Crnoj Gori je, po uzoru na Srbiju, potrebno ministarstvo za brigu o selu

Piše: dr Rajko Petrović, Institut za evropske studije u Beogradu

Na popis stanovništva u Crnoj Gori čekaće se do daljneg, pa ne raspolažemo adekvatnim i pouzdanim informacijama o tome koliko ljudi danas živi u Crnoj Gori i kakva je teritorijalna distribucija datog stanovništva. Neke procene govore da u Crnoj Gori aktivno živi ispod 600.000 stanovnika, možda čak i ne više od 550.000.

Tako lošim demografskim pokazateljima doprineo je ne samo pad prirodnog priraštaja karakterističan za sve postjugoslovenske države, već i stihijska emigracija stanovništva zbog korumpiranog i kriminogenog političkog režima i neadekvatnih socioekonomskih uslova za pristojan život. Migracije unutar same Crne Gore iz pravca ruralnih ka urbanim sredinama posebna su priča, opet karakteristična za eksjugoslovenski prostor, ali sa simptomatičnim ispoljavanjima upravo u najmanjoj državi na njemu.

Dovoljno je pogledati zvanične podatke sa popisa iz 2011. godine i videti da u Podgorici živi 30% stanovništva Crne Gore, a u Podgorici, Nikšiću i Bijelom Polju zajedno čak 50% ukupnog stanovništva! U gradskim sredinama je prema popisu od pre deset godina živelo 392.020 stanovnika, dok je u ostalim naseljima živelo 228.009 stanovnika. To znači da je 2011. godine u crnogorskim selima živelo oko 37% ukupnog stanovništva, s tim da je taj procenat deset godina kasnije zasigurno nešto manji. Od ukupno 1.249 crnogorskih sela čak 43,5% sela ima manje od 50 stanovnika, među kojima 27,8% ima ispod 25 stanovnika i nalaze se pred gašenjem. Nažalost, danas u Crnoj Gori (ne)postoji 39 sela koja nemaju niti jednog stanovnika.

Pored studije pod nazivom ,,Transformacija mreže naselja, gradova i sela u Crnoj Gori“ koju su Miroslav Doderović i Zdravko Ivanović objavili u ,,Matici“ br. 80. 2019. godine, a koja je poslužila kao teorijska osnova za ovu kolumnu teško je pronaći još neku koja se temeljno i studiozno bavi problematikom sela u Crnoj Gori. Crnogorskim selom se u institucionalnom smislu bave različita ministarstva, svako u svom domenu, ali takvi pristupi su parcijalni i nisu sinergijski. Briga o selu se ne može izjednačiti samo sa poljoprivredom ili samo sa izgradnjom putne infrastrukture u istima. Ona mora biti celovita i vođena idejom da se od crnogorskih sela naprave mesta privlačna za život koji je dostojan života čoveka 21. veka i svih njegovih potreba. Iako se Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede i Ministarstvo ekologije, prostornog planiranja i urbanizma u aktuelnoj Vladi Crne Gore u delokrugu svojih aktivnosti bave i seoskom problematikom, ona se ipak predominantno bave poljoprivredom, odnosno ekologijom. Takav slučaj imali smo dugo vremena i u Srbiji i pokazalo se da to nije dalo adekvatne rezultate.

Shodno tome, Vlada Republike Srbije formirala je u svom sastavu 2020. godine Ministarstvo za brigu o selu, prvo takve vrste u istoriji zemlje, sa ministrom Milanom Krkobabićem na čelu. Nešto više od godinu dana rada istog pokazalo je da je načinjen pozitivan institucionalni iskorak u poboljšanju uslova života na selu i perspektivi istog u budućnosti. Zahvaljujući naporima Ministarstva za brigu o selu otvoreno je skoro 1.000 zadruga širom Srbije, preko 650 besplatnih seoskih kuća dodeljeno je mladima ispod 40 godina starosti (plan je da se narednih godina čak 20.000 porodica kroz različite programime podrške vrati u sela), podeljeni su besplatni minibusevi za prevoz seoskog stanovništva u brdsko-planinskim sredina, a država planira da mladim bezemljašima besplatno ustupi do 50 hektara obradive površine na obrađivanje, da selo uvrsti u Ustav Srbije i još mnogo toga.

Crnogorska sela ne smeju biti samo usputna nostalgija i imati svoje mesto samo u rodoslovima i epskim pričama iz prošlosti (s obzirom da ih je većina stara po nekoliko vekova), već se ona i njihovo stanovništvo moraju tretirati ravnopravno sa gradovima i njihovim meštanima. Selo je Crnu Goru kroz istoriju branilo i hranilo, bilo zbeg od okupatora raznih vrsta i mesto gde su se srpska tradicija, identitet i pravoslavna vera čuvale u svom izvornom obliku. Da li je moguće spasiti crnogorsko selo u savremenim uslovima života onako kako bismo svi želeli, teško je reći, ali da treba pokušati učiniti sve da se bar preostala vitalna sela očuvaju i privuku k sebi porodice umorne od gradskog načina života, to svakako i bez ostatka. Zato smatram da je krajnje vreme da i Crna Gora, po uzoru na Srbiju, osnuje svoje ministarstvo za brigu o selu i pokaže da ima volje, želje i hrabrosti da se uhvati u koštac sa ovim problemom.