Demokratski Herceg Novi

Tokom druge polovine 18. vijeka Mletačka republika je pokrenula određene reforme u svome opsegu koje nijesu donijele rezultate, ali već puno ranije, u svome opkoračivanju Jadrana, ona je postigla da stvori niz predjelnih autonomija (komunitadi) koje su uglavnom sačinjavali njezini srpski podložnici.

Samo u staroj Boki, s kraja Paštrovića (Bembo 1423., Paštrovska komunitad) do Igala (Topla 1718.), prostirala se krupna nacionalna teritorija sastavljena od niza opština ustrojenih po ugledu na stare jadranske autonomije: paštrovsku i poljičku. Njihovo službeno pismo, pismo njihove administracije bilo je ćirilično i jezik srpski, imenovan i kao slovenski ili ilirski. Najvredniji civilizacijski prinos svom nacionalnom imenu ostvarili su primorski Srbi tokom vjekova podložništva Veneciji, što ni u kom slučaju nije predstavljalo smetnju za njihovo uključivanje u dramatične tokove oslobodilačkih pokreta od doba patrijarha Jovana (Kantula) i svih drugih. Sve njihove prestavke mletačkim vlastima koje su potaknute željom za oslobađanje od turskoga zavojevača su apsolutno nosile punu inicijativu za podupiranje papskih saveza.

No, u tim ratovima dinarski Srbi podnijeli su neprebrojne žrtve kojim su kao narod ugrađeni u istoriju Evrope. Srpska istoriografija nije adekvatno obradila ovaj period istorije naroda koji je masovnije nego ikada stao u odbranu hrišćanske Evrope u vijeku velikih osmansko-mletačkih ratova 17. vijeka.

Nova revolucionarna slamanja između 1941. i 1996.-2006. godine i otpadanja od narodnog tijela i kulture donijela su podržavanje protivhrišćanskih tokova nove ateističke i bogoboračke Evrope i ona su, želi se obično sugerisati, na nacionalnom novou pridonijela svjetskom bogoboračkom pokretu istoka i zapada. Bogoboračka Evropa gleda ka vrhunskom izrazu kulturnog i političkog totalitarizma kao ka idealu svoga samoostvarenja. U odsustvu Boga. Epohu stare hrišćanske Evrope, oličene u Mletačkoj republici, u njenom političkom duktusu, obilježila je tendencija jedinokupnog izraza jedinstva različitosti narodnosnih i konfesionalnih entiteta. Pokazuje to odlično istorijski obrazac sastavljanja primorskih Srba i oronule Mletačke republike koja je agresivne papske ustanove odbijala formulom državnog interesa. Začeci demokratskog nadrastanja starih ustanova javili su se u oronuloj Serenisimi u njezinom smiraju, u poslednjim njezinim časovima. Ovaj trenutak rušenja Mletačke republike, najavio je i drobljenja Boke u partije i ona više nikada, ni u jednom svom konfesionalnom izrazu nije ostvarila ozbiljnije i pažnje vrijedne rezultate.

Zbog toga nam treba studija o zbivanjima u cjelini u Boki između 1797 i 1806. godine. Demokratizaciju Boke ni slučajno nije moguće prepoznati u partijskom pluralizmu začetom u času rušenja Serenisime. Demokratizacija Boke leži kao proces u socijalno-političkom klupku koje su iznjedrili veliki ratovi i neopisiva patnja 17. vijeka koja je začela postupke sprečavanja magdeburgizacije zaliva, a taj postupak koji je ipak donio razlomni 20. vijek sprečavala je tokom više vjekova Mletačka republika, upravo ovdje na oštrome razmeđu istoka i zapada. Jasni arhivski tragovi demokratske Boke, odlične međukonfesionalne snošljivosti i saradnje, leže u topaljskom arhivu i arhivu kancelarija ovdašnjih providura tokom 18. vijeka. Ukoliko se gleda na cjelinu teritorije današnje Crne Gore, tada je lako utvrditi da su začeci demokratije, arhivski posvjedočene saradnje među konfesijama, začeti u Boki, prvenstveno u Novome, više nego bilo gdje u staroj Boki.

Ova tekovina ni slučajno nije stigla kao rezultat partijskog pluralizma. Naprotiv, stigla je u vrijeme obilježeno crkvenošću oba naroda, tačnije obje konfesije. Stari Novi i stara Boka svjedoče istinu da demokratija i snošljivost, međusobna saradnja i poštivanje, dolaze iz obrasca vjere, iz obrasca tradicije, tradicijskog hoda, jer je tradicijski hod svevremeni, moderni, bogočovječanski. Čovjek stare formule je čovjek tvrde vjere i jednostavnog obrasca vjere koji nema potrebu za partizmom.

Autor Goran Komar