Kako je Staljin propustio priliku da zgrne bogatstvo na saudijskoj nafti
1 min read
foto: "Getty Images"
To nije bilo lako: otkriće je došlo tek nakon nekoliko godina bušenja koja su se činila uzaludnim. „Direktori kompanije u San Francisku već su počeli da razmišljaju o tome da se sasvim povuku iz Saudijske Arabije. Oni su već bili uložili milione dolara u bušotine u pustinji”, objavio je časopis „Saudi Aramco World“. Ali su istrajali i to im je donelo veliki uspjeh.
Američki naftaši nisu sami radili na bušotinama u pustinji. Oni su potpisali sporazum o koncesiji na naftu sa vladom kralja Ibn Sauda. To je sigurno imalo dugoročne posledice: Saudijska Arabija je postala jedan od vodećih proizvođača nafte na svijetu, a takođe je ostala blizak saveznik Amerike na Bliskom istoku. Ali još jedna zemlja je mogla da ima koristiti od naftnih nalazišta Saudijske Arabije i to nije bio niko drugi nego Sovjetski Savez.
Osnivanje saudijske države
Do 30-ih godina 20. vijeka Saudijska Arabija je bila nerazvijena zemlja na tadašnjoj periferiji svijeta. Ibn Saud je predvodio armiju beduina i osvojio državu Hedžaz (u kojoj su se nalazili sveti islamski gradovi Meka i Medina) i 1926. godine proglasio svoju vlast.
Neočekivano, SSSR je bio prva zemlja koja je priznala novo kraljevstvo (naziv „Saudijska Arabija” pojavio se tek kasnije, početkom 30-ih). „Sovjetska vlada, poštujući narod Hedžaza, priznaje Vas kao kralja Hedžaza i Nedžda”, glasila je poruka koju je sovjetski izaslanik predao Ibn Saudu. On se zauzvrat zahvalio SSSR-u, napisavši: „Spremni smo da sa sovjetskom vladom imamo prijateljske odnose…”
Ovakav diplomatski uspjeh bio je moguć zahvaljujući konzulu generalu Karimu Hakimovu, sovjetskom diplomati koji se sprijateljio sa Ibn Saudom i potpuno ga šarmirao. Musliman baškirskog porekla, Hakimov je nekad radio u Iranu i poznavao arapsku kulturu i jezik. Arapi su ga čak zvali „crveni paša”, koristeći ovu simboličnu počasnu titulu.
Dobri odnosi
Ibn Saud i njegovi podanici bili su vahabiti, pristalice krajnje dogmatskog pokreta u islamu. Otkud to da su oni bili u dobrim odnosima sa sovjetskim zvaničnicima koji su obožavali samo Karla Marksa i Vladimira Lenjina i predvodili ateističku internacionalnu revoluciju? U pitanju su bili politički razlozi: za Sovjete je bilo važno da podrže nezavisnu arapsku državu koja se suprotstavljala Britancima u regionu. Zato radije nisu spominjali ateizam i revoluciju.
„U Saudijskoj Arabiji nije bilo linije ‘kominterne’ [sovjetska politika podrške komunističkim revolucionarima], zato što saudijsko društvo nije bilo spremno da podrži takve ideje i sovjetska Rusija je više pažnje poklanjala antibritanskom potencijalu ove zemlje”, zapisao je Vitalij Naumkin, direktor Instituta za orijentalne studije Ruske akademije nauka.
Ironično je to što je početkom 30-ih godina SSSR pomogao Saudijskoj Arabiji sa energentima: Hakimovljev naslednik Nazir Tjurjakulov (još jedan muslimanski sovjetski diplomata) i Ibn Saud su se dogovorili o isporukama gasa i kerozina. U to doba Saudijci nisu imali pojma da praktično hodaju po nafti. 1932. godine princ Fejzal ibn Abdulaziz (kralj od 1964. do 1975.) je čak posetio Moskvu.
Prinčeva posjeta
Fejzalova posjeta je bila neuspješna. Tražio je od Moskve veliku svotu novca, ali sovjetska vlada ga je podsjetila da ne bi bilo naodmet da Saudijci prvo vrate dug za gas i kerozin. Drugi problem je bio u tome što SSSR nije ida dozvoli svojim građanima muslimanima da odlaze na hadžiluk u Meku i Medinu. To je bilo nedopustivo za jednu komunističku zemlju.
Ipak, obje strane su imale samo lijepe riječi o toj posjeti. Sovjetski časopis Ogonjok je pisao: „Značaj Arabijskog poluostrva je iz godine u godinu sve veći. Pojava nezavisne države u tom regionu je veoma važna…“ Pet godina kasnije došlo je do naglog zaokreta u bilateralnim odnosima.
Gorki kraj
Karima Hakimova i Nazira Tjurjakulova, sovjetske diplomatske predstavnike koji su uspostavili odnose sa Rijadom i imali jake veze sa saudijskom elitom, pozvali su u Moskvu 1937-1938. Bilo je to vrijeme takozvanog Velikog terora, kada je u Sovjetskom Savezu likvidirano oko 600 000 „državnih neprijatelja“. Hakimov i Tjurjakulov su proglašeni za špijune i streljani. Rehabilitovani su pedesetih godina.
Ubistvo prijatelja je razočaralo saudijskog kralja i on je odbio da primi druge sovjetske diplomate. Sovjetsko-saudijski odnosi su 1938. faktički prestali da postoje. Iste godine inicijativu su preuzeli Amerikanci i pronašli naftu. Tako je jedna kraljevina beduina usred nedođije postala strateški važna zemlja.
Kroz pola vijeka, 1985. godine, odluka Saudijske Arabije da uveća proizvodnju nafte je ozbiljno naškodila Sovjetskom Savezu, još jednom velikom izvozniku crnog zlata. „Cijena nafte je četvorostruko pala, to je koštalo SSSR 20 milijardi dolara“, pisao o razlozima ekonomskog kolapsa države Jegor Gajdar, poznati ruski ekonomista i političar.
Gajdar je vjerovao da je dampingovanje cijene nafte poslednji ekser zabijen u mrtvački kovčeg Sovjetskog Saveza. Možda će neko reći da je to pretjerivanje, ali u svakom slučaju saudijska politika je veoma pogoršala stanje i tako slabe sovjetske ekonomije. Ostaje nam samo da nagađamo da li bi Staljin pogubio Hakimova i Tjurjakulova da je znao kako će sve da se završi.
