukopoložio u čin jeromonaha u ovom manastiru. Nedugo zatim, početkom druge polovine 18. vijeka venecijanska vojska je opljačkala i razorila manastir, ali ga je vrijedni vladika Sava 1770. obnovio. U obnovljenom manastiru otvorio je i školu za sticanje osnova pismenosti i spremanje svešteničkih kandidata. Jedan od učenika bio je i potonji mitropolit Petar I Petrović Njegoš. Mitropolit Sava upokojio se 26. februara 1781. u manastiru Stanjevići gdje je bio i sahranjen a kasnije, kad je manastir laiciziran, prenijet je u Cetinjski manastir.

U vrijeme mitropolita Petra I Petrovića Njegoša (1784 – 1831) – Svetog Petra Cetinjskog, manastir je bio jedan od glavnih duhovnih i narodnih centara. Sveti Petar je ovdje dugo boravio (1790-1809). Pod svodovima ovog manastira napisao je veliki broj poslanica tj. pisama sa poučnim riječima sveštenstvu i narodu Crne Gore, Brda i Primorja, od kojih je do naših dana sačuvano 29. Pod svodovima ovog manastira Sveti Petar je sa narodnim predstavnicima sročio i uobličio prvi dio „Stege“ zakonika od 16 članova i objavio ga na praznik Preobraženja Gospodnjeg, 19/6 avgusta 1798. To je bila objava prvog zakonika u našem narodu posle Dušanovog zakonika 1346. godine.

Pritisnut istorijskim nedaćama i silom diplomatije Habsburške (Austro-ugarske) monarhije, novog gospodara ovih prostora od 1815, Njegoš je bio prinuđen da 1837. g. ustupi manastire Stanjeviće i Podmaine pod njenu vlast. Od novca koji je mu je Austrija isplatila za ova dva manastira i njihov zemljišni posjed, podigao je 1839. g. novi manastirski konak Cetinjskog manastira sa domom za mitropolite, u narodu poznatu Biljardu.

Austrijska vlast je od 1837. pretvorila manastir Stanjeviće u pograničnu karaulu sa 20 vojnika, a manastirski objekti, crkva i konak, dozidani su i stavljeni u funkciju fortifikacijskog objekta. Prilikom Bokeljskog ustanka protiv austrijske vlasti 1869. domaće stanovništvo, Pobori, Maini i Grbljani, razorili su taj objekat koji je austrijska vlast stvavila u fukciju razdiobe jednog istog naroda. U takvom stanju bio je bivši manastirski kompleks sljedećih 120 godina. Surovi atmosferski uslovi i zemljotresi ostavili su razornog traga na ruševinama manastirskog kompleksa.

Pored velike obnove manastira Stanjevići, bratstvo manastira izgradilo je i skit posvećen Svetoj Petki u Bjelopavlićima, na privatnom imanju koje je priložio Mitropoliji sabrat manastira monah Danilo Babić. Nekadašnji skit je danas ustanovljen kao zasebni manastir.

Svete mošti i manastirske dragocjenosti

U crkvi su pohranjene u moščevicima 25 častica raznih svetitelja i mučenika od drugog do dvadesetog vijeka, koje je Sveta Trojica sabrala u svoj dom za blagoslov onima koji u njega dolaze.

Od dragocjenosti manastir posjeduje jedan broj rukopisnih i štampanih knjiga, arhivska dokumenta, stare fotografije, legate, ikone, sasude, odežde i dr. Od ikonostasa iz Sv. Trojice sačuvane su samo dvije prestone ikone, koje su bile pohranjene u hramu Sv. Jovana u obližnjim Poborima, gdje su se nalazile i u vrijeme zemljotresa 1979. godine. Na ikoni Bogorodice sa Hristom sačuvan je opširni zapis iz kojeg se vidi da je “ikone i ćemere” naslikao Maksim Tujković, 1738. godine, po nalogu vladike Save Perovića Njegoša. Bogorodica je prikazana sa Djetetom na prijestolu, a sa strana su dvije male figure meloda sa raširenim svicima. Druga ikona, Sv. Trojica veoma je oštećena i sačuvana samo u tragovima, tako da je stilski, teško čitljiva. Ikonopisac Maksim Tujković, bio je nadaren slikar, prepoznatljivog stila.

Izvor istorije manastira: Mitropolija crnogorsko-primorska