Ljetopis: Despot Stefan Lazarević – najbitnija ličnosti srednjovjekovne Srbije i srpske kulture

Na današnji dan, 21. decembra 2006. godine otkrivene su mošti svetog despota Stefana Lazarevića u jugozapadnom uglu naosa crkve Manastira Manasija.

Autentičnost je potvrđena DNK analizom. Stefan Lazarević jedna je od najbitnijih ličnosti srednjovjekovne Srbije i posebno srpske kulture. Sin Kneza Lazara, kosovskog mučenika, vladar i ratnik, autor je i nekoliko važnih literarnih djela, među kojima je nesumnjivo najbitnije “Slovo Ljubve” – djelo velike literarne vrijednosti. Despot Stefan zapamćen je i kao izuzetno hrabar ratnik, kako su to posvjedočili i njegovi ratni suparnici. Sin kneza Lazara, despot Stefan Lazarević, poznat i kao Visoki Stefan je u vrijeme kada je to bilo gotovo nemoguće, uspješno balansirao između Osmanlija i Ugara, značajno modernizovao i proširio Srbiju i zbog njene dobrobiti svojim naslednikom proglasio dugogodišnjeg rivala, sestrića Đurđa Brankovića.

Kada je na Kosovu polju 1389. godine poginuo njegov otac i srpski knez, Lazar Hrebeljanović, nejaki dječak Stefan Lazarević imao je tek 12 godina. Sazrijevao je znajući da ga čeka prijesto i zemlja koju žele dva velika carstva, Osmanlijsko i Ugarsko. Iako vrlo mlad, hrabro je pronalazio načine da u najgoroj situaciji za Srbiju, diplomatski, lukavo i kontroverznim postupcima zaštiti narod i njegovu teritoriju koju je čak i proširio. Vazalski položaj u takvoj situaciji bio je neizbježan, ali nametalo se pitanje čiji vazal postati u uslovima spoljašnjih napada i unutrašnjeg nejedinstva usled borbe sa bratom Vukom i sestrićima Brankovićima. Kako su se okolnosti na osmanskom prijestolu mijenjale, mijenjala se i politika koju je vodio despot.

Međutim, bitka kod Angore je bila presudna i za Stefana ali i za Srbiju. Bajazit je bio zarobljen, a Stefan je u povratku iz Angore svratio u Carigrad gdje mu je vizantijski car dodijelio titulu despota, najveće vladarsko zvanje Istoka poslije carskog. Na Osmanskom prijestolu nastale su nesuglasice, pa je despot uvidio da je to pravi trenutak da se okrene Ugarskoj i vazalstvom prema njoj proširi Srbiju. Tako je dobio Mačvu i Beograd, a kasnije i Golubac, Srebrenicu i dio današnje Vojvodine sa Zemunom, Zrenjaninom i Bečejem sve do Apatina.

Despot je za samo nekoliko godina, obnovio zemlju. Gradio je palate, crkve i škole, reformisao vojsku i zakone o rudarstvu i trgovini, mudro raspolagao bogatim rudnicima u Novom Brdu i Srebrenici i učinio Srbiju najvećim proizvođačem srebra i jednom od ekonomski najstabilnijih zemalja tadašnje Evrope. Naročito je interesantno da se u gotovo svim starim spisima koje pominju despota, uočava opis njegove fizičke ljepote.

Dubrovčani su se obraćali Stefanu Lazareviću kao „gospodaru visokom tjelesno i umno”, jer despota opisuju kao vrlo visokog čovjeka a njegova duhovna i umna visina bila je obogaćena ljubavlju prema književnosti i lijepim umjetnostima. U svojoj zadužbini, Manasiji , Stefan je osnovao prepisivačko-prevodilačku Resavsku školu, opremio je izvanrednom bibliotekom i u njoj okupio učene ljude. Lično je prevodio djela sa grčkog i latinskog jezika među kojima i djela Platona, Aristotela i Pitagore. Svom biografu Konstantinu Filosofu je naložio da izradi gramatiku srpskog jezika poznatiju kao „Skazanije o pismenih”.

Napisao je i jedno od najljepših dijela srpske srednjovekovne književnosti „Slovo ljubve“ u kome se obraća neimenovanoj bliskoj osobi sa kojom je u lošim odnosima. Smatra se da je ta osoba njegov brat Vuk koji je kao i Brankovići želio vlast i borio se protiv despota na strani Turaka, pa tako i stradao.

Kada ga je stigla bolest, despot je još jednom dokazao svoju rijetku vladarsku odgovornost i mudrost. Svjestan da će poslije njegove smrti nastati raskol, predao je titulu svom dojučerašnjem neprijatelju, sestriću Đurađu Brankoviću sa kojim se izmirio pred kraj života posredstvom Đurađeve majke, a njegove sestre, Mare. Ovakav primjer vladavine oslobođene svake sujete i nesebična posvećenost interesu svoje zemlje sasvim je rijedak. Zbog toga je despot Stefan Lazarević jedan od najcijenjenijih srpskih vladara.

Priredio: Miomir Đurišić, Mitropolija crnogorsko-primorska