Koje su razlike između Kosova i Krima

U petak, na sjednici Savjeta ministara OEBS-a u Bratislavi, ministar inostranih poslova Crne Gore Srđa Darmanović je izjavio: „Crna Gora osuđuje nelegalnu i nelegitimnu aneksiju Krima i izražava podršku obnovi teritorijalnog integriteta i suvereniteta Ukrajine u međunarodno priznatim granicama i teritorijalnim vodama“.

Poziv Ukrajini ne samo da nastavi sa napadima na Donjeck i Lugansk, već i da izvrši kopneno-pomorski desant na poluostrvo Krim, ministar Darmanović nije uputio na nekom neformalnom NATO seminaru, već na samitu organizacije čiji je punopravni član i Rusija. Pored sulude ratnohuškačke retorike ministra Darmanovića, podrška teritorijalnom integritetu i suverenitetu Ukrajine od strane onih koji su priznali nezavisnost tzv. države Kosovo predstavlja vrhunac licemjerja. Udare na teritorijalni integritet i suverenitet Srbije, vlada koju predstavlja Srđa Darmanović, nastavila je i kasnije glasanjem za prijem Kosova u međunarodne organizacije, kao što su UNESKO i Interpol.

Za razliku od zvanične Podgorice, vlasti Srbije, iako nisu formalno podržale ujedinjenje Krima i Rusije, prema ovom pitanju odnose se pažljivo. U isto vrijeme kada i ministarska konferencija OEBS-a u Bratislavi, u Beogradu je održan konferencija „Beogradski dijalog za konstruktivan odnos sa Rusijom i priznanje volje naroda Krima“.

Pitanje verifikacije volje građana Republike Krim i grada Sevastopolja, iskazane na referendumu održanom u martu 2014. godine, za Srbiju je veoma osjetljivo. Razlog tome su određene sličnosti formalne prirode sa problemom koji Srbija ima na Kosovu i Metohiji. Međutim, širi politički i istorijski kontekst pitanja Krima i Kosova je potpuno različit.

Snaga i važnost kosovskog mita

Istorijski posmatrano Kosovo predstavlja kolijevku srpske države i mjesto formiranja naše nacionalne svijesti. Naši najznačajniji kulturno-istorijski spomenici nalaze se na Kosovu i Metohiji. Tu je rođen i kosovski mit, jedino oružje kojim su Srbi tokom vjekova turske okupacije čuvali nacionalnu svijest i održali živim želju za slobodom i obnovom na Vidovdan 1389. godine izgubljene države. Na kosovskom mitu su nastale naše narodne pjesme, koje ravnodušnim nisu ostavile ni velikog pjesnika Getea. Kosovski mit je i motiv pokretač i najvećeg književnog djela nastalog na južnoslovenskim jezicima — spjeva Gorski vijenac, djela crnogorskog vladike i gospodara Petra Drugog Petrovića Njegoša.

Snagu i važnost kosovskog mita dobro su razumjeli i u NATO paktu. Odmah nakon petooktobarskog puča 2000, obojene revolucije po mnogo čemu sličnoj Majdanskom prevratu 2014-e, NATO eksponent Zoran Đinđić, brutalno gazeći ustav i zakone Srbije i SR Jugoslavije, predsjednika Slobodana Miloševića predao je Haškom tribunalu. Nije za ovaj sramni čin 512. godišnjica Kosovske bitke određena slučajno. Đinđićev cilj je bio da omalovaži i relativizuje značaj kosovskog mita u svijesti srpskog naroda. Bogu hvala, Đinđić i njegovi NATO naredbodavci u tome ne samo da nisu uspjeli, već je haška žrtva predsjednika Miloševića postala sastavni dio kosovskog mita i dodatno ga učvrstila.

Pragmatizam Nikite Hryščova

Sa druge strane, ne postoji apsolutno nijedan trag kulturno-istorijskog nasljeđa Ukrajine na prostoru krimskog poluostrva. Sve do 1954. godine, i reklo bi se pragmatične odluke Nikite Hrušova da polustrvo uključi u sastav ukrajinske federalne jedinice Krim nije imao nikakve ni formalne veze sa državom iz čijeg okvira istupa u martu 2014. godine. Teritorijalna povezanost krimskog polustrva sa teritorijom ukrajinske federalne jedinice i odsustvo takve veze sa Ruskom Federativnom Sovjetskom Socijalističkom Republikom, bio je razlog formalnog prebacivanja krimskog poluostrva.

Kako je 2013. godine pisao ugledni ruski politički magazin „Argumenti i fakti“, jevrejska zajednica u SSSR-u polovinom prošlog vijeka zahtijevala je da teritorija Krima bude proglašena za novu jevrejsku autonomnu oblast. Ova inicijativa, na čijem čelu se našla Polina Žemčužina, supruga prvog Staljinovog saradnika Vjačeslava Molotova i sama visoki funkcioner sovjetske vlasti, imala je i podršku prve izraelske ambasadorke u SSSR Golde Mejer, kasnije početkom 70-ih i premijerke jevrejske države. Reakcija sovjetskog vožda na ovu inicijativu bila je sledeća. Žemčužinu je smijenio, izbacio iz partije i poslao u gulag, a kao jedinu jevrejsku autonomnu oblast ostavio je udaljeni Birobidžan na Dalekom Istoku.

Jeljcinova odgovornost

U ruskoj javnosti se danas pragmatizam Nikite Hruščova iz 1954. godine smatra ključnim razlogom zašto se Krim obreo izvan Rusije. Sa druge strane, potpuno se zanemaruje inertnost i neodgovornost Borisa Jeljcina. Prilikom dogovora o raspuštanju SSSR-a 1991. godine, od koga se ove nedelje navršilo 28 godina, Jeljcin, na zaprepašćenje i samog ukrajinskog predsjednika Leonida Kravčuka, propušta priliku da otvori krimsko pitanje. Baš na 28. godišnjicu oglasio se i Sergej Filatov, tadašnji šef Jeljcinove administracije, koji je svjedočio da su predstavnici ne samo Republike Krim, već i Donjecke i Luganske oblasti dolazili u Moskvu sa molbom ruskom predsjedniku da se založi za njihov ostanak u sastavu Rusije.

Dakle, ako se sagledaju činjenice, upravo je Jeljcin, a ne Hruščov, glavni krivac zašto se Krim poslije nekoliko vjekova našao izvan okvira Rusije. Uprkos spornim okolnostima pod kojima je Krim postao dio Ukrajine i nezadovoljstvu faktičkim stanjem, stanovnici Krima sve do Majdanskog puča 2014. godine nisu ispoljavali namjere za preispitivanje svog statusa.

Šiptarski separatizam konstanta

Sa druge strane kosmetski Šiptari nikada nisu prihvatali mogućnost da žive u okviru Srbije i Jugoslavije. Organizovane separatističke aktivnosti kosovskih Šiptara postojale su i Kraljevini Jugoslaviji, a tokom Drugog svjetskog rata Šiptari svoje ambicije pokušavaju da realizuju uz pokroviteljstvo talijanskog i njemačkog okupatora. Ništa se nije promijenilo ni u socijalističkoj Jugoslaviji, uprkos tome što su Šiptari tada dobili prava veća od bilo koje nacionalne manjine u Evropi. Zagarantovana im je bila upotreba maternjeg jezika u državnoj administraciji, dostupno kompletno obrazovanje na maternjem jeziku, dnevna štampa, televizijski program i drugi sadržaji.

Tokom socijalističke Jugoslavije šiptarski separatisti na Kosovu su se oslanjali na režim Envera Hodže i njegovu tajnu službu Sigurimi. Pokazatelj stepena integrisanosti šiptarskih separatističkih tendencija na Kosovu i Enver Hodžinog režima je i naziv tadašnje najsnažnije separatističke grupacije – „Organizacija marksista i lenjinista Kosova“ — potpuno u skladu sa Enver Hodžinom ideologijom. Ovoj grupaciji pripadao je i Jakup Krasnići, kasnije istaknuti lider OVK-a i dugogodišnji predsjednik tzv. kosovskog parlamenta.

Separatizam prerasta u terorizam

Početkom 90-ih SAD postaju veoma zainteresovane za šiptarski separatizam na Kosovu. U to vrijeme dolazi do simbioze separatista i šiptarske narko mafije. Kao čedo te simbioze rađa se militantna organizacija OVK. Njemački „Berliner cajtung“ 1998. godine pisao je da je za finansiranje OVK-a otišlo oko 500 miliona njemačkih maraka iz trgovine narkoticima. Isti list tvrdio je da je američka CIA o svemu ovome imala neposredna saznanja, ali joj to nije smetalo da sa OVK-a uspostavi blisku saradnju.

Početkom 90-ih mafijaško-separatističke strukture izdaju naredbu svim sunarodnicima da hitno napuste državnu službu. Takođe, studentima je naređeno da napuste svoje fakultete. Cilj je bio poslati u svijet sliku sistemske segregacije i obespravljenosti šiptarske nacionalne manjine u SR Jugoslaviji. Oni koji se tom naređenju nisu povinovali kroz nekoliko godina bivaju brutalno ubijeni. Samo tokom 1998. godine, tada već formirana OVK-a ubila je 97 svojih sunarodnika lojalnih državi Jugoslaviji, koji su mahom obavljali obične poslove šumara, poštara, administrativnih radnika i td.

Događaji poslije dokazali opravdanost krimskog referenduma

Prava koja kosovskim Šiptarima niko nije doveo u pitanje, građanima Krima samo nekoliko dana nakon Majdanskog prevrata počinju da se osporavaju. U Vrhovnoj radi Ukrajine već 22. februara 2014. godine van snage se stavlja zakon koji je ruskom i drugim jezicima nacionalnih manjina garantovao službenu upotrebu. Kao odgovor na nacističko divljanje ekstremista u Kijevu, koje su pratili diskriminatorski zakoni poput oduzimanja službenog statusa ruskom jeziku, Republika Krim i grad Sevastopolj raspisali su referendum. Referendum je protekao mirno, a velikom većinom glasova odbačeni su rezultati državnog udara u Kijevu i pokušaji oduzimanja rusofonom stanovništvu osnovnih ljudskih prava.

Koliko je referendum u Republici Krim i gradu Sevastopolju bio opravdan mogu da posluže sledeći primjeri u bliskoj budućnosti. U Lavovskoj oblasti Ukrajine u septembru 2018. godine usvojeni su propisi koji sankcionišu čak i elementarnu upotrebu ruskog jezika. Zabranjena je prodaja ruskih knjiga, promovisanje kulturnih sadržaja na ruskom jeziku, pa čak puštanje ruske popularne muzike. Mjesec dana kasnije slični propisi usvojeni su i Žitomirskoj oblasti. Nešto slično, istorija ne pamti još od nacističkih zabrana slušanja programa Radio Londona na okupiranim teritorijama.

Takođe, nakon Majdanskog puča u Ukrajini su posebnim zakonom zabranjeni i simboli antifašizma. Za nošenje georgijevske lente danas je u Ukrajini moguće dobiti i zatvorsku kaznu. Kakva atmosfera tamo trenutno vlada najbolje može ilustrovati sledeći primjer. U gradu Odesi 31. oktobra ove godine uklonjena je spomen ploča maršala pobjede Georgija Žukova. Već sledećeg dana, 1. novembra u Ivano-Frankovskoj oblasti Ukrajine spomen ploču dobija Dmitro Paliev, nacisitički oficir, hauptšturmfirer SS divizije Galičina.

Pored toga što je referendum iz marta 2014. godine zaštitio elementarna ljudska i građanska prava stanovnika krimskog poluostrva, najveća vrijednost referenduma je što je sačuvao mir i stabilnost. Užasne scene ratnih razaranja iz Donjecke i Luganske oblasti, ili pokolja u Odesi, bile bi sasvim realne i na Krimu.

Podrška Rusije u Savjetu bezbjednosti UN danas predstavlja osnovu na kojoj Srbija održava svoj teritorijalni integritet u međunarodno priznatim granicama. Stoga, bez ozbira na određene formalne nelagodnosti, potpuno bi bilo legitimno da i Srbija razmotri zauzimanje istih aršina prema teritorijalnom integritetu Ruske Federacije.

Izvor: balkanist.rs