„Bratoubilački i građanski rat u Crnoj Gori 1941. godine“ (11)!

Piše: Miljan Stanišić

KPJ NEDORASLA RUKOVOĐENJU USTANKOM

Ni sami organizatori ustanka nijesu računali na njegovu masovnost, pa su i samo formiranje ustaničkih četa, komandi i sl. morali vršiti „u hodu“, zbog čega je bilo dosta improvizacije. U toku pripreme ustanka, ali i u njegovom početku, kod ustaničkih snaga nijesu postojale stalne jedinice, niti su bili formirani štabovi po srezovima, koji bi tim snagama dali organizaciono ustrojstvo, odstranili samovolju i stihiju, a time bi bio usmjeravan ustanički talas. Privremena vrhovna komanda se u tim nepovoljnim uslovima trudila da se poveže i rukovodi sa tako brojnim ustaničkim snagama, ali zbog nepripremljenosti ustanka i navedenih ograničenja, kao i udaljenosti jedinica, nepostojanja sistema veza, aktivnosti okupatorskih snaga, naročito kada su krenule u protivofanzivu, sve je to uticali da je došlo do ionako velike dezorjentacije u ustaničkim grupama, pa se veći broj razišao kućama.

Iskusni kraljevski oficiri su svojim znanjem i iskustvom popunjavali (koliko je to bilo moguće, zbog toga što su komunisti nastojali da sve stave pod „svojušapu“) praznine u komandi, obuci, pripremi, planiranju, organizacionim pitanjima. Italijanski okupator se nije nadao ustaničkim akcijama, ali kada je krenula žestoka italijanska kaznena ofanziva sa modernim vojnim efektivima i preko 100 hiljada vojnika, poštujući naredbu Tita o izbjegavanju frontalnih borbi sa okupatorima, komunističko rukovodstvo je doslovno primjenjivalo naredbu svoga vrhovnika, pa su počeli da se povlače i primjenjuju gerilu, ostavljajući nezaštićeno stanovništvo, koje su napadnom propagandom, „igrajući na kartu“ njihovih najtanananijih osjećanja o slobodi, pravdi, jednakosti, obrazu, uvukli u rat i ostavili na cjedilu. I ne samo to, već su im dodatno zagorčavali život gerilskim akcijama na italijanskog okupatora, po principu iznenadnog napada pa povlačenja, čime je lokalno stanovništvo plaćalo danak tih „patriota“. Tako su komunisti napustili i većinu oslobođenih teritorija, kao što su neka mjesta u okolini Cetinja, Bara, Andrijevice, Žabljaka i neka druga. Batrić Jovanović navodi podatak da u Crnoj Gori sredinom avgusta nije bilo više od 5.000 boraca u gerilskim odredima.

Tita nije zabrinjavala nepripremljenost, stihijnost i preuranjenost ustanka i njegove teške posljedice po stanovništvo, niti nemogućnost postizanja nekog pozitivnijeg efekta. Milovan Đilas je 17. jula pisao CK KPJ da „uslovi za ustanak nisu sazreli“, a da ustanička vojska ne treba da izlazi iz okrilja gerilskog ratovanja, ali se na to oni nijesu obazirali. To je Đilas ponovio članovima PK KPJ 8. avgusta na Kameniku, gdje je iznio da 13-julski ustanak “ipak nije bio ustanak“, već je bio tačnije „prisiljavanje masa na opštenarodni ustanak za koji nijesu bili sazreli ni objektivni ni subjektivni uslovi“. PK KPJ je deklativno isticao oslobodilački aspekt borbe protiv naci-fašističkog okupatora, ali to ne znači da se KPJ odrekla klasne komponente, tj. proleterske (socijalističke) revolucije, što PK KPJ i saopštava: „Mi se borimo za oslobođenje, ali istovremeno smo svjesni da staro ne valja i mi nećemo povratak na staro, bivšu Jugoslaviju, već još danas treba da se pripremimo da ne dozvolimo to, da ga po svaku cijenu spriječimo“. KPJ je, dakle, imala osmišljeni scenario, koji je preuzela od Oktobarske revolucije u Rusiji 1917. godine (prva i druga etapa revolucije), da pored oslobodilačke borbe izvede i socijalističku revoluciju, kako bi nasilnim putem došla do vlasti, obračunavajući se sa političkim protivnicima, izazivajući tragični bratoubilački rat, pokazujući svoju antidemokratsku, antisrpsku, totalitarnu i terorističku suštinu. KPJ je izvršavala naredbu Kominterne da samo ona može da rukovodi ustankom, o čemu je svedočio i Peko Dapčević, koji je samo nekoliko dana pred ustanak saopštio da ustankom može komandovati samo OK KPJ. Na reagovanje kraljevskih oficira da ustankom treba da komanduju jugoslovenski kraljevski oficiri i da to nije ingerencija komiteta i KP, Dapčević je oštro odgovorio: „Ne komiteti će komandovati“. Nekoliko decenija poslije rata to je i potvrdio, tj. kako je KPJ komandovala ustankom, čime su slijepo slijedili naredbe Kominterne, navodeći: „Tako je moralo biti, jer smo, svi to dobro znamo, bili isključivi zagovornici Kominterne“.

KPJ se nije rukovodila svsishodnošću podizanju ustanka, i posljedicama toga čina, jer se za to nijesu bili stekli uslovi, na šta su ih upozoravali iskusni kraljevski oficiri. Međutim, komunistički rukovodioci u ustanku su postavljali na komandne dužnosti svoje kadrovike, kako bi time imali ključne pozicije, radi jačanja svojih partijskih interesa u jedinicama, i uopšte u narodu. Zbog njihovog slabog poznavanja komandno-vojnog rukovođenja, to je imalo katastrofalne posljedice u toku rata, prilikom čega su zbog njihovog dilentatizma mnogi stradali. Njihov gubitak u jedinicama komunističko-partizansko rukovodstvo je nadoknađivalo tako što su na njihova mjesta postavljali takođe neiskusne kadrovike, ali partijski odane. Blagoje Jovović svjedoči kako su mu po prijemu u SKOJ, saopštili da sa položaja komandira Kosićke čete treba da se smijeni major Petko Jovović, a da on, tada podoficir, treba da zauzme njegovo mjesto. Kada je Jovović to saopštio majoru Petku i da on to ne želi da prihvati, major mu je rekao: „Ti to treba da prihvatiš! Tako ćemo znati šta komunisti misle“, pa je Blagoje to prihvatio. Ali, kada su mu kasnije naredili da likvidira svoje bližnje, kao i puk. Baja Stanišića, on ih je napustio, i prešao u nacionalne jedinice Baja Stanišića. Ovo nije bio samo pojedinačan primjer, već plan komunističkog rukovodstva da na komandne dužnosti postave svoje članove, skojevce, simpatizere, kao i da smijene one za koje procijene da im ne inkliniraju.

(nastaviće se)