Feljton, 140 godina od rođenja patrijarha SPC dr Gavrila Dožića: Vodio Srbe u vrijeme velikih iskušenja (19)!
1 min read
Patrijarh Gavrilo Dožić
Piše: Miljan Stanišić
Nakon izlaska iz logora Dahau patrijarh Gavrilo i vladika Nikolaj su bili smješteni u Šlizreu, turističkom mjestu u Bavarskoj, a zatim im je od 19. januara 1945. g. novo odredište bilo Beč. U Beču su u hotelu „Imperijal“ boravili oko dva i po mjeseca. U to vrijeme u Austriji i Sloveniji bile su koncentrisane brojne snage: u Kicbilu se nalazio Nedić i njegova vlada, dio policije i četničkog rukovodstva.
Na Slovenačkom primorju Dimitrije Ljotić sa svojim Srpskim dobrovoljačkim korpusom, Momčilo Đujić sa preko šest hiljada četnika, kao i Dobrosav Jevđević sa preko dvije hiljade.
Patrijarh Gavrilo i vladika Nikolaj su 31. marta prebačeni iz Beča u Goricu. Sredinom aprila oni su posjetili Ljotića i vođstva četničkih snaga. Iz Gorice se od 24. aprila prebacili do Kicbila, gdje su se zadržali do sredine maja. Sinod SPC je juna 1945. godine uputilo poziv patrijarhu, preko Ministarstvo unutrašnjih poslova DFJ (koji su imali informaciju da se nalazi sa vladikom Nikolajem u Švajcarskoj) da se vrati sa vladikom u Jugoslaviju, što je ponovljeno i 14. jula.
U avgustu 1945. godine patrijarh Gavrilo je imao prvi kontakt sa predstavnicima nove komunističke vlasti u Jugoslaviji. Njega je u Rimu posjetio sekretar Jugoslovenske delegacije u savjetodavnom veću za Italiju, kapetan Radisav Raspopović, koji je iznio da je cilj sastanka bio „da bismo približnije doznali njegovo mišljenje o našoj domovini“.
Patrijarh mu je tada rekao: „Dragi Raspopoviću ja sam robovao četiri godine i černaest dana, treba da idem u svoj narod, jer je mene inostranstva dosta…“ Razgovor je trajao dva sata. (R. Radić, n.dj., str. 481, 482, dr Zoran Lakić, n.dj., str. 101, 102)
Dok je boravio u Italiji patrijarh Dožić je odbio poziv da se sastane sa papom. Septembra 1945. godine bilo je upućeno iz Crne Gore nekoliko pisama patrijarhu da se vrati. I J. B. Tito je, poslije obavještenja da patrijarh ima namjeru da se vrati u zemlju, poslao mu je pismo 30. avgusta 1945: „Pozdravljam Vašu odluku da se nakon tolikih patnji i stradanja – vratite u svoju domovinu Jugoslaviju. Mi smo i očekivali takvu Vašu odluku, iako su neprijatelji naše zemlje, uporno širili suprotne vijesti. Preporođena Jugoslavija, koja iznad svega cijeni slobodu savjesti i mišljenja prima Vas sa velikom zahvalnošću. S odličnim poštovanjem maršal Jugoslavije – J. B. Tito“. (dr Zoran Lakić, n.dj., str. 102)
Kralj Petar II je 21. avgusta 1945. pozvao patrijarha Gavrila i vladiku Nikolaja da dođu u London i krste njegovog sina, što su oni obavili. Potom je vladika Nikolaj otišao za Ameriku, a patrijarh za Francusku. Patrijarh Gavrilo je bio ubijeđeni monarhista i smatrao je da je to glavna koheziona sila koja objedinjava Srpstvo, ali je bio razočaran u kralja Petra i njegovog prethodnika. Patrijarhovo kretanje, kontakte koje je obavljao i sl. pomno je pratila savezna obaveštajna služba, o čemu je januara 1946. godine sastavila detaljan izvještaj „jugoslovenski problem s posebnim osvrtom na Italiju i Vatikan“. U njemu su tretirani najznačajnije ličnosti srpske političke emigracije. U njemu se dalje iznosi da on nije bio zadovoljan stanjem u emigraciji, i da izražava žaljenje što se još nije vratio u Jugoslaviju. Dalje se navodi da od prepoznatljivih ličnosti iz Jugoslavije, a koji se nalaze u emigraciji najviše poštuje princa Tomislava Karađorđevića, i dr Milana Gavrilovića. (Dragoljub Živojinović, Patrijarh Gavrilo Dožić i jugoslovenska vlast 1944-1950, „Hrišćanska misao“, br. 7-12, str. 45, 46)
Patrijarh Gavrilo je iz Rima objavio poslanicu na Vaskrs 1946. godine, za koju tvrdi da je napisana bez politike i u čisto hrišćanskom duhu, ali se iz nje može zaključiti da je on bio doboku razočaran stanjem u Jugoslaviji, iako to ne baš implicite saopštava: „Naš mučenički Srpski Narod, sa svojom mnogostradalom Svetosavskom Crkvom, još je jednako pozornica velikih zala, preko kojih se kotrljaju i prevrću točkovi pakla. Nad našom izmrcvarenom Otadžbinom još kruže crni oblaci iz kojih sevaju ognjene munje i tutnje ubilački gromovi, koji svojim smrtonosnim udarcima pustoše na sve strane i gutaju ogromne žrtve, u krvi i smrti. Narodni život još obavija pusta pomračina duboke i gluhe noći, u kojoj se odigravaju strahoviti zločini. Narodna gruda još predstavlja jednu crnu Golgotu, na kojoj se vrše grozovita raspeća bez pravde i savjesti, bez ljubavi i čovečanskih osjećaja“. (Đ. Slijepčević, n.dj., knj. 3, str. 80)
