Kajmakčalan kao kapija slobode

Zauzimanjem Kajmakčalana srpske pobjedonosne trupe prvi put stupaju na zemljište svoje otadžbine nakon proboja Solunskog fronta, a čast za to pripada Drinskoj diviziji.

Ovako je u zvaničnim srpskim izvještajima na Solunskom frontu u septembru 1916. godine obznanjeno svijetu da je „otvorena kapija otadžbine i slobode“, da je planinski lanac i najjače utvrđenje, za koje su Bugari imali naređenje da brane do poslednjeg vojnika, zauzela vojska vaskrsla poslije stradanja u Albaniji.

Drinskom divizijom komandovao je Zlatiborac, pukovnik Krsta Smiljanić.

Krvava drama trajala je 22 dana, uz grmljavinu topova, gušanje s Bugarima u rovovima i juriše preko gomila ljudskih tela. Živote je dalo 39 oficira i 747 vojnika, a bilo je dva puta više ranjenih. Posebna pažnja ovoj herojskoj bici poklonjena je na stranicama tek objavljene knjige „Đeneral Krsta Smiljanić – hronika jednog viteškog života“, u izdanju Biblioteke „Ljubiša R. Đenić“ u Čajetini.

Autor knjige Snežana Đenić, istoričar i direktor Biblioteke, inače pisac više monografija i knjiga o Zlatiboru i njegovim ljudima, prati život Smiljanića (1868-1944) od seljančeta iz Ljubiša, školovanja, napredovanja u vojsci, preko ratova sa Turcima, Švabama i Bugarima, do službovanja poslije Velikog rata i postavljanja starog ratnika za bana Zetske banovine.

Tragajući po arhivama i sabirajući među korice knjige istorijsku građu, autor ističe da je Krsta Smiljanić bio čovjek narodnog duha, uman i nepokolebljiv u odlukama, dosledan u ispunjavanju zahteva svoje otadžbine i vjeran položenoj zakletvi.

„Krsta Smiljanić nije bio dinastički oficir, ničiji miljenik, kao što nije pripadao nijednoj oficirskoj zavjereničkoj grupi“, ističe Snežana Đenić.

Službovao je kod četiri srpska kralja, a neposredne starešine i najbliži saradnici, i u ratu i u miru, bili su mu velikani tog vremena, četvorica srpskih vojvoda.

Podsjećajući da je Smiljanić, kao načelnik Štaba Šumadijske divizije u Kragujevcu, prihvatio osnovni postulat svoga komandanta vojvode Stepe Stepanovića – da bez vojne discipline nema ni vojske, a da mu je u srpskom Đeneralštabu vojvoda Radomir Putnik dodijeljivao značajne i povjerljive zadatke, posebno tokom balkanskih ratova, autor knjige ističe:

U teškom i tragičnom odstupanju srpske vojske od Obrenovca do Krfa, sa vojvodom Živojinom Mišićem i Prvom armijom prošao je kroz albansku golgotu noseći krst mučeništva koji mu je usud dodilio, dok je sa vojvodom Petrom Bojovićem prešao put, sa visoko uzdignutom trobojkom, od Solunskog fronta do Beograda i donio Srbiji slobodu, ostavljajući trajni beleg jednog skoro mitskog predanja o heroizmu srpskog naroda.