Feljton, 140 godina od rođenja patrijarha SPC dr Gavrila Dožića: Vodio Srbe u vrijeme velikih iskušenja (3)

Piše: Miljan Stanišić

O tome da su neopravdane optužbe da se u izboru mitropolita Raško-prizrenskog, kao i u dr. slučajevima, nije vodilo računa da li je kandidat iz Srbije, pored ostalih piše i „Vesnik Srpske Crkve“ (mart 1912. g.), navodeći primjer Gavrila Dožića: „Srbija je uzela Gavrila Dožića, rodom Moračanima, s ulice, dala ga u školu, činila za njega žrtve kakve se ne čine za obične blagodejance u Srbiji, školovala ga do kraja“.

Za razliku od zvanične politike Srbije, koja nije pravila granice među Srbima, crnogorska vlast je protežirala svoje kandidate za navedene položaje, bez znanja Srbije, pišući Carigradskoj patrijaršiji zahtjev da podrži njene kandidate: „Kad je u toku prošle godine otvoreno raško-prizrensko mitropolitsko pitanje, Crna Gora je činila korake u patrijaršiji mimo Srbije i bez znanja njenog, iznoseći da Crna Gora ima poslove i interese u toj eparhiji“. („Vesnik Srpske Crkve“, mart 1912, str. 277-287) Još prvih godina 20. vijeka tadašnji knjaz Nikola je pokazivao aspiracije Crne Gore na Metohiju i da dođe na presto u Prizrenu (u prilog tome je napisao onu divnu rodoljubivu pjesmu „Onamo, ‘namo“). Poslije uspješno okončanih balkanskih ratova u kojima je oslobođena Metohija, Crna Gora je teritorijalno proširena za Peć, Dečane i Đakovicu.

Akademik Zoran Lakić navodi i ulogu dr Gavrila Dožića u navedenom: „Svojim patriotskim besjedama podizao je borbeni moral vojnika. Ličnom hrabrošću davao je primjer svima“, ističući da je za zasluge odlikovan: Karađorđevom zvijezdom sa mačevima, Ordenom Sv. Save I stepena sa lentom, Ordenom Groba Gospodnjeg, Obilića medaljom i dr. (dr Zoran Lakić, n.dj., str. 72) Oslobođenjem Peći stvorena je mogućnost za obnovu Pećke patrijaršije (Turski sultan Mustafa III je 13. 09. 1766 g. izdao ferman o ukidanju Pećke patrijaršije). Ukazom kralja Nikole dr Gavrilo Dožić je 24. novembra 1913. godine postavljen za mitropolita Pećkog. U čast toga je kralj Nikola priredio svečanost, na kojoj su prisustvovali: mitropolit Gavrilo Dožića, mitropolit Mitrofan Ban, brigadir i serdar Janko Vukotić, predsjednik Vlade, ministri, članovi Državnog savjeta, velikog suda i dr. Kralj Nikola se tom prilikom obratio mitropolitu Dožiću i prisutnima: „Visokopreosvešteni! Ključevi ovih drevnih svetijeh i divnijeh hramova srpskih, koje sam primio po milosti Božjoj iz ruku Moje pobjedonosne vojske, predajem Vama sa blagoslovom Visokopreosveštenog Gospodina Mitropolita Mitrofana, da u njima novom velikoljepnom svjetlošću skoro dogorjeli žižak kandila u prvobitnu svjetlost i snagu podžežete, da vrata Mojijeh hramova u Pećkoj eparhiji srpskom svijetu širom otvarate, da se pred dverima istijeh Bogu za srpsku slogu molite i da duše poginulih za njihovo oslobođenje u pobožnosti pominjete.

Iskraj tako dugo upražnjenog prijestola slavnih srpskih Patrijarha učite Mi dragi Moj narod krijeposti i vjeri pravoslavnoj. Utvrđujte u njem ljubav prema Domovini, jer Peć je bila ognjište Srpske Crkve i moći srpskoga duha. Peć je bila srpska Moskva, a Moskva je čedna majka ne samo braće nam Rusa, nego i naša, jer ona nas je branila u mučnim vremenima i ozaravala vjerom u Boga i u pobjedu naše pravedne misli.

Najljepši Božji hram na Balkanu, Moje Visoke Dečane, održavajte u sjaju i velikoljepnosti kao sveti izraz i svjedoka srpske pobožnosti i veličine“.

Mitropolit Gavrilo Dožić se u kratkom obraćanju zahvalio, istakavši: „Nama današnjoj generaciji, pala je u dio najslavnija čast, najsrećnija uloga, da pod pobjedonosnom skriptom Vašeg Veličanstva osvetimo Kosovo, da vidimo oslobođenu istorijsku Metohiju, tu divnu srpsku Palestinu i ostale krajeve stare Srbinove slave i veličine“. („Zapisi“, Cetinje, god.XI, sv. 4, 19, 1938, str. 195, 196; „Svetigora“, br. 84, 1999, str. 27)

(nastaviće se)