Dr Nikola Škerović, istoričar-naučnik, skoro zaboravljen (12)

Piše: Miljan Stanišić

Mlađani knjaz Nikola na tronu Crne Gore je zamijenio svoga strica Danila, čiju politiku u velikoj mjeri je slijedio. Prvi zločin koji čini jeste prema uglednom bratstvu Kadića, čiji bratstvenik Todor Kadić je zbog poznatih događaja ubio knjaza Danila.

Donesena je odluka da od bratstva Kadića „ni dijete u kolijevci ne smije preteći“. U pohode crnogorske vojske na Bovan Kadića veći broj ljudstva od ovog bratstva je stradao, a jedan broj je uspio da se spasi. Na spoljnjem planu on je slijedio do tada ustaljenu politiku, o čemu dr Škerović piše: „Mladi knez, odnosno njegov otac Mirko, produžio je da se kreće po onoj političkoj liniji koju je označio još vladika Danilo početkom 18. vijeka. Neznatna i povremena odstupanja i prije njega i poslije njegove vladavine nijesu toliko znatna da bi se mogla označiti kao promjena ustaljenog političkog pravca – oslanjanja na Rusiju.

To nastupa tek u poslednjim godinama njegove vladavine. Unutra se pošlo putem koji je označio knez Danilo, putem pribiranja sve vlasti u svoje ruke kneza-vladara“. Početak vladavine knjaza Nikole započeo je ratom sa Turcima 1862. godine zato što je on otvoreno pomagao Hercegovačke ustanike pod vođstvom Luke Vukalovića. Time je knjaz pokazao da će se u svojim oslobodilačkim težnjama oslanjati na Srbe u ostalim srpskim krajevima, pa je zato nesebično pružio pomoć Hercegovcima. Kao ni u Prvoj Omer-pašinoj vojni, ni u ovoj deceniju kasnije, nije bilo neke ratne sreće, ali je „blagodareći zauzimanju sa strane došlo do snošljivog mira zaključenog na Gospođindan 1862. na Rijeci Crnojevića“. Dr Nikola Škerović navodi da je nakon toga miran period od skoro deceniju ipo knjaz bio posvećen unutrašnjem sređivanju i uređenju Crne Gore: „Vojsci je poklonjeno više pažnje, uvedeno je topništvo, pod rukovodstvom oficira iz Srbije, spremljene artiljerijske starešine; otvoren je veći broj osnovnih škola, bogoslovija, ženski institut. U zakonodavstvu se pošlo znatno naprijed. Poznati naučnik V. Bogišić izradio je čuveni Imovinski Zakonik, jedno pravničko djelo velike vrijednosti“.

Na spoljnjem planu tj. spoljnjoj politici knjaz Nikola se oslanjao na provjerene prijatelje, u prvom redu na Rusiju i Srbiju. Bratske odnose sa Srbijom povremeno su narušavale dinastičke surevnjivosti i to samo u miru, dok su u ratnim vremenima one relativno potiskivane: „U inostranoj politici ide tradicionalnim putem oslanjanja na Rusiju; sa Srbijom se održavaju bratske veze, i u pitanjima opšte srpske politike nema znatnih razilaženja, mada počinje, i ako neznatno, istupati dinastička sebičnost oba kneževska doma. Suprotnosti se pojačavaju na štetu opšte narodnih pitanja sve više. Ipak srpsko-turski rat 1876. godine zatekao je obje srpske kneževine u ugovornom stanju sa jednim političkim ugovorom i vojnim savezom. Ali i pored toga, potajna surevnjivost i borba koja nosi obeležja rvanja oko prvenstva dinastija osjeća se čak i u danima rata i u radu za dizanje na bunu Srba u Bosni i Hercegovini“, piše dr Nikola Škerović.

Iako su i Crna Gora i Srbija iz rata izašle kao pobjednice, odnosi između dvije srpske dinastije se nijesu poboljšali, ali su se oni ticali samo njihovih dinastičkih odnosa, dok je narod u njima sanjao san o svesrpskom ujedinjenju. O stanju nakon iscrpljujućeg i po ove dvije srpske kneževine plodonosnog ishoda rata, mada one do kraja nijesu bile zadovoljne, dr Škerović ističe: „Završetak rata donio je proširenje i Crnoj Gori i Srbiji, kao i priznanje samostalnosti. Ishodom rata i zaključcima mira nije bila zadovoljna ni jedna ni druga srpska kneževina. Osobito je bio nezadovoljan knez Milan i njegova okolina, držanjem i postupcima Rusije u korist Bugara, na štetu Srbije i Srpskog naroda. To nezadovoljstvo bacilo je kneza Milana u zagrljaj Austrije. Dinastija Obrenovića ugušena je u tom zagrljaju. Knez Nikola proslavljen i zanešen crnogorskim pobjedama, znao je iskoristiti pogrešku Obrenovića, koja je bila štetna i za Srpski narod upopšte i za Srbiju posebno. On je svoj položaj učvrstio u Rusiji i diplomatskim putem i docnije udajom svojih kćeri“.

Megalomanski knjaz Nikola iskoristio je postojeću situaciju i imao ambiciju da zasjedne na svesrpski presto: „Postepeno je on postao glavna ličnost za rusku balkansku politiku. On to postaje i za srpske rodoljube, koji se nijesu mogli pomiriti sa austofilskom politikom Obrenovića. Knez Nikola je uživao u misli da je on i niko drugi pozvan i dostojan da stane na čelo cijelog naroda Srpskog. Visoki, skoro misteriozni ugled i položaj Crne Gore, kao vječnog borca za slobodu, i značajne pobjede opjevavane i uveličavane pridavale su knezu-pjesniku naročitu privlačnost i slavu. Veze uspostavljene sa dvorom u Petrogradu, Rimu i Njemačkoj još više su ga opojile i zanijele“. Dr Škerović dalje ističe da je kod svih Srba bilo prisutno izuzetno poštovanje Crne Gore, koju su zvali Srpska Sparta, a time je veličan i knjaz Nikola, za koga su neki smatrali da čak treba da zasjedne i na svesrpski presto. Upravo to je i bila ambicija knjaza: „Kod samih Srba postojalo je jedno naročito poštovanje Crne Gore, a s njom i poštovanje kneza Nikole. Slavenofilski krugovi već su vidjeli kneza Nikolu posađenog na carski srpski presto. I samom knezu se činilo da mu je osigurano prvenstvo u Srpskom narodu“.