Koliko je “mlada” Crna Gora

Piše: Ilija Petrović

Kad gospođa Draginja Vuksanović Stanković ”socijaldemokratski” izjavi da neće dati “hiljadu godina (crnogorske) državnosti”, te da je “Crna Gora vječna”, to nije samo pretnja, već i napor da neko svoje “znanje” naturi onima koji jedva uspevaju da doguraju do prosečnih sedamdesetak.

A to je Draginjino “znanje” šupljikavo.

Evo zašto.

Branko Pavićević (1922-2012), istoričar, crnogorski akademik, glavni urednik Redakcije hrvatske Enciklopedije Jugoslavije (lat.) za nekadašnju brozovsku Crnu Goru, piše da se naziv Crna Gora prvi put pominje u povelji kralja Milutina iz 1276. godine. U italijanskim izvorima taj se naziv pominje 1348. kao Cerna Gora, u dubrovačkim 1379. kao Cernagora, a u kotorskim kao Montenegro 1397, a kao Crna Gora 1458. godine. U ugovoru između despota Đurđa Brankovića i Mlečana iz 1435. godine spominju se catuni Cerna Gora ili catunos Cernagora.

Ovi Pavićevićevi podaci (verovatno je godinu 1276. sam domislio, pošto je Milutin postao kralj 1282) uglavnom su preuzeti iz književne radnje Ivana Jastrebova, ruskog konzula najpre u Prizrenu, potom u Skadru, kome je Glasnik srpskog učenog društva objavio veći broj priloga za srpsku crkvenu istoriju, delom u obliku prevoda, delom kao rezultat istraživačkog rada. Uz napomenu da “pitanje, za što je sadašnja Crna Gora nazvata ovim imenom, gotovo ne zaslužuje pažnje”, on je konstatovao da “u svetu više raznih mesta zovu se Crnom Gorom”. Pored Crne Gore “blizu vezirova mosta na putu od Prizrena u Skadar”, pomenute u jednoj diplomi cara Dušana, i planine “što se nalazi među Gilanom (Gnjilanom) i Skopljem, gde je Uroš V zajednički sa svojom materom svršio crkvu koju je započeo bio graditi Dušan v črnoj gori… imamo Crnu Goru u Srbiji u crnorečkom srezu, pa Karadag u Dagestanu nedaleko od Gunida, pa Karadag u Aziji blizu Karsa, pa blizu Diajrbekira”.

U Istoriji Crne Gore (knjiga 1, tom drugi, Titograd/Podgorica 1970), koja se bavi i Zetom u državi Nemanjića, naziv Crna Gora pominje se osam puta, uvek uz izraz “današnja”, što znači da u tom vremenu (od kraja 12. veka do 1371) nije postojala teritorijalna niti upravna (administrativna) jedinica pod tim imenom. Prvi put se tek u 15. veku za Zetu kaže da je “sada već Crna Gora”. No, da bi cela priča bila malo jasnija, dok se piše o vladanju Đurđa II Stracimirovića (1385-1403), samo se “planinski masiv iznad Boke Kotorske i Budve” smatra Crnom Gorom “u najužem smislu riječi”. Isto to potvrđuje se i podatkom da “samo ime Crna Gora, koje se prvi put pominje u dubrovačkim dokumentima 1376. godine, još dugo će označavati planinski masiv koji se od Risanskog zaliva, iznad Kotora, Grblja i Budve, pruža do iznad Paštrovića, sa Lovćenom kao najvišim vrhom. Tek kasnije će se, u doba uspona Crnojevića (tokom druge polovine 15. veka – IP), početi da širi i na okolne predjele, a na kraju zamijeniti staro ime Zeta”.

A kad se već pominje srbski kralj Milutin (Stefan Uroš II, ? – 1282-1321) uz Crnu Goru, onda se prvi zapis o toj srbskoj oblasti tiče njegove hrisovulje (povelje sa zlatnim pečatom) “kojom je priložio manastiru svetog Nikole u Vranjini selo Orahovo i 100 perpera od svetog Srđa”. Izvesno je, dakle, da je Vranjina (u današnjoj Crnoj Gori) tada bila u Srbiji, i ne samo ona nego i celo Srbsko Primorje, danas preimenovano u Crnogorsko, i celo njegovo srbsko zaleđe zvano danas Crna Gora. Što je to olako zaboravljeno možda je baš “zasluga” Milutinova koji je, prema pisanju Vladimira Ćorovića, oslanjajući se na činjenicu da je to područje od iskoni bilo nesumnjivo srbsko (a Skadar je nekad bio prestoni grad svega Srbstva), verujući u čvrstinu i postojanost srpskog duha tamošnjeg življa i proglašavajući Skoplje prestonicom Srbije, “uputio srpsku ekspansiju niz vardarsku dolinu, i tako je polako prenosio težište srpske državne politike sa Jadranskog na Egejsko more”.

Da je zavičaj porodice Crnojević (i pre Ivana Crnojevića), one koje takozvana dukljanska istorija ni za živu glavu ne želi da prepozna kao Srbe, bio srbski i posle Milutinovog vremena, potvrđuju i srbske carske povelje sa sredine 14. veka, čiji nam je sadržaj obelodanio konzul Jastrebov. On, naime, piše da, “mi vidimo familiju Crnojevića u vreme Dušana i njegova sina Uroša. U povelji, u kojoj Stefan (Dušan) car srbski i grčki rešava raspru između patrijarha Danila i grada Kotora, danoj u Nerodimlju godine 1351, Miho i Radosav Črnović pomenuti su kao važna lica, kojima je poklonjeno bilo poverenje i cara i patrijarha u rešenju ove raspre… Na isti način u povelji Stefana Uroša, kojom on potvrđuje povlastice Kotoranima (1355), opet su pomenuti isti Miho i Radosav Črnojevići”. Biće da se radilo o nekom dugo vođenom sporu, pošto se patrijarh Danilo, docnije kanonizovan za srbskog svetitelja, na tronu nalazio od 1324. do 1337. godine.

Da je današnja Crna Gora bila srbska svedoči i istoričar Božidar Ferjančić (1929-1998), kome se već i zbog samog naslova jednog nedugog teksta, naslovljenog kao Osvajačka politika kralja Dušana, baš i ne može prebacivati za srbovanje. Pošto u navodnoj svojoj potrazi za istorijskom istinom ne prepoznaje činjenicu da kralj Dušan nije osvajao susedne krajeve već vaspostavljao srbsku vlast na pojedinim delovima Srbske Zemlje koje su u ranijim vremenima oteli ratoborni srbski susedi, on kaže da se “u prvim godinama vladavine kralj Dušan morao suočiti s neočekivanim teškoćama u samoj Srbiji. Već u proleće 1332. godine izbija pobuna velikaša u Zeti, baš u oblasti gde je jedva godinu dana ranije mladi kralj i počeo akciju za preuzimanje prestola. Nezadovoljni svakako nagradama kojima je Dušan po preuzimanju vlasti platio njihovu pomoć, zetski velikaši su ustali… Mladi kralj Dušan brzo je ugušio pobunu zetskih velikaša i tako uspostavio unutrašnji (kurziv u pasusu – IP) mir u državi, što je bio neophodan preduslov za preduzimanje ofanzive prema vizantiskim oblastima na severnim obalama Egejskog mora”.

Priča o pobunama na zapadnoj i severozapadnoj granici srbske države ticala se borbi u Humu, delom oko Pelješca i Stona (sa Dubrovčanima), a delom oko krajeva do Cetine (sa bosanskim banom Stjepanom II Kotromanićem – 1322-1353, sestrićem kralja Dragutina, ? -1316). Prvi spor okončan je tako što je Dušan, poveljom iz 1333. godine, deo srbske državne teritorije od Stona do Dubrovnika ustupio Dubrovačkoj Republici uz jednokratnu naknadu od 8.000 perpera, godišnji tribut srbskim vladarima od 500 perpera i uz obavezu da pravoslavnom življu sa tog područja osigura pravo na slobodno bogosluženje. Mimo toga, Dubrovčani su preko svojih diplomatskih kanala pomogli da se i sporovi na krajnjem zapadu, s Kotromanićima, reše na miran način, čime je mladi kralj Dušan dobio mogućnost da svoju vojnu i političku delatnost usmeri na svoje vizantijsko susedstvo.

Na kraju, zbog onih koji srbskog kralja Bodina (1085-1111) svojataju kao navodnog Crnogorca, valja reći i sledeće:

Polovinom 5. veka, kad je već bilo izvesno da se Rimsko carstvo ne može održati, započeto je s obnovom srbske nacionalne države, za vreme rimske vladavine poznate pod imenom Ilirija. No, tek 590. godine Oštroilo Svevladović, jedan od sinova Svevladovih, kralja Dačke Srbije, uspeo je da stvori i potom učvrsti Jadransku Srbiju, te da za svoju prestonicu odabere Skadar koji je i pre rimskih osvajanja bio prestoni grad srbski. Dinastija Svevladovića zadržala se na čelu Jadranske Srbije svega podrug veka, da bi je kasnijih vekova, do Nemanjića (posle 1171), nasleđivale dinastije Svetimirovića (640-794) i Oštrivojevića (794-1171). Iz ove poslednje bio je i kralj Bodin, sin srbskog kralja Mihaila (1065-1084) a unuk srbskoga kralja Dobroslava I Vojislava (1024-1065). Bodinovi prethodnici uspostavili su u Srbiji čvrstu državnu vlast, a njihovim stopama išao je i Bodin, izabran za kralja dok se nalazio u Antiohiji, u zatočeništvu, odakle su Srbi, njegovi budući podanici, uspeli da ga oslobode. “To je bio čovek velikih sposobnosti i veliki državnik. Odmah po stupanju na presto Bodin je prokrstario Srbijom (kurziv IP) i smenio neposlušne banove i druge činovnike i na njihova mesta postavio odane i savesne ljude. U Raškoj je postavio dva bana: Volkana i Marka, a u Bosni bana Stefana, svu trojicu sa Bodinovog dvora”. Na zapadu, Bodinova Srbija uključivala je Liku i Krbavu i Dalmaciju do reke Krke, a na severu do reke Save, sve do Une.

A kad gospođa Draginja barata navodnom hiljadugodišnjom istorijom današnje Crne Gore, ne bi bilo loše da zna i sledeće:

Crna Gora je tokom 19. veka svoje područje poznato kao Stara Crna Gora uvećala sedam-osam puta (po tome je prepoznatljiva kao najveća evropska imperijalna sila toga doba), a sa malim preterivanjem može se reći da još ima živih Vasojevića koji pamte kako su u Crnogorce „unapređeni“ posle Prvoga balkanskog rata (1913).