Krvavi Numan – pašin udar: Deportacije Crnogoraca na Romaniju 1714.

Piše: Vojin Grubač

Selektivnost, fragmetancija, u predočavanju istorije Crne Gore, što je svojstveno histeričnim režimskim istoričarima i publicistima, posebno dukljanske provinijencije, i njena prizemna politizacija, odlično je poznata domaćoj javnosti.

Recimo, odlično znamo za crnogorsko selo Peroj u srezu Pulskom, u Istri. Naime, u to selo se 1657. godine doselilo 15 porodica iz Crmnice, sa 77 duša, koje su pobjegle od turskog okupatora u Mletke.

Ali, uopšte se ne govori, niti spominje, šta se dešavalo poslije Numan pašine razure Crne Gore 1714. godine, odnosno- nekih pola vijeka nakon preseljenja Crmničana u Peroj.

Deportacija Crnogoraca, Brđana i Hercegovaca na Romaniju

Za početak, o tome događaju imamo jedan kratki osvrt bosanskog istoričara, prof. dr Envera Imamovića, koji je u svojoj knjizi “Porijeklo i pripadnost stanovništva Bosne i Hercegovine”, izdatoj u Sarajevu 1998.godine, predočio sledeće:

“Više crnogorskih rodova s nekoliko hiljada čeljadi doselilo je 1714. godine na Glasinac kod Sarajeva. Bila su to bratstva Cuca, Bjelica, Ćeklića, Pješivaca, Bjelopavlića, Banjana, Nikšićana, Pivljana, Drobnjaka i dr.

Turske vlasti su ih, u stvari, ovdje prisilno naselile za kaznu zbog odmetništava i stalnih pljački po drumovima Crne Gore.

Bosanski namjesnik Numan -paša Ćuprilić dobio je naredbu da uspostavi red što je ovaj i učinio vojnim pohodom. Tom prilikom je pohvatao odgovorne i kaznio ih, a ostale sa ženama i djecom dotjerao u Bosnu i odredio im Glasinac sa širom okolicom kao novo stanište.

Crnogorski brđani su doseljavali u ovaj dio Bosne u još dva navrata: 1866. i 1878. godine. Od tih doseljenika potječe skoro sve današnje pravoslavno stanovništvo naseljeno po Romaniji i njenoj široj okolici (Pale, Sokolac, Prača, Trnovo).”

Crnogorski istoričar, dr Miomir Dašić, u jednom dijelu knjige “Seobe Crnogoraca u Rusiju sredinom  18. vijeka”, osvrće se na to vrijeme ovako:

“Borbe su nastavljene i u 1713. godini, pa je sultan izdao naredbu da novoimenovani bosanski beglerbeg Numan-paša Ćuprilić sa još većom vojskom (oko 30.000 vojnika) silom oružja slomi otpor Crnogoraca i Brđana i da uhvati mitropolita Danila i druge narodne prvake i isiječe ih.

Napad je izvršen u jesen 1714. godine. U toku ovog pohoda oko dvije hiljade Crnogoraca je palo u borbama s Turcima, a 3.000 lica, uglavnom, žena i djece je zarobljeno i naseljeno po zapustjelom Glasincu i okolo po Romaniji, gdje su bili pod budnim okom turskih vlasti. Naročito je satrvena Katunska nahija.

Šta je značila ova katastrofalna pogibija i razura najbolje govori mletački popis iz 1692. godine, po kome je u onovremenoj Crnoj Gori živjelo svega 12.418 stanovnika.”

Dakle, ovdje već imamo imamo podatke da je tokom napada Numan – paše poginulo 2.000 Crnogoraca a oko 3.000 deportovano na Romaniju.

Iz trećeg izvora, mada bi on po hronologiji morao biti prvi, knjige dr. Vladimira Ćorovića – “Istorija Jugoslavije”, objavljenoj 1933. godine, u poglavlju “Oslobođenje Crne Gore”, kaže se sledeće:

“U leto god. 1714. krenuo je na Crnu Goru bosanski vezir Numan-paša Ćuprilić, i opet u zajednici sa skadarskim i hercegovačkim pašama. Pozvao je pre napada Crnogorce da se pokore, plate harače i dadu taoce.

Kad mu je na taj poziv došlo poviše crnogorskih glavara, 37 na broj, paša je preko njihovih glasnika poručio narodu da poslušaju naredbe, a onda ih je sve dao pogubiti.

Pred njegovom silom obezglavljeni i uplašeni narod krenuo je na sve strane, u planine, u pećine i na mletačko područje.

Numan-paša prodre do Cetinja, pohara i opustoši ponovo sve i povede iz njega povelik plen. Tim crnogorskim zarobljenicima, navodi S. Bašagić, naseljen je Glasinac i njegova okolina.”

Iz ovog osvrta saznajemo novi detalj- da su Turci prije napada pozvali 37. glavara na pregovore o pokornosti pred silom, ali da su na prevaru pogubljeni, a narod time obezglavljen.  

Krvavi pohod Numan paše Ćuprilića

Znajući sve o posledicama, nameće se neophodnost detaljnijeg osvrta na sam pohod Numan- paše na Crnu Goru.

Za početak, evo osvrta mr. Aleksandra Stamatovića iz knjige “Kratka istorija Mitropolije Crnogorsko- primorske (1219-1999)”, gdje Stamatović navodi sledeće:

“Žešći napad Crna Gora je pretrpjela 1714. godine, kada je na nju napao Numan-paša Ćuprilić sa još jačom vojskom. On je uspio da uđe u Cetinje i spali manastir.

Turske snage su krstarile po crnogorskim brdima i hvatale nejač, koja je potom odvođena u ropstvo. Veliki broj kuća je popaljen, te se ovaj pohod računa kao najgori po Crnu Goru u njenoj istoriji.

Mitropolit Danilo je opet izbjegao u mletačku teritoriju, a zatim je otišao u Rusiju. Po povratku iz Rusije,aprila 1716. godine, Danilo se nastanio u Mainama kod Budve na mletačkoj teritoriji.

Našao je Crnu Goru u teškom stanju, te je pišući kancelaru ruskom Golofkinu naveo: „Sve je razoreno, rastjerano i maču predano, u ropstvo odvedeno: a neki mali ostatak u goru je ostao i spasio se“.

Još opširniji i detaljniji osvrt na krvavi pohod Numan-paše imamo kod bosanskog istoričara i režisera Bakira Tanovića.

On u svojoj knjizi “Čurčića Vakuf”, izdatoj u Sarajevu 2016. godine, daje sledeće podatke:

“Numan-paša je sa svojim komandantima napravio ratni raspored, koji se sastojao od glavnine od 15.000 ljudi pod komandom Numan-pašinom; odreda pod komandom hercegovačkog sandžak-bega Ebu Bekira od 5.000 domaćih ljudi ukupno, sa kapetanima i posadama tamošnjih tvrđava; Arnauta pod komandom Ahmed-paše (bivšeg bosanskog vezira), koji je sada kao skadarski paša vodio 10.000 ljudi u pravcu Spuža…

Samo pet dana nakon početka operacije, odjeljenje pod komandom Ahmed-paše je 17. oktobra zauzelo Cetinje i izbilo na Njeguše.

Muvekit kaže da je ovaj poraz crnogorskih plemena bio strašan: “Poginulo je 2.000 dušmana, a zarobljeno 3.000 pobunjenika. Mnogi su se skrili u pećine, pa su ih Turci, paleći sumpor, naftu i lan, istjerivali otuda i hvatali žive.”

Turci su ih ubijali, plijenili imovinu, palili kuće

 Tanović se, potom, daje u podrobnosti dešavanja, s neobičnim terminološkim prelazom kvalifikacije napadača od “turskih vojnika” u “bošnjačke vojnike” a pravoslavnih  protivnika u “dušmane”, te kaže:

“Numan-paša, kad je došao u katunske strane, razrušio je jedno selo. Kada je čuo da se u blizini sela nalazi jedna velika pećina gdje su se dušmani skrili, opsjeo ih je.

Prema Muvekitu, Bošnjaci su paleći sumpor, naftu i lan istjerali otuda pobunjenike i hvatali ih žive. Bošnjački vojnici dobili su naređenje da prema neprijateljima postupaju po volji.

Njihov poraz bio je potpun. Mnoge su na licu mjesta poubijali, a mnogi su pobjegli na mletački teritorij.”

Tanović zatim navodi šta se desilo poslije vojne pobjede, te kaže:

“Ovim napadom na pećinu i katunsku nahiju rukovodio je Saliha-aga Čurčić, koji je ranije bio određen da sa svojim odjeljenjem prati seraskera…

Nakon pune pobjede, Numan-paša je 20. oktobra pozvao sve vojne komandante i preostale pobunjene glavare na razgovor. Tražio je od njih da sruše sve zgrade i utvrđenja i da predaju sve preostalo oružje.

Pristali su na prvi uslov, a za drugi su se bunili, govoreći da je to velika sramota i uvreda za njih da predaju lično oružje koje su od uvijek nosili.”

Šta se desilo s glavarima poslije odbijanja predati oružje, Tanović ne navodi.

Zatim ide segment o kraju operacije, gdje Tanović kaže sledeće:

“Mjesec  dana kasnije, 20. novembra 1714. godine, Numan-paša izvjestio je Portu da je Crna Gora pokorena.

U jednom trenutku je izgledalo da će bošnjačka vojska ostati duže u Crnoj Gori i da će na nekim mjestima podići manje tvrđave. Od toga nije bilo ništa jer se serasker poslije spuštanja niz rijeku Zetu uputio sa glavninom vojske, komorama i zarobljenicima put Gatačkog polja.

Usput je kaznio stanovnike Crmničke nahije pogubivši 14 istaknutih glavara zbog pristajanja uz ruske emisare, te zbog pljačke i ubijanja muslimanskog stanovništva u istočnoj Hercegovini.

Nakon završetka ove akcije Numan-paša se vratio u Bosnu, dajući prethodno Ebu Bekir-paši zadatak da ostane u Onogoštu, a Ahmed-paši da se sa dijelom vojske vrati u Spuž.”

Komandantu sarajevskih janičara povjerena deportacija

 Tanović se osvrće i na deportaciju lokalnog stanovništva na Romaniju, navodeći sledeće:

“Safvet-beg Bašagić slaže se sa Muvekitovim podacima i kaže da je zarobljeno stanovništvo katunske nahije, Cuci, Ozrinići i Ćeklići, njih 3.000 muških glava, većinom naseljenih po Glasincu i okolini.

To naseljavanje je očigledno povjereno Hadži Salihagi Ćurčiću, komandantu sarajevskih janičara. Ove pobunjeničke familije naseljene su na čiflucima, mulkovnoj zemlji, vjerovatno na pustim imanjima vojnih zapovjednika i vojnika koji su učestvovali u pohodu.

Ovo je tokom 18. stoljeća jedini primjer nasilnog naseljavanja zakupaca-kmetova na čifluke spahija u Bosanskom ejaletu.

 Preseljavanje crnogorskih plemena u unutrašnjost Bosne urađeno je po nagovoru dubrovačke vlade. Dubrovački poslanici u Istanbulu godinama su insistirali kod Porte na tom pitanju, sve dok Porta nije dala ovakav nalog Numan-paši.”

Elem, iako se pohod Numan paše desio prije više od trista godina, očigledno je da se događaji toga vremena mogu solidno rekonstruisati.

Dakako, nedostaju podaci o broju ubijenih civila, postoje razmimoilaženja o broju i momentu likvidacijecrnogorskih glavara, kao i načinu na koji su oni likvidirani.

Ako postavljamo analogiju kao neko mjerilo, vrlo je moguće da su 1714. godine crnogorski glavari pozvani na pregovore, pa pogubljeni, kao što se to desilo  1662. godine, kada je hercegovački Sandžak beg pozvao u Kolašin 57 knezova iz Nikšića, Drobnjaka, Pive i Morače radi pregovora „o davanju ustupaka raji“.

Umjesto pregovora, pod optužbom da su “šurovali sa Mlečanima i hercegovačkim hajducima”, a po naređenju velikog vezira, knezovi su u Kolašinu pobijeni na najsvirepije načine.

Neki su živi odrani pa nabijeni na kolac, a drugima su rasporene utrobe, a potom natjerani da hodaju do smrti.

Čudne tačke gledišta na prošlost i vladare

Kada se pogleda samo ovaj segment istorijskog stradanja, postaju nam jasniji uslovi u kojima su crnogorske vladike i vladari iz kuće Petrovića živjeli, razmišljali i donosili rješenja.

Na drugoj strani, izopačeni dukljanski ideološki krug u Crnoj Gori sve to prenebregava, posmatrajući te dogašaje i procese s neke– sasvim klizave tačke gledišta. I moćemo navesti primjere.

Recimo, kako razumjeti raspomamljenog dukljanskog intelektualca Novaka Kilibardu koji je,  gostujući u jednoj emisiji crnogorske IN Televizije, okarakterisao Njegoša kao teškog „antiislamistu i antiturčina“,  rekavši tom prilikom: “Nema antiislamskijega pisca na planeti nego što je Njegoš, jer mu je to trebalo kao ideologu ili političaru…“!?!

Ili dvojicu Nikolaidisa, ulcinjskih pisaca- Jovana i Andreja, čija su gledišta još dalje od civilizacije, logike, razuma i zdravog smisla.

Recimo, Jovan Nikolaidis je u Pobjedi, u tekstu “Njegoš i posljedice”, 28. februara 2004. godine rekao sledećemorbidne stvari:

„Crnogorci moraju i Njegoša i Svetog Petra Cetinjskog staviti na hirurški sto, da bi otpočeo čas anatomije.

Jednog genocidnog u peru, drugog genocidnog na djelu, spasiti i od njih samih i od naših paranoidnih sklonosti idolopoklonstvu, svodeći ih mirnom analizom na nadarnog literatu i otresitog narodnog ujedinitelja, ne na božanstva.

Sve drugo je bolest, epidemija, raspad. Krenemo li u čišćenje svoje gube iz svoje torine, postaćemo veći nego što smo, časniji nego jesmo, slobodniji nego koliko priželjkujemo.“

Dakle, Jovan Nikolaidis “predlaže Crnogorcima” da Njegoša i Svetog Petra Cetinjskoga “očiste kao gubu iz torine”, jer su bili “genocidni”- ili na peru ili na djelu?! Baš interesantna poruka, zar ne?!

Pravoslavlje u Crnoj Gori smrdi kao kužna lešina

Sličan primjer ludila imamo i kod Andreja Nikolaidisa, koji je u svom romanu „Mimesis“ napisao sledeće:

“Pravoslavlje u Crnoj Gori smrdi kao kužna lešina, sve do neba. Pastva je, kao i svuda, zločinačka – ali pravi zlikovci su popovi. Oni ionako kolosalnu crnogorsku mržnju dodatno uvećavaju…

Ako neko u Crnoj Gori ima potrebu da izvrši omanji genocid, to će svakako učiniti na Božić. I taj običaj ustanovio je sveštenik, onaj koji je volio da piše poeziju. Vladika Petar Drugi Petrović je u „Gorskom vijencu“ opjevao pokolj koji su Crnogorci izvršili nad muslimanima. Na Badnje veče, naravno.“

Elem, kako je Nikolaidis ustvrdio da je Njegoš  u „Gorskom vijencu“ opjevao “pokolj izvršen nad muslimanima” koji se desio na Badnje veče 1707. godine, vjerovatno će biti zadovoljan pokoljem koji se desio nad Crnogorcima 1714. godine, tokom napada Numan- paše na Crnu Goru.

Tako da, skupa sa Novakom Kilibardom i Jovanom Nikolaidisom, može “sočiniti junački ep” o 1714. godini, sa “super herojem” Numan – pašom u glavnoj ulozi, i “divnom razurom Crne Gore” kao glavnom temom epa.   

Poslije čega bi se moglo zaključiti da je ovim suludnicima definitivno pukla kopča sa Crnogorcima, pa da im se, u vidu nagrade za posebnost, prizna dukljanska nacija, kao poslednje utočište neobičnih ludila kojima su se okitili, ili uneredili.

Nije im pukla kopča samo sa Crnogorcima, već sa civilizovanim svijetom drugih naroda i vjera, što se lako može uočiti ako uporedimo njihove stavove sa dijametralnom suprotnim mišljenjima o Njegošu i Gorskom vijencu.

Recimo, sa mišljenjem akademika dr Salka Nazečića (1904. – 1970.), koji je bio učesnik NOB-a (samim tim ni“četnik”).

Bosanski akademik dr Salko Nezečić je, za života, bio dekan Filozofskog fakulteta u Sarajevu, a daleke 1947. godine napravio sjajni predgovor, s komentarima, za “Gorski vijenac” koji je objavljen u izdanju sarajevske“Svjetlosti”.

Gorski vijenac – prelomna epopeja u kojoj je narod glavno lice

U svom osvrtu je dr Salko Nazečić, inače izuzetni istoričar književnosti, ustvrdio da  je glavna “narodna misao” Gorskog vijenca- “borba za slobodu, za život u kojemu neće biti ‘grdnih mučitelja’ ni ‘hajduka roblja svezanoga’, pa izveo zaključak:

“I upravo stoga što je Njegoš to uzeo ka glavnu misao, što je shvatio suštinu onoga što je u jednom određenom istorijskom periodu bilo najbitnije i najviše, što je to odrazio i dao upravo onako kako je to njegov narod osjetio, on je postao i do danas ostao najveći naš pjesnik.”

Dakle, akademik Nazečić vidi suštinu istorijskog perioda i misli tog vremena, osjećaj i želju crogorskog naroda, snagu vladike i pjesnika  Njegoša da vidi “šta njegov narod osjeća”, izvlačeći zaključak da je to, opšti-“najveći naš pjesnik”!

U nastavku, dr Nazečić navodi da je suština Njegoševog djela “život jednoga naroda”, i to u trenu “kada on u svom istorijskom razvoju dođe do momenta kada se mora izvršiti istorijski prelom između dviju epoha i kada se taj prelom zaista i izvrši”.

A zatim odaje priznanje geniju Njegoša na sledeći način:

“Snaga Njegoševa genija vidi se upravo u tom što je on sagledao suštinu toga zbivanja, izvukao iz toga zbivanja ono što je najbitnije, oživio to kao pjesnik i ostavio pokoljenjima da se na tom njegovom djelu uče.”

Konačni zaključak dr Nezečić je izložio kroz veličanstveni hvalospijev autoru, djelu i narodu, rekavši:

“Zato se više nego i za jedno djelo svih južnoslovenskih književnosti za Gorski vijenac može reći da je to epopeja u kojoj je narod glavno lice i da nigdje narodni kolektiv nije tako došao do izražaja kao tu.

Narod kod Njegoša misli, govori, voli, sudi, ratuje. Narod stvara svoju istoriju, a Njegoš kao pjesnik toga naroda održava taj proces stvaranja.”

Šta reći, nakon svega, osim- fantastično i fantazija!

Dukljanski krug, kao suprotstavljenost civilizaciji

Ovaj sjajni osvrt dr Nezečića pokazuje da su Njegoševi kritičari iz tzv. dukljanskog kruga, a primjer trojice njih je ovdje akcentovan, suprotstavljeni svim normama civilizacije, a ne samo istorijskoj i kulturnoj vertikali Crne Gore,

A tu duhovnu vertikalu Crne Gore, koju baštini njen pravoslavni narod – lako razumiju i osjećaju vrhunski intelekti iz redova drugih naroda.   

Oni da, ali ne i balvani, gorosječe, plivači u mulju, odnosno- dukljanski antitintelekti, koji plivaju u svojoj ništavnosti.