Litije – bljesak vječnosti u prolaznom svijetu

Pišu: Jelena Petrović i Dragica Tadić Papanikolau

Jedini prostor i vreme gde se demokratija zaista ostvarivala u praksi u antičkoj Grčkoj bilo je pozorište, u kom su svi, bez razlike, makar na kratko bili slobodni i imali jednak pristup uzdizanju uma i duše. Taj stepen istinske demokratije se retko ostvarivao u ljudskom društvu. Usudićemo se da kažemo da se u najpotpunijem obliku ponovio samo u hrišćanskom bogosluženju, ili čak da je bilo njegova praslika.

U crkvi, na bogosluženju, sav sabrani narod, bez obzira na uzrast, pol, društveni položaj, imovinsko stanje, rasnu ili nacionalnu pripadnost, i na bilo koju razliku koja može postojati među ljudima, jednim srcem uzvodi svoje duše ka Bogu. U bogosluženju par excellence – Svetoj evharistiji, sjedinjuje se u jedno Telo Njegovo i u celosti ulazi u „drugačiju stvarnost“, istinitu i autentičnu. Svaka razlika prestaje da bude uzrok podele i preobražava se u lepotu bogatstva tvorevine. Svako ima isto pravo na molitvu, dok ga ljubav ograničava u ugrožavanju drugoga i njegovog prava.

Svakako da se ovaj idealni poredak među ljudima ne može ostvariti u okvirima istorije. On postoji kao blesak, kao što je istinska demokratija u Atini postojala samo u pozorištu. Javlja se u onim trenucima kada eshaton izađe u susret istoriji, da bi nam pokazao šta nas očekuje i za šta treba da se pripremamo. A tu pripremu vršimo sada i ovde, pokušavajući da ostvarimo eshatološku zadatost u najvećoj mogućoj meri, kako u Crkvi kao istorijskoj instituciji u koju su hrišćani organizovani, tako i šire u društvu.

Demokratija je zaista pozitivni ideal kome treba da teži svako društvo. Nije dostojno čoveka i njegove veličine nijedno društvo koje gazi ili zanemaruje njegovu slobodu. A hrišćani su, kao oni koji žive tu slobodu u crkvenom bogosluženju, toga možda najsvesniji. „Logika evharistijske teologije zahteva postojanje demokratske države“ (P. L. Berger) jer su hrišćani, sjedinjeni u različitosti, pozvani da preobraze svet, a toj misiji je najkomplementarnije društvo zasnovano na demokratskim vrednostima i principima.

U poslednje vreme smo svedoci prizora koji se retko sreće. Građani Crne Gore se neumorno, već više od dva meseca, okupljaju u litije, tražeći od države da poštuje demokratska načela i da uvažava volju naroda. Okupljaju se pod vedrim nebom gde im ulica daje uslove privremenog ukidanja svih hijerarhijskih razlika i barijera među ljudima.

Slobodan familijarno-ulični kontakt među ljudima ne zna ni za kakvu distancu među njima. Međutim, nisu okupljeni kao slučajna, amorfna masa, nego kao litija, koja osvešćuje njihov hod. Litija, koja potiče iz starogrčkih bogoslužbenih procesija, dobila je svoj hrišćanski smisao kada su krajem 4. veka mošti svetitelja u sabornom hodu prenete iz Svete Sofije Carigradske u 13 kilometara udaljenu crkvu apostola Tome. Društveni karakter joj je dao sveti Jovan Zlatousti pozivajući verni narod da se okuplja na javnim mestima da bi pevajući psalme nadglasali arijance.

Ni današnje „lice sa ulice“ nije pojedinac u reci slučajno sabranih ljudi. Ono je svesna ličnost koja se u bogoslužbenom hodu kreće ka boljem društvu, dok je ulica, nalik na prostor grčkog teatra, organizovana kao prostor zajedništva. Sjedinjeni u činu tragedije, antički gledaoci, kao i glumci, gube svakodnevnu svest o sebi i uviđajući grehe likova na način na koji nikada nisu u stanju da sagledaju svoje, dolaze do pročišćenja.

Litijska šetnja kao katarzični korak napred i još dublje, u sebe, otvara upravo takav pokret, pokret oslobađanja od konvecionalnih normi. Aktuelnost litijskih šetnji stoga nije lokalnog karaktera. Iako su čvrsto ukorenjene u naš životni prostor, one su van našeg vremena. Te litije su po svom duhu duboko univerzalne, sposobne da komuniciraju i sa onima izvan prigodnog kruga u kome su nastale.

Nisu te litije pokušaj klerikalizacije društva i njegovog povratka u „mračni Srednji vek“. One su hor iz antičke drame koji izražava volju naroda. Polaze iz jedinog prostora istinske slobode – iz crkvenog bogosluženja, i kreću se ka društvu u nastojanju da ga oplemene. One se ne mogu okarakterisati kao izraz velikosrpske nacionalističke propagande samo zato što taj prostor slobode institucionalno pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi.

Njeni učesnici – narod Crne Gore, hamletovski se nalazi između dva sveta. Jedan je ovozemaljski svet u kome je sve neizvesno, neodređeno i nesigurno, u kome ubice imaju osmeh na licu. Drugi je svet iz koga dolazi Duh, u koji je Hamletu bilo dato da baci jedan pogled, i u kome je sve izvesno, sigurno, određeno i definisano.

Baš zato što su bogoslužbeni pokret, ukorenjen „u svetu Duha“, u eshatonu, litije ne gube na svojoj snazi. Ukoliko svoje težište premeste u bilo šta istorijsko, prestaće kao što sve u istoriji prolazi, ne postigavši nikakav preobražaj i ne ostavivši suštinskog traga.

U svojoj knjizi „Uzbudljivo pozorište“ Vladimir Jevtović piše da nebo iznad Epidaurusa tokom predstave postaje sastavni deo arhitekture samog teatra. Nebo kao snažno ogledalo pojačava značenja i utiske tokom predstave. Nad svim kraljevima i bogovima iz tragedija je nebo kao vrhunski vladar kome su svi podređeni. Poneki povetarac doživljava se kao odgovor neba na zbivanja na tlu. Taj vetar u Epidaurusu, sličan zvuku žice iz Čehovljevog Višnjika, deluje kao „znak niotkuda“ koji naglo širi prostor u kome se radnja predstave događa i daje druge dimenzije radnji i likovima. Taj efekat takođe pomaže „prosvetljavanju“, shvatanju smisla.

Grčko pozorište je računalo sa prirodom, sa narodom. Ono je na vrlo uspešan način odgovaralo na potrebu ljudi da reše bitna egzistencijalna pitanja, da se iskupe svi na jednom mestu i da, pod jednakim uslovima za sve, podele iskustvo koje je delovalo katarzično i ujednačavajuće. Svest o svom Polisu, o domaćem ognjištu, o vladajućim etičkim vrednostima, činila je suštinu kolektivnog bića. Možda je ovo u Crnoj Gori samo generalna proba pred sudbonosni korak koji će nas odvesti dalje u iniciranju promena, u prostor slobode koja je blesak večnosti u prolaznom svetu.

Izvor: sedmica.me