Crkva, država, škola – Još jedan osvrt

Piše: Protojerej- stavrofor Slobodan- Boban Jokić

Rekli smo već da se ovih dana u Crnoj Gori mnogo se govori o sekularnom društvu, sekularnoj državi, školi i ulozi vjere u njima. Ovdje bi se kratko osvrnuli na nedavni događaj kada je učiteljica iz Bara djeci iz svoga razreda poslala obavještenje da ko želi može da prisustvuje molebanu u Crkvi za početak nove školske godine. Mnogi su osudili ovaj događaj i izazvali svojevrsno medijsko „linčovanje“ pomenute učiteljice. Njen čin okarakterisali su kao „najbrutalniji mogući način uvođenja vjerske i političke indoktrinacije, kojim se krši svaki zdravorazumski moralni kodeks… zgroženi smo“ (Ministarstvo prosvjete CG); „manipulisanje školskom djecom u Crnoj Gori koja želi da razvija moderni koncept djetinjstva… iskorišćavanje djece u političke i vjerske svrhe… da religiozni život djece treba prepustiti njihovim roditeljima i njima samima a škola i nastavni kadar treba da se suzdrže od aktivnosti s tim u vezi. U Crnoj Gori nije uspostavljena državna vjera niti državna crkva“. ( MLJMP); Iz Centra za građansko obrazovanje su kazali da vjerskoj nastavi, u okvirima sekularnog obrazovnog sistema nema mjesta u demokratskom društvu, da mora da se poštuje građanski okvir države, da djeca u našim školama treba da se vaspitavaju građanski, da usvoje demokratske vrijednosti i budu osposobljena da kritički misle i bore se za ljudska prava i slobode, i da tu onda nema mjesta propagiranju nijedne religije. Razne političke stranke su pozvale građanski orjentisane političke strukture da dobro razmisle i da ne dozvole da oni koji baštine retrogradne postupke desekularizacije i zloupotrebe djece u vjerske svrhe. Ovakvih reagovanja je bilo još ali nema porebe ih navoditi jer im je svima matrica bila ista.

Treba znati da vjeronauka pokušava da ljudi slobodno i bez ikakve prisile sistematski upoznaju vjeru u njenoj doktrinarnoj, liturgijskoj, istorijskoj, socijalnoj i misionarskoj dimenziji, pri čemu se hrišćansko viđenje života i postojanja svijeta izlaže u veoma otvorenom, tolerantnom dijalogu sa ostalim naukama i teorijama o svijetu, kojim se nastoji pokazati da hrišćansko viđenje obuhvata sva pozitivna iskustva ljudi, bez obzira na njihovu nacionalnu pripadnost i vjersko obrazovanje. Kao takva vjeronauka je imala od samog osnivanja državnih škola u Crnoj Gori (1834) pa sve do ukidanja (1946) ugledno i veoma važno mjesto, i predstavljala je središnu tačku cjelokupne nastave. Ne bismo ulazili u detalje kako je to bilo kroz istoriju školstva u Crnog Gori već bismo uputili na pisanja sveštenika Obrena Jovanovića u knjizi Pravoslavna vjeronauka u osnovnim školama u Crnoj Gori od 1834. do 1918. godine, i Gojka Perovića u osvrtu Crkva, država i škola).

Kako stvari stoje u savremenim, građanskim, sekularnim državama Evropske Unije u koju pretendujemo da uđemo i čije standarde bi trebalo da usvajamo? Ovdje ne govorimo o vannastavnim aktivnostima već o javnim državnim školama u EU. Da vidimo kakav je njihov „zdravorazumski moralni kodeks“, na koji način oni u školama „manipulišu djecom“, kakav je njihov „moderni koncept djetinjstva“, i da li u okvirima njihovog sekularnog obrazovnog sistema ima ili nema mjesta kao demokratskim društvima za vjersku nastavu? Pomenućemo i pojedine države okruženja koje nijesu dio EU.

Dakle, uglavnom u dominantnim evropskim zemljama, veronauka čini ključni elemenat za opšteobrazovni identitet. U brojnim javnim diskusijama i postojećim različitim koncepcijama verskog obrazovanja, veronauka kao nastavni predmet u javnim školama u većini evropskih zemalja ipak nije dovedena u pitanje.

Veronauka ili njoj alternativni predmet postoji gotovo u svim državnim školama u Evropi, izuzev Francuske, Albanije i Crne Gore. U Francuskoj je taj problem umnogome saniran osnivanjem velikog broja konfesionalnih javnih škola. Veliki broj učenika posećuje versku nastavu u konfesionalnim školama, tako da ni Francuska u tom pogledu ne zaostaje u poređenju sa drugim članicama Evropske unije. Pored navedenog u Francuskoj vjeronauka je, pod određenim uslovima dozvoljena u školskim prostorijama, ali van nastave, a tokom nastave ona se može izvoditi u pokrajinama Alzasu i Loreni.

Pojedine države (Belgija, Luksemburg, Portugalija i Španija) pored religijskog obrazovanja kao alternativu nude etiku, filosofiju, istoriju Biblije, istoriju religije i sl, što znači da učenici mogu da biraju jedno ili drugo. No, u nekim članicama Evropske zajednice (Austrija, Grčka, Italija, Nemačka i Finska) veronauka je konfesionalno određena, što, opet, tradicionalno priznatim verskim zajednicama omogućuje da – u većoj ili manjoj meri – same organizuju versku nastavu. U Engleskoj, Velsu i Škotskoj u školama se nudi svojevrsna nastava o religiji. Konfesionalni tip nastave preovladava u Belgiji, Španiji, Italiji, Irskoj, Portugaliji, Poljskoj, Mađarskoj, Austriji, Grčkoj, Bugarskoj, Rumuniji, Nemačkoj, Češkoj, Slovačkoj, Finskoj, (delimično u) Švajcarskoj, Srbiji, Bosni i Hercegovini. Nekonfesionalni tip nastave je zastupljen u Danskoj, Islandu, Švedskoj, Norveškoj, Engleskoj, Škotskoj, (delimično u) Švajcarskoj. Svi ovi modeli su nastali u različitim istorijskim okolnostima. Svaki za sebe vezuje svoj specifičan razvoj u kontekstu različitih istorijskih, političkih, religijskih, socijalnih, obrazovnih i državno-pravnih faktora društva.

Posebno bi izdvojili Austiju. Pravo na celokupnu kadrovsku i versko-obrazovnu politiku u Austiji ima isključivo Crkva, i to u saradnji sa državnim resornim ministarstvima i nadležnim školskim vlastima. Veroučitelji bivaju birani i postavljani od strane nadležne crkve, odnosno verske zajednice, primaju se u ograničen ili neograničen radni odnos, dok sve druge obaveze (lična primanja Država, kao pravni nosilac javnog školstva, dobija jasno određeno pravo nadgledanja verske nastave u njenom organizacijsko-tehničkom i školsko-disciplinarnom pogledu, ali se ograničava i ne može uticati na njen nastavni sadržaj. Veronauka tako važi i za obavezan nastavni predmet u gotovo svim državnim i privatnim školama u Austriji a, penziono, zdrastveno i socijalno osiguranje preuzima država Austrija. I da navedemo na kraju nekolika međunarodno ratifikovana pravna dokumenta koji se bave ovim pitanjem a u kojima se obavezna vjeronauka u školama ne dovodi u pitanje: Univerzalna deklaracija o pravima čovjeka, 1948, čl. 18; Međunarodni pakt o građanskim i političkim pravima, 1966, čl. 18 stav 1; Završni dokument sa sastanka Konferencije o ljudskoj dimenziji KEBS u Kopenhagenu, 1990, član 32.3.

Iz svega rečenoga jasno je kako se vjeronauka izučava u modernim i civilizovanim zemljama Evrope. U Evropi su osnovu za vjeronauku u javnim školama našli u jednom posebnom pravu, pravu roditelja i djece da budu vaspitavana i obrazovana u javnim školama u duhu svoje vjere. A ovim pravom niko nikoga ne prinuđava da ovo pravo koristi ako to ne želi. Ovo su savremeni međunarodni standardi. Crkva ne želi ništa više nego što crkvi pripada u savremenim razvijenim evropskim državama i po pitanju vjeronauke ali i ostalih odnosa u javnim ustanovama i uopšte u javnoj sferi o kojima će biti više riječi narednih dana. Jer neprihvatanje da se vjeronauka uvede u škole po standardima zapadnog prava i prakse, zapravo je nespremnost da se poštuju ljudska prava. Šta nam na kraju ostaje nego da očekujemo da će se civilizovati odnos države i crkve u Crnoj Gori i da će nestati možemo slobodno reći nedobronamjerne i već otrcane optužbe milirarnog ateizma da se crkva miješa u javne državne poslove.