100 godina od proboja Solunskog fronta

Na dan 15. septembra ove godine navršiće se 100 godina od proboja Solunskog fronta, što je bio odlučujući manevar za slom Centralnih sila u Prvom svetskom ratu.

Centralno državno obilježavanje 100. godišnjice proboja Solunskog fronta biće organizovano 15. septembra u Bitolju, i dan kasnije na Kajmakčalanu, na vrhu planine Nidže, javlja portal Spona. Očekuje se da će obilježavanju prisustvovati predsjednik Srbije Tomislav Nikolić i njegov domaćin, predsjednik Makedonije Đorđe Ivanov, kao i predstavnici diplomatskog kora iz zemalja saveznica u Prvom svetskom ratu.

U sklopu obilježavanja velikog jubileja na visokom državnom nivou, očekuje se da će predsjednici Nikolić i Ivanov položiti vijence na srpskom vojničkom groblju u Bitolju i ispred spomen-kosturnice na Kajmakčalanu na 2521. metru nadmorske visine, gdje počivaju zemni ostaci poginulih ratniika u teškim operacijama proboja Solunskog fronta 1916. godine.

Trenutno su u toku radovi po projektu „Kajmakčalan”, konzervatorsko‒restauratorske sanacije objekata u spomeničkoj vojnoj cjelini koji su pripremili stručnjaci Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture Srbije, arhitekta Aleksa Ciganović i istoričar Nenad Lajbenšpreger. Realizacija projekta, kako je najavljeno trebalo da bude gotova do 10. septembra.

Mladi na stazi junaka

Organizacija Srbija za mlade, povodom 100 godina od jedne od najznačajnih bitaka srpske vojske, posle napuštanja otadžbine i povlačenja preko Albanije poziva na putovanje do Kajmakčalana.

„Osvajamo Kajmačalan“, koji predstavlja vječiti spomenik i „KAPIJU SRPSKE SLOBODE“, da odamo počast DIVJUNACIMA, koji su dali svoje živote za oslobođenje srpske države u Prvom svetskom ratu, navodi se u pozivu Organizacije Srbija za mlade. Prema programu, polazak iz Beograda zakazan je u petak 16. septembra u 22 sata.

Solunski front

Na Solunski front, čija je dužina bila nekoliko stotina kilometara srpska vojska je prebačena već na proljeće 1916. godine, posle oporavka na Krfu nakon Albanske golgote. Sa jedne strane fronta bili su francuski, britanski i srpski vojnici, kojima se kasnije priključio i jedan broj Grka i Italijana (ruska brigada je povučena posle Oktobarske revolucije), dok su sa druge linije, dobro ukopani u rovove bili austrugarske, njemačke i bugarske divizije.

Već 1916. srpska vojska je osvojila Kajmakčalan na planini Nidža posle ogromnih žrtava i borbe prsa u prsa sa Bugarima.

Bitka na Kajmakčalanu je vođena između 12. i 30. septembra 1916. godine, kada je Prva srpska armija uz velike gubitke uspjela da zauzme vrh Sveti Ilija na visini od 2.524 metara.

Između 26. i 30. septembra 1916. vrh je više puta bio zauziman dok ga srpska vojska nije zauzela 30. septembra. Srpske snage su ukupno imale 4.643 poginulih, ranjenih i nestalih vojnika, od kojih je Drinska divizija imala je 3.320 odnosno 3.804 izbačenih iz stroja ili tri četvrtine ukupnog broja vojnika. Među poginulima bio je i komandant dobrovoljačkog odreda Vojvoda Vuk.

Građenje puta za srpsku vojsku

Zauzimanje Kajmakčalana olakšano je srpskoj 1. armiji i francuskim snagama da produže operacije, pa je u novembru je osvojen pojas oko Bitolja, uključujući, i sam Bitolj 19. novembra 1916, što je za srpsku vojsku imalo značaj oslobođenja prvog komada otadžbine.

Uprkos tom prvom uspjehu srpske vojske nakon katastrofe 1915, Solunski front je ostao sporedno ratište, pa je od 1916. do septembra 1918. uglavnom vladalo zatišje. Za komandanta Solunskog fronta u međuvremenu je postavljen francuski general Franše d’Epere. On je juna 1918. održao savjetovanje sa srpskim generalima i regentom Aleksandrom na kome je donijeta odluka da se konačno krene u proboj Fronta.
Odlučeno je da ofanziva počne na sektoru Dobro polje – Veternik – Kozjak na kojem se nalazila srpska vojska koju je ukupno činilo šest divizija sa 140.0000 vojnika, među kojima je bilo i oko 25.000 dobrovoljaca. Srpska vojska bila je podijeljena u dvije armije – Prvu, kojom je komandovao Petar Bojović i drugu, na čijem je čelu bio Stepa Stepanović, dok je komandant štaba bio vojvoda Živojin Mišić (uz regenta Aleksandra).

Vojvoda Živojin Mišić u Zapovesti srpskoj vojsci za proboj solunskog fronta od 13. septembra 1918. godine kaže:

„Svi komandanti, komandiri i vojnici treba da budu prožeti idejom, od brzine prodiranja zavisi ceo uspeh ofanzive. Ta brzina je u isto vreme i najbolja garancija protiv iznenađenja, jer se njome postiže rastrojstvo neprijatelja i potpuna sloboda u našim dejstvima. Treba drsko prodirati, bez počinka, do krajnjih granica ljudske i konjske snage. U smrt, samo ne stajte! S nepokolebljivom verom i nadom junaci napred u otadžbinu!“