Drevni srpski manastiri: Manastir Režević

Iz knjige Drevni srpski manastiri, autora Andrije P. Jovićevića

Manastir Režević se nalazi u Reževićima na sat puta od Manastira Praskvice, nedaleko od Petrovca i odmah do kolskog puta Budva-Petrovac. Podignut je iznad morske obale na nekih 80 metara nadmorske visine. Po položaju se ističe od svih bokokotorskih manastira, samo nije u onako romantičnoj prirodi kao manastir Savina. Odavde je veličanstven pogled na more, a klima je vrlo blaga, samo što je zimi razlađuje sjeverac, koji ovdje isto duva. Zemljište je dosta ravno a strana k moru vrlo strmena. Odavde do Spiča morske su obale potkopane i bregovi odronjeni, da su obale skoro uspravne za 40 do 60 m visine. Strane brda Voštanice ispod koje leži manastir gole su i krševite. Iznad samog manastira i ispod njega pružaju se prostrane maslinove šume koje manastiru daju neobično lijep kolorit. Blizu manastira protiče Reževićka Rijeka, a tu je blizu i Drobin Pijesak, čuven po tome, što su se tu skupljali Paštrovići i birali sebi kneza. Manastir ima dvije crkve: malu, posvećenu Velikoj Gospođi, i veliku posvećenu Svetoj Trojici. Kao i svuda mala je po postanku starija; ona je iznutra živopisana, ali su freske u glavnom propale. Vlaga, kojoj je crkva u starije doba bila i izložena, uništila je ovaj lijepi rad starih slikara, a i neprijateljska ruka je imala u tome udjela. Ikonostas je čudne izrade, možda jedinstven kod naših crkava. Ha pojasu iznad dveri su rezbarije, koje se ne nalaze kod drugih crkava.

Iznad dveri je pretstavljena grupa raznih predmeta, kao knjiga, truba, koplje i drugo, a iznad sjevernih i južnih dveri lavovske glave. A i ostala izrada je interesantna. Ha zidovima vise dvije krasne ikone koje je donio iz Rusije arhimandrit Dimitrije Perazić. Mala crkva ima mali zvonik sa jednim oknom. Velika crkva je osrednje veličine, duga sa zidovima 16 a široka 6 m. Uz sjeverni zid zazidana je manastirska kula (zvonik) visoka oko 22 m. Vrh je zašiljen i na gornjem dijelu su dva kata za zvona. Gornji kat je nazidan kad je crkva potonji put popravljena. Ova kula veže malu i veliku crkvu i kroz nju se ulazi na sporedna vrata u veliku crkvu. Ha čelu crkve su glavna ulazna vrata i iznad ove vrlo velika zvijezda sa osam kraka i sa jako ispupčenim ivicama, ali bez osobitih ukrasa, kao što imaju crkve u Savini i Podmainama. U početku osnivanja crkva je bila u obliku lađe, a sada je u obliku krsta, jer su docnije prigrađene pjevnice. Kao i crkve u Savini i Praskvici, i ova crkva ima na glavnim vratima dvoja vrata između kojih su s obije strane ormani za ostavu crkvenih stvari, a unutra stolovi za stare i iznemogle. Ikonostas je novije izrade i vrlo skladan. Postoji priča da je za doba srpskog carstva ovaj manastir služio kao svratište za putnike, i ovdje su se kao po svima srpskim manastirima putnici odmarali i hranili. Govori se da je ovim krajem vodio put još za doba Nemanjića, da je ovuda prolazio Stevan Prvovjenčani, da je svraćao ovdje i o svom trošku sagradio crkvu Sv. Gospođe; da je ovamo dolazio i car Dušan kojom prilikom je potvrdio Paštrovićima njihova ustavna prava i sagradio crkvicu Sv. Arhiđakona Stevana. Manastir se spominje u jednom zavještaju 1612 god. Crkva Sv. Stevana davno je nestala; nju su razvalili i njenim kamenjem sagradili Sveto-Uspensku crkvu. I danas se pri zidu manastirske kuće poznaju tragovi fresaka crkve Sv. Stevana. I stari konaci su bili razoreni, pa je docnije bila podignuta današnja kuća, koja na polovini ima prizemlje i dva sprata. Jedan dio lica je naslonjen na tri velika svoda. Manastir je bio okružen sa visokim bedemom, ali je ovaj upola skinut za ogradu groblja ispred manastira. Ne zna se kad je postavljen temelj ovome manastiru. Postoji predanje da postoji još od XIV vijeka.

Za manastir je tijesno vezano ime igumana Nikodima Reževića za koga se kaže da je bio dobar ikonograf i da je 1423 god. živopisao jednu ikonu koje je odavno nestalo. Do 1714 g. obje male crkve bile su puste, a te godine došao je ovamo proiguman Maksim Kosijerevac iz manastira Kosijereva i uz obilnu pomoć Paštrovića, a po blagoslovu Crnogorskog mitropolita Danila, obnovio je malu Sveto-Uspensku crkvu. Poslije 6 do 7 godina Maksim je umro a naslijedio ga je arhimandrit Nikodim Vuković iz Paštrovića.

Kod ovog Nikodima vladika Vasilije je dobio prvo obrazovanje, zato ga je kasnije iz blagodarnosti proizveo za arhimandrita, a 1762 poveo ga sobom u Rusiju i pomogao mu da se otuda povrati sa bogatim prilozima i sa stotinu dukata gotovine, sa kojom sumom sagradi crkvu i ćeliju 1770 god. Umro je u dubokoj starosti 1785 god. Kad je Mahmut-paša poharao Cetinje 1785 god., povratio se s vojskom preko Paštrovića, unaprijed obećavši da im neće nikakva kvara učiniti. No kad kaluđeri čuše da su Turci prevarili i poharali manastir Duljevo, onda pokupe iz manastira na brzu ruku sve što je bilo dragocjenije i sve što se moglo ponijeti, pa uteku i sakriju se, a Turci manastir opljačkaju. Tada su ovdje propale mnoge znamenitosti. Manastir su poharali i Francuzi 1812 g. jer su se kaluđeri zajedno sa svima Paštrovićima opirali njihovoj vlasti. I kao što su Francuzi pljačkali Manastir Praskvicu, opljačkali su i manastir Režević i sve starine i dragocjenosti uništili. Po natpisu na velikoj crkvi doznaje se, da je odmah iza ove pohare popravljena i osveštana 1814 g. uz obilnu pomoć iz Rusije, a za doba arhimandrita Dimitrija Perazića. Arhimandrit Dimitrije Perazić bio je jedan od najzaslužnijih nastojatelja ovoga manastira. On je išao u Rusiju i tamo ostao duže vremena; pri povratku on je donio mnogo ikona, knjiga, odežda i raznih utvari, a prikupio je i dovoljno priloga u novcu, te je mogao crkvu 1814 g. popraviti. Njegovim nastojanjem manastir je primao od ruskog dvora po 35 rubalja godišnje pomoći. U manastiru se čuva krst Maksima Kosijerevca i prepis gramate cara Aleksandra I kojom određuje manastiru stalnu godišnju pomoć od 35 rubalja, kao i knjiga od kupovice i raznih ugovora i priloga. Ostale znamenitosti, u koliko ih je bilo, bile su uništene za vrijeme neprijateljskih pohara.

Literatura: Šematizam Bokokotorske eparhije za 1897 g. Arhimandrit Nikodim Vuković od D. Mikovića, „Boka“ od S. Nakićenovića, Zapisi i natpisi od LJ. Stojanovića.
Zetski glasnik, H/1938, br. 776, str. 2-3.