Akademik Dimo Vujović: Cetinjani u borbi za ujedinjenje sa Srbijom!

Da trabunjanja Mila Đukanovića o Podgoričkoj skupštini kao najvećoj izdaji Crne Gore, nemaju nikakvo logičko, istorijsko i naučno uporište, uvjerićite se i iz ovog odlomka iz knjige „Ujedinjenje Crne Gore i Srbije“ (Titograd, 1962) najuglednijeg crnogorskog istoričara 20. vijeka, akademika prof. dr Dimitrija Dima Vujovića, koji je bio direktor Istorijskog instituta Crne Gore (1959-1978).

Događaji koji su se u Cetinju i okolini odigrali u vezi sa izborima za Podgoričku skupštinu i Božićnom pobunom, nemaju lokalni nego mnogo širi opštecrnogorski značaj, jer su upravo na tom području najjasnije došla do izražaja razna politička strujanja i strani uticaji. Zbog toga analiza ovih događaja ima poseban značaj.

Među najodlučnijim borcima za ujedinjenje Crne Gore i Srbije bili su Cetinjani, posebno cetinjski radnici. Oni su u borbi za ujedinjenje vidjeli prije svega produžetak borbe protiv omraženog apsolutističkog režima kralja Nikole, borbu za više socijalnih i političkih prava. Zbog toga su u stvaranju zajedničke države vidjeli ne samo ostvarenje davnašnjeg nacionalnog sna, već i mnoge svetlije socijalne i političke perspektive.

Cetinjski radnici su svoju odlučnost u borbi za bezsulovno ujedinjenje ispoljili i u danima Božićne pobune, kada su sa puškom u ruci učestvovali u odbrani Cetinja od početka do kraja pobune. To je bio slučaj i u drugim krajevima Crne Gore. U koloni bjelaša koja je maršovala od Podgorice prema Cetinju, i koja je odigrala značajnu ulogu u likvidaciji pobune oko Rijeke Crnojevića i Cetinja, bili su i budući istaknuti komunisti Stanko Dragojević i Nikola Kovačević.

I narednih godina, cetinjski radnici i komunisti su bili žestoki branioci odluka Podgoričke skupštine. Tako je, na primjer, radnička organizacija Rijeke Crnojevića u julu 1919. donijela odluku „po kojoj smo gotovi kao zasebna jedinica boriti se protiv svakog pokušaja koji bi išao za tim da se pokrajina Crna Gora odvoji od ostalih jugoslovenskih pokrajina“.

Kada se jedna grupa naoružanih odmetnika prevezla iz Italije i iskrcala u Crnu Goru u julu 1919 godine, preuzeta je opsežna aktivnost bjelaša. Pored ostalog, na Cetinju je 22. septembra održan sastanak predstavnika bjelaša iz čitave Crne Gore i tom prilikom formiran Centralni odbor omladinskih organizacija, koji je trebalo da objedini rad svih bjelaških organizacija u Crnoj Gori. U taj odbor su ušli: vojvoda Stevo Vukotić, Jovan Tomašević, dr Neško Radović, Luka Vukotić, Petar Kosmajac, Marko Savićević i Jošo Martinović. Kao što se vidi, uz vojvodu Steva Vukotića i druge, našao se i rukovodilac cetinjskih komunista Jovan Tomašević.

Zbog svega napred rečenog, srpsku nacionalnu svijest Crnogoraca, pa samim tim i težnju za ujedinjenje svih Srba, ne treba identifikovati sa velikosrpstvom Nikole Pašića, kao što to danas rade. Istina, u Crnoj Gori je bilo velikosrpstva, ali njega nije teško identifikovati. Ali težnja za ujedinjenjem Crne Gore i Srbije nije bila samo posljedica nekih romantičarskih želja za ujedinjenjem svih Srba, ona je bila prije svega posljedica realnih ekonomskih i političkih interesa Crne Gore.

Crna Gora nije imala ni ekonomskih ni političkih uslova da se održi kao nezavisna država. Osim toga postojali su i nepovoljni spoljno-politički uslovi za opstanak nezavisne crnogorske države. Njeni susjedi bili su dvije velike imperijalističke države, Italija i Austro-Ugarska, koje su bile vrlo zainteresovane za Crnu Goru, pa su stalno vršili na nju jak ekonomski i politički pritisak. Crna Gora nije mogla odoljeti tom pritisku, što je ugrožavalo njenu faktičku nezavisnost i dovodilo je u položaj polukolonije.

Ali, i pored toga u Crnoj Gori se nije razvio neki snažni unionistički pokret, jer je kralj Nikola vidio u njemu prijetnju za svoju krunu, identifikujući ga kao velikosrpstvo i antidržavni rad. A za takvo vladerovo reagovanje pružano je dosta materijala od raznih velikosrpskih organizacija i Crnogoraca koji su prihvatali njihove ideje, a koje su se sastojale u svođenju problema ujedinjenja na „uklanjanje Petrovića“ i pripajanje Crne Gore – Srbiji. Ovakva shvatanja bila su prihvaćena naročito od omladine koja se školovala u Srbiji.

Svođenje borbe na ujedinjenje na iznošenje prljavog veša crnogorskog dvora, nanosilo je ovoj borbi dosta štete, jer je mnoge iskrene pristalice ujedinjenja iritiralo i odvajalo od pokreta.

Ali, treba naglasiti da to srbovanje Crnogoraca nije rezultat zablude, obmane ili nečije taktike, to je realni odraz stanja njihove svijesti. Zadatak naučnika danas nije da negira postojanje te i takve svijesti, jer je to nemoguće. Ti ljudi koji smatraju da nacionalna svijest Crnogoraca tada nije bila srpska čim naiđu na činjenice koje ih demantuju, a na njih nije teško naići, jer kada su god Crnogorci, počev od vladara pa do poslednjeg seljaka i od anonimnog narodnog pjevača do istaknutih književnika, bili u situaciji da se izjašnjavaju o svojoj nacionalnoj pripadnosti, bilo da se radilo o zvaničnom državnom aktu, udžbeniku, pjesmi, novinskom članku, pismu, narodnoj pjesmi, tužbalici ili bilo čemu drugom – oni su se izjašnjavali kao Srbi; čim naiđu dakle na takve činjenice oni kažu da uopšte nije važno šta je ko mislio i osjećao. Naravno, takav pristup ovom problemu je nenaučan i neozbiljan.

Dimitrije Vujović je bio crnogorski istoričar. Rođen je u Dobrskoj Župi kraj Cetinja 7. novembra 1922. godine, a umro je u Podgorici 27. maja 1995. Najznačajnije radove objavio je o političkoj istoriji Crne Gore i posebno o ujedinjenju Crne Gore i Srbije.

Školovao se na Cetinju gde je završio gimnaziju 1941. godine. Nakon što je pohađao Višu pedagošku školu na Cetinju studirao je istoriju na Filozofskom fakultetu u Beogradu gde je diplomirao 1954. godine. Doktorirao je na Filozofskom fakultetu u Sarajevu 1961. godine.

Rukovodio je Izdavačkim preduzećem Narodna knjiga na Cetinju, a jedno vreme je radio i kao predavač Više pedagoške škole na Cetinju. Zatim je bio direktor Istorijskog instituta Crne Gore od 1959. do 1978. i profesor Opšte istorije na Filozofskom fakultetu u Nikšiću između 1982. i 1988. godine. Predsedavao je Savezom društava istoričara Jugoslavije od 1969. do 1973. godine.

Boravio je na istraživačkim putovanjima u Parizu i Rimu. U tamošnjim bibliotekama i arhivama prikupljao je građu za istoriju Crne Gore i stvaranje Jugoslavije. Od osnivanja Crnogorske akademije nauka i umjetnosti 1973. bio je njen član. Uređivao je veći broj istoriografskih dela, a istakao se kao organizator naučnog rada i pokretač brojnih istoriografskih časopisa.

Izvor: Magazin – Sedmica