Feljton, 140 godina od rođenja patrijarha dr Gavrila Dožića: Vodio Srbe u vremenima velikih iskušenja (5)!

Piše: Miljan Stanišić

Nakon balkanskih ratova sve do početka Prvog svjetskog rata prišlo se što tješnjem približavanju Crne Gore i Srbije, do stvaranja zajedničkog državnog okvira, čemu je težio i mitropolit Gavrilo. Dr Nikola Škerović, kao narodni poslanik, uradio je plan o njihovoj zajedničkoj spoljnoj, vojnoj i carinskoj uniji, što je sa oduševljenjem prihvaćeno, tako da je januara 1914. godine to dostavljeno i Narodnoj skupštini Crne Gore, pod motom „da Crnu Goru i Srbiju ništa više neće rastaviti“. (Nikola P. Škerović, „Crna Gora na osvitku XX vijeka“, Beograd, 1964, str. 572)

Velika pregnuća mitropolita Pećke patrijaršije Gavrila Dožića omeo je početak Prvog svjetskog rata, a on kao pravi duhovni pastir svoga naroda i nastavljač slavne tradicije svojih predaka, uzima (kao i mitropolit Petar I Petrović Njegoš i dr.) i „krst i mač u ruke“ i kao dobrovoljac stupa u redove Crnogorsko-sandžačke vojske, o čemu akademik Lakić piše: „Rad na zaparloženoj kulturnoj i prosvjetnoj njivi dobro je napredovao u Metohiji, ali taj plodni i korisni rad omeo je svjetski rat. Tada mitropolit G. Dožić, po primjeru slavnih crnogorskih mitropolita, napušta manastirsku tišinu i dobrovoljno stupa u redove crnogorske vojske, gdje, pored organizacije Crvenog krsta, pokazuje i rijetku ličnu hrabrost, te njegova rodoljubiva prsa krase i velika i rijetka ratna odličja. Svojim požrtvovanjem i rijetkom energijom mitropolit G. Dožić učinio je neocjenjive bratske usluge i srbijanskim trupama prilikom povlačenja, jer su mnogi, pored drugoga, njegovim zauzimanjem našli prenoćište i hranu u onim teškim i mučnim danima“. (dr Zoran Lakić, n.dj., str. 74,75)

Mitropolit Dožić organizuje akcije Crvenog krsta, sakuplja priloge i nabavlja sanitetski materijal, ratnu opremu, hranu, organizuje prihvatilište za oporavak boraca i dr. Učestvuje u ratnim operacijama, u štabu serdara Janka Vukotića, držeći ne samo patriotske govore oficirima i vojnicima, već i učestvuje kao borac na ratnom poprištu Golubovog brda, na Drini. O stravičnim zločinima austrougarske vojske nad Srbima u Bosni i Hercegovini, pisao je 28. 09. 1914. godine iz Foče mitropolitu Crnogorskom Mitrofanu Banu (objavljeno je u petrovgradskom listu „Novo vreme“): „Nedavno sam se vratio iz Bosne i Hercegovine, kuda sam putovao sa drinskim odredom. Bio sam na nekoliko kilometara od Sarajeva. To što sam video nemogućno je opisati ljudskim jezikom. Naši dušmani u svom divljaštvu, niskosti i surovim zvjerstvima prevazišli su Atilu i Alariha i sve užase istorije čovječanstva do 20 vijeka. Sve sveštenike, učitelje i sve viđenije Srbe u oblastima koje smo mi oslobodili oni su umorili prije našeg dolaska. Nijesu ih ubijali kao što ljudi ljude ubijaju, no su im se bestidno rugali, okupljajući njihove porodice i na oči žena i djece mučili su njihova tijela…Vidio sam mnoge leševe dječice sa strašnim ranama od noža…Nigdje nismo sreli sveštenika, niti učitelja, niti narodnog predstavnika. Na sve strane užas ljudske patnje…“. Mitropolit Dožić na kraju pisma ističe da su sve njihove nade upućene ka Rusiji: „Jedina je moja molitva sada da nam što prije dolete sa sjevera anđeli i da nam jave o približavanju velike, duhom bratske ruske armije, da bi se što prije završile ove strahote. Velikoj našoj majci Rusiji, kao uvijek kroz sva stoljeća, tako naročito sada okrenuti su svi naši pogledi“.(„Pravoslavlje“, br. 524, 1989.)

Kako su austrougarske trupe 24. novembra 1915. g. ušle u Peć mitropolit Gavrilo je od austrougarskih okupatora sproveden početkom decembra 1915. za Kosovsku Mitrovicu, a potom za Beograd, gdje je smješten u zatvoru. Potom je sproveden za Cegled u Mađarskoj. Austrougarske vlasti su krajem 1916. g. odlučile da se iz internacije otpusti i mitropolit Gavrilo, kao i brojno sveštenstvo. Na takvu odluku je uticao govor mitropolita Mitrofana Bana povodom smrti austrougarskom kralja Franja Josifa, u kojem je afirmativno govorio o njemu, a što je prenio i „Cetinjski vjesnik“. Poslije povratka iz internacije određeno mu je zbog zapaljenja pluća da boravi u Ulcinju, gdje je ostao sve do jeseni 1918. g. Zatim se vraća na Cetinje, gdje se nesebično angažuje u agitaciji za bezuslovno ujedinjenje Crne Gore i Srbije. Navodi se da je mitropolit Gavrilo Dožić zatražio da trupe pod komandom pukovnika Dragutina Milutinovića što prije uđu u prestono Cetinje. Tom prilikom Milutinovića su dočekali uz mitropolita Dožića i Stevan Vukotić, uz oduševljenje brojnih građana. (Radmila Radić, n.dj., str. 141, 142)