Adžić Grubaču: Trice i kučine velikosrpskih eksponenata o dr Sekuli Drljeviću
1 min read
Novak Adžić
(Odgovor gospodinu Vojinu Grubaču i bolumenti koja ga podržava)
O dr Sekuli Drljeviću je gospodin Vojin Grubač iz Moskve, praćen bolumentom i regimentom, poznatih i nepoznatih medijskih apologeta i dežurnih pljuvača na dr Sekule Drljevića i crnogorsku naciju i državu, samo, iz teksta u tekst, izriče vrijednosne sudove koje su ništa drugo do samo najobičnije trice i kučine, odnosno, gomila istorijskih nebitnih, bezvijednih stvari, primitivnog splektarenja i ogovaranja, sijaset gluposti i nestina (laži), koji ozbiljnu istorijsku nauku prosto ne zanimaju. No, od g. Grubača i ne očekujem naučni pristup u diskusiji, jer on prosto nije kompetentan za to.
Ali g. Grubač, uprkos tome, što mislim da nikad u arhiv ušao nije, da istražuje o Drljeviću i povijesti crnogorskih zelenaša, te što je sa stanovišta kritičke savremene istorijske nauke i njene metodologije potpuna neznalica, nastavlja, svojom naručenom i usiljenom pričom, da prevrće po kostima dr Sekule Drljevića, u njegovom neznanom grobu i da se obračunava sa njegovim intelektualnim, naučnim političkim i ideološkim životopisom, navlastito tijekom drugog svjetskog rata. I da krivotvori povijest, bilo da je retušira, makazama reže, ili čupa iz konteksta i vadi, rišeljevskom metodom obračuna sa nepodobrnima, samo ono što mu odgovara. Međutim, sva ta usiljena g. Grubača i bratije mu hajka prema fizički (ne i duhovno) mrtvom dr Sekuli Drljeviću, crnogorskom nacionalnom i državotvornom emancipatorskom Maciniju i Garibaldiju XX stoljeća, odnosno, kako ga je s pravom Savić Marković Štedimlija nazvao u knjizi „Osnovi crnogorskog nacionalizma“, Zagreb, 1937. godine, crnogorskom Anti Starčeviću, ruši se kao kula od karata pred sudarom sa realnim povijesnim, utvrđenim činjenicama, koji zbore o njegovoj sveukupnoj biografiji (naročito onoj od 1919. do zadnjih mjeseci 1945. godine, kada su četnički velikospski zločinci ubili Drljevića i njegovu suprugu Mariju u Judenburgu u Austriji).
Što sam u ranijim polemičkim tekstovima sa gospodinom Grubačem iznio ponavljati neću. Sve je to provjerljivo i dokazivo što sam iznio i predstavlja emanat istoriografkog mog nastojanja da se o Drljevićevoj djelatnosti stekne što objektivnija slika, pa i u onom periodu njegovog angažmana tokom drugog svjetskog rata na jugoslovenskom prostoru (1941-1945). Kad bih tvrdnju po tvrdnju koje je iznio, plagirao, prepisivao g. Vojin Grubač od pokojnog dr Rastislava V. Petrovića i drugih, jednu za drugom demantovao, zora bi me budnoga našla, a to vrijedno truda nije, makar ne za jednu javnu polemiku. I to ovom prigodom činiti neću.
Tvrdnje da je 1918. godine dr Sekula Drljević bio poslanik Podgoričke skupštine, toliko puta ekspoatisane u javnosti, nemaju istorijsko utemeljenje, jer im nedostaje činjenička provjerljivost u izvorima. Ne postoji nijedan raspoloživ materijalni dokaz za takvo nešto, nijedan izvorni dokument koji bi to posvjedočio. Inače, da postoji do sada bi bio objavljen. Imena dr Sekule Drljevića nema na spisku učesnika Podgoričke skupštine 1918. godine. Jedino je tačno da je dr Sekula Drljević bio tri mjeseca načelnik u Ministarstvu pravde u Kraljevstvu SHS i da se povukao sa tog položaja zbog svojih anticentralistčkih uvjerenja i zbog neslaganja sa obespravljivanjem i ukidanjem Crne Gore u Kraljevstvu SHS. Dr Sekula Drljević bio je pristalica stvaranja jugoslovenske države na federativnoj osnovi, kao zajednice ravnopravnih udruženih zemalja, a od 1939. godine bio je promovent crnogorskog državnog indipendentizma i nacionalne autohtonosti Crnogoraca.
Drljević je stanje u Crnoj Gori i odnos beogradskih vlasti u KSHS prema njoj često razložno i oštro kritikovao odmah po stvaranju države KSHS, o čemu piše i “Republika“ broj. 3 od 20. januara 1920. godine. “Svaka kritika teških prilika u Crnoj Gori, makar objavljena i u režimskoj štampi, a takvih nije bilo malo, dovođena je u vezu sa Sekulom Drljevićem“, konstatuje akademik prof. dr Dimo Vujović (Dr Dimitrije Dimo Vujović, „Crnogorski federalisti 1919-1929“, CANU, 11, 2, Titograd, 1981. str. 65.). Sekula Drljević je prvi crnogorski političar, zelenaško-federalističkih shvatanja, koji je nakon stvaranja KSHS, prihvatio legalnu političku borbu u zemlji za autonomiju i ravnopravnost Crne Gore. Konstantno je teorijski i akciono kritikovao i osuđivao politiku velikospskog hegemonizma, unitarizma i centralizma. Oko njega i njegovih političkih ideja se okuplja grupa političkih nezadovoljnika novonastalim stanjem, od kojih se ističu bivši crnogorski ministri Mihailo Ivanović, Risto Popović, Mirko Mijušković, Savo Vuletić, Marko Đukanović, general Radomir Vešović, vojvoda Gavro Vuković i drugi. Kasnije, po povratku iz emigracije, pridružuju mu se, pored ostalih, i istaknuti crnogorski političari i diplomate poput Petra Plamenca i Jova Popovica, dr Iva Jovićevića, kao i brojni oficiri crnogorske vojske poput brigadira Krsta Zrnova Popovića, komandira Sava Čelebića, Pera Tujova Vukovića, Blaža i Stanka Markovića, Blagote Martinovića, Todora Borozana i brojnih drugih crnogorskih patriota koji su bili u sastavu crnogorske vojske u Gaeti 1919-1921. godine. Kao njegov najbliži politički saradnik u međuratnom periodu slovi Dušan Vučinić, advokat, generalni sekretar Crnogorske stranke, a dok je bio u Zagrebu 1944-1945. godine Savić Markovic Štedimlija, dr Dušan Krivokapić, Boško Agram i drugi.
Prema nekim izvorima, srpske vlasti su dr Sekuli Drljeviću, kao bivšem crnogorskom ministru spriječile dolazak u Crnu Goru dok Podgorička skupština ne izglasa od strane vlade Nikole Pašića već pripremljene odluke o prisajedinjenju Crne Gore Srbiji. I fizički su ga maltetirale. Naime, ministar crnogorske izbjegličke Vlade Milo Mitrov Vujović, u jednom pismu italijanskom ministru inostranih poslova o stanju u Crnoj Gori, Sidniju Soninu, iz Brindizija 28. novembra 1918. godine, navodi kako su srpske vlasti: hapsile ugledene ljude iz Podgorice, kako su batinale mitropolita Mitrofana Bana i maltretirale dr Sekulu Drljevića, kako su internirale poznate ličnosti kao što su vojvoda divizirar Đuro Petrović i brigadir Milutin Vučinić. (Akademik Bogumil Hrabak, „Poslednje godine kralja Nikole“, CANU, Podgorica, 49, Kralj Nikola-ličnost, djelo i vrijeme, 1998. str. 90).
Kad je stigao u Crnu Goru, nakon Podgoričke skupštine, dr Drljević se u njoj se kratko zadržao i otišao je u Beograd i bio je februara 1919. godine izabran za načelnika u Ministarstvu pravde KSHS u Beogradu. To naimenovanje bilo je rezultat Drljevićevog rada na ujedinjenju Crne Gore i Srbije tokom rata i u zarobljeničkom logoru, zbog čega je “zadobio povjerenje novih upravljača“ (Dr Dimitrije Dimo Vujović, „Crnogorski federalisti 1919-1929“, CANU, 11, 2, Titograd, 1981. str. 28). Međutim, “Izvršni narodni odbor“, kojeg je imenovala Podgorička skupština protestovao je protiv ovog postavljenja, pa je Spasoje Piletić o tome razgovarao sa Markom Trifkovićem, ministrom pravde“, piše dr Dimitrije Dimo Vujović, pozivajući se na Spise Spasoja Piletića, str.100 (Dr Dimo Vujović, isto). Izvršni odbor Podgoričke skupštine, koji je imao u to vrijeme kompetencije civilne vlasti u pokorenoj Crnoj Gori, bio je protiv Drljevićevog imenovanja za načelnika u Ministrastvu pravde Marka Trifkovića, jer je bio nepovjerljiv prema njemu. Drljević je ostao na toj dužnosti vrlo kratko, nepuna tri mjeseca, i podnio je ostavku zbog svojih anticentralističkih uvjerenja i zbog neslaganja sa politikom ugnjetavanja Crne Gore.
Ubrzo se Drljević realno pokajao zbog svog idealističkog prvobitnog stava o ujedinjenju i snažno manifestovao svoje nezadovoljstvo novostvorenim stanjem i položajem Crne Gore u KSHS, odnosno, njenim apsorbovanjem od strane Srbije. Aprila 1919. Drljević se vratio u Crnu Goru. Međutim, vlada Ljubomira Davidovića, odnosno njen ministar Unutrašnjih poslova Kosta Timotijević, iz političkih razloga, spriječili su mu da radi kao advokat u Crnoj Gori. Stoga je bio primoran da ode u Zemun, početkom 1920.godine, đe mu je Banska stolica iz Zagreba dozvolila da se bavi advokaturom. Advokatsku kancelariju otvorio je u kući na Magistratskom trgu broj 11 u Zemunu, koja je pripadala porodici njegove buduće žene Marije Marković. (Dr Danilo Radojević u knjizi “ Dr Sekula Drljević politička misao“, Podgorica 2007, str.24-25).
Dr Sekula Drljević je u advokatskoj odbrani generala Radomira Vešovića, na njegovom sudjenju 11. i 14. II 1921. godine, isticao istorijsku, kulturnu, etičku razliku između Srba (Srbijanaca) i Crogoraca, naglašavajući da su te razlike stvorili vjekovi odvojenih puteva njihovog života i razvoja. Naravno, Drljević tada nije zastupao i subjektivno stanoviste da su Srbi i Crnogorci dvije posebne nacije (to će uraditi znatno kasnije, kad je sazrijevala njegova nacionalna misao tridesetih i četrdesetih godina XX vijeka), ali iz njegovog elaboriranja i argumentacije o tome, dao je objektivan, snažan pečat svijesti o crnogorskom posebenom identitetu, odnosno, o objektivnoj razlici između crnogorskog i srpskog naroda. U advokatskoj odbrani generala Vešovića Drljević govori 1921. godine i ovo: “Mi živimo u dražavi u kojoj je na snazi šest raznih zakonodavstava. Ne samo da su privatno-pravni odnosi nejednako regulisani, ne samo da su istorodni ekonomski i kulturni interesi dobili razne zakonske solucije, nego ni nljihova kaznena zaštita nije jednaka ni po svojoj mjeri ni po svojoj vrsti. To je naše nasljedstvo, čiji je prijem nemoguće naprečac otkloniti bez većeg poremećaja ekonomskih i kulturnih interesa. Ne smije se ispustiti iz vida, da razlika naših zakona nije samo posljedica naše dojučerašnje pripadnosti raznim državama nego, u velikom stepenu, nužno rezultira iz nejednakosti ekonomskog i kulturnog razvitka pojedinih jugoslovenskih zemalja. Radi toga je upravo nemoguće izvršiti unifikaciju naših zakona jednostavnim proširenjem zakona jedne od jugoslovenskih zemalja na ostale zemlje“. („Đeneral Vešović pred usudom“, Zemun, 1921, strana 22).
Drljević, u toj odbrani, kaže da je vrijeme razlog koje je Crnogorce i Srbe razdvojilo, razjedinilo, pa potom pita i odgovara: “Da li je baš vrijeme svemu krivo? Da bome, da ko drugi! Omnia quae fiunt, fiunt in tempore. Logičkim dedukcijama u tom pravcu juriste dolaze do pojma: praescriptio logissimi temporis. Sve što se putem te preskripcije stekne juristički je nesporno; a sve što je juristički nesporno jako je. Bar je toliko jako, da se bez većih bolova ne može poništiti. Ne mislim ovim reći, da su tvorevine praescriptionis longissimi temporis vječne, jer je vječnost amo privilegijum Božanstva; ali sam rekao i ponavljam, da mogu promijeniti svoga vlasnika sine iusto titulo et bona fide opet samo praescriptione longissimi temporis..
Jer: “vrijeme gradi niz kotare kule,
vrijeme gradi, vrijeme razgađuje.“
Što stvore vjekovi to mogu samo vjekovi uništiti. Ali ako dođe Udbinski dizdar i popali u kotare kule. Šta mu mogu vjekovi, pitaće me neko. Čujte odgovor! Vjekovi će ga grdno kazniti, zapaliće mu njegove dvore u Udbini.
“Pali, žari Udbinski dizdaru
Red će doći i na tvoje dvore“.
Zar nijeste nikada čuli tu poruku vjekova Udbinskom dizdaru, ili možda zaludu preživljujete doslovno ispunjenje te poruke? Da gospodo, ništa na svijetu nije tvorevina jednoga dana, niti je išta na svijetu srušeno u jednom danu. Svi naši sukobi na koje se toliko žalimo, koji nam zadaju toliko bolova, nužno rezultiraju iz gvozdenog otpora vjekova, neuravnoteženim pretenzijama našega jednog dana. I ukoliko god budu pretenzije našega dana neobuzdanije; u koliko god budu prema osjetljivosti vjekova bezobzirnije, utoliko će biti snažnija reakcija njihova otpora na naš bezobzir…
Zar ideal tih vjekova, o čijem nam otporu govoriš može ne gledati svoj trijumf u danu današnjem! Zar ovaj dan nije pravedna nagrada krvavih napora tih istih vjekova? Zar kolijevka Nemanjića, otadžina Balšića, Crnojevića i Petrovića; zar domovina Baja Pivljanina, Vuka Mandušića i svih ostalih iz onog divnog Vijenca besmrtnika, ne bi majka ove političke ideje koja tako pobjedonosno dominira današnjim danom.
Ili je možda vidoviti pogled Draška od Mletaka toliko obnevidio, da ne poznaje čedo rođeno?
Ja osjećam, da svi na mene upućujete ta i slična pitanja, kada vam govorim o otporu vjekova…
Odgovarati na ta pitanja znači govoriti o onome što je u današnjem vremenu najteže ali i najpotrebnije, znači govoriti o psihologiji srbijansko-crnogorskog pitanja, a tim indirektno i o psihologiji čitavog jugoslovenskog problema…
Da počnem sa onim posljednjim pitanjem od malo čas postavljenim. Zar je vidoviti pogled Draška od Mletaka toliko obnevidio, da ne poznaje čedo rođeno? –pitali ste me vi.
Kako je moguće, da Ivo Crnojević trže nož na svoga sina Maksima, pitam vas ja. Ko je kriv? Da li Ivov oslabljeni vid, ili Maksimov promijenjen lik?
Kriv je Maksimov promijenjen lik.
Pa ko je od nas Ivan, ako je Maksim, pitaćete me vi. Čini mi se obojica i Ivan i Maksim u jedan isti mah. Razdvojili smo se davno, i od onoga našega nevoljnog rastanka do današnjeg toliko željkovanog sastanka, bolovali smo na svoj način svi. Jedni su bolovali ropstvo sopstveno, drugi su slobodovali krvavu slobodu i bolovali ropstvo brata svog. Jednom je ropstvo prošaralo lik, drugome je vječna borba za slobodu dala novi lik.
Vjekovi nejednakog života svakoga od nas, dali su nam nejednake mentalne sklopove.
Da li je tačno to? Da li su pogledi na svijet, na društvo, na državu, na religiju, na moral, onih Srbijanaca i onih Crnogoraca zbilja toliko različiti da se može govoriti o njima kao raznorodnim? Da li junaci “Gorskog vijenca“ zbilja nemaju ničega zajedničkoga, ili zar imaju tako malo zajedničkog sa junacima “Koštane“ Bore Stankovića? Zar bi nemoguće bilo prve zamisliti u postojbini drugih obratno?
(„Đeneral Vešović pred sudom, Zemun 1921. str- 29-32.)
Drljević, elem, u svojoj advokatskoj odbrani generala Vešovića, objašnjava uzoke stanja u Crnoj Gori i crnogorsko-srpskih sukoba. On kauzalitet tih sukoba vidi u različitom istorijskom razvoju Crnogoraca i Srba i posebnom, odjelitom putu njihovog samostalnog života i trajanja, koji su ostavili, kao nasljedje vjekova, snažan pečat na shvatanja, karakter, mentalni sklop Crnogoraca i Srba. Zato on kaže da je Srbima-Srbijancima “ropstvo prošaralo lik“ a Crnogorcima “vječna borba za slobodu dala novi lik“. Te zapaža da su Crnogorcima i Srbima “vjekovi nejednakog života dali nejednake mentalne sklopove“. Drljević zato govori da Srbi (Srbijanci) ne mogu razumjeti Njegoša, jer junaci “Gorskog vijenca“ nemaju ništa zajedničkog sa junacima “Koštane“ Bore Stankovića, odnosno, da je junake “Gorskog vijenca“ nemoguće zamisliti u postojbini junaka Stankovićeve “Koštane“ i obrnuto. Po Drljeviću, razlike koje su stvorili vjekovi između Crnogoraca i Srba same po sebi ne stvaraju sukobe, već konflikte izaziva nepoštovanje tih razlika i nastojanja da se one nasilno izbrišu i unište. Prema Drljevićevoj percepciji koncepcija “jednog, današnjeg dana“ pod kojim on shvata način i koncept “ujedinjenja“ 1918. godine, nimalo nije poštovala tekovine koje su stvorili vjekovi. Koncepcija da se u “jednom danu“ unište ili izbrišu posebnosti koje su stvarali vijekovi je nemoguća, jer samo dugo trajanje, vrijeme, vjekovi mogu razoriti što su vjekovi i stvorili. Svaki pokušaj da se crnogorska posebnost stvarna vjekovima izbriše u jednom danu nužno stvara otpor.
Zato Drljević poručuje: “To su tvorevine vjekova, koje ne mogu poništiti pretenzije jednoga dana, pa ma kako inače bile neobuzdane, pa ma koliko bile bezobzirne.U tom sukobu vjekova sa političkim koncepcijama ovoga današnjega dana ja vidim otkrivenu tajnu naših današnjih sukoba“. Za Drljevića je prirodan otpor Crnogoraca nasilnoj aneksiji, prisajedinjenju Crne Gore Srbiji 1918. godine. Po njemu, radi se o otporu nastojanju da se jednim činom izbrišu i ponište sve posebnosti i individualnosti Crnogoraca, stvarane vjekovima, da se uništi sve ono što Crnogorce čini Crnogorcima. Sekula Drljević je shvatanja da te crnogorske posebnosti vjekovima stvarane ne mogu biti poništene i da u tom smislu konstatuje: “Ja vjerujem u nesavladivost vjekova, koja će trijumfovati prije ili kasnije u jednoj organizaciji državne zajednice jugoslovenskih zemalja, koja će svojim sklopom davati kulmen međusobnog respektovanja tako ranorodnih moralno-religioznih individualiteta i ekonomsko-kulturnih struktura. Ali, do dana te pobjede izgleda, da ćemo morati preživjeti još mnogo borbe i osjetiti još mnogo bolova“ (Isto). Drljević u odbrani generala Vešovića (11. i 14. II 1921) žestoko kritikuje politiku srpskog terora i nasilja nad Crnogorcima i uzima u zaštitu pred suom generala Vešovića koji je protestvovao i govorio na jednom zboru u Andrijevici protiv zločina od strane organa vlasti nad Crnogorcima. Drljević u odbrani generala Vešovića nema još sazrelu svijest o posebnom nacionalnom i etničkom biću Crnogoraca. On je tada još bio pod uticajem romantičarsko-mitske slike i dvorske doktrine pojedinih vladara iz kuće Petrovića i njihovog ideološko-političkog i dinastičkog “srpstva“, ali Drljević već te 1921. godine govori o nekim krupnim državno-pravnim, istorijsko-kulturnim, etičkim i psihološkim, mentalitetskim posebnostima i nasljeđem, koji objektivno čine osnovu crnogorskog nacionalnog identiteta i etičke zasebnosti. Drljević je dugo bio nedorečen i nedovoljno saznajno sazrio u pogledu nacionalnog i etničkog identiteta Crnogoraca, ali već od 1920 i 1921. godine on govori o istorijskom crnogorskom individualitetu, kulturnom, mentalitetskom, tradicijskom, običajnom, o posebnom crnogorskom pogledu na svijet, a od sredine tridesetih godina XX vijeka izgrađuje jasniju i precizniju sliku o posebnoj crnogorskoj naciji, koja je potpuno drugačija, različita od srpske, koju će od 1941. do kraja života 1945. godine potpuno diferencirati i eleborirati na jedan oštar način.
Dr Sekula Drljević je u advokatskoj odbrani generala Radomira Vešovića 1921. godine izložio svoje programske i ideološke koncepcije i shvatanja, koja će predstavljati idejnu okosnicu političkog djelovanja crnogorskih federalista. Tim svojim koncepcijama Drljević će sa izvjesnim dopunama i korekcijama biti dosljedan do kraja života. U zagrebačkom listu “Hrvat“, organu Hrvatske zajednice, Drljević objavljuje svoje članke u kojima iznosi svoje viđenje crnogorskog-srpskog konflikta i svoje stvave o uređenju države i položaju Crne Gore u KSHS. Svoje stavove izložene u odbrani generala Vešovića, razrađuje i elaborira. Stanje i događanja u Crnoj Gori gleda kroz prizmu crnogorsko-srbijanskog sukoba. On o tome piše da je to “sukob dvaju dijametralno protivnih pogleda na svijet“, od kojeg su Crnogorci nosioci jednog, a Srbi drugog pogleda. Drljević u tom smislu navodi: “Sintetizirajte tajnu bića ljudskog sa tradicijama crnogorskog riterstva i njegovim pogledima na svijet i doći ćete na izvor građanskog rata u Crnoj Gori. Van te sinteze nema drugog puta, kojim dolaze do mnogostruko izukrštanih i isprepletanih uzroka, koji svojom neminovnošću uzdižu snagu onih gorštaka do visine nadzemaljskog potčinjavanja života svoga i svojih najmIIjih apstraknim idealima čovječjeg života i njegova smisla“ („Hrvat“, broj 703, 7. srpanj 1922; broj 75, 10. srpanj 1922, Građanski rat u Crnoj Gori (Flavius); Dr Dimo Vujovic, c.d. str. 80.). Drljević iznosi tezu da “planine rađaju heroje, a nizije izdajnike“. Prema Drljeviću, kako konstratuje dr Dimo Vujović, “to nije otpor jednog naroda režimu koji izražava interes jednog dijela vladajuće klase, već je to sukob dva naroda različitih pogleda na svijet, od kojih je jedan visokih a drugi niskih moralnih kvaliteta i pobuda“ ( Dr Dimo Vujović, c. d. str. 80). Drljević u sarajevskom listu “Narod“, broj 81 od 14. decembra 1922. godine govori o mržnji Srbijanaca prema Crnoj Gori.
List „Večernja pošta“, Sarajevo 10. marta 1923. br. 505, objavljuje jedno Pismo Prijatelju od dr Sekule Drljevica. U njemu Drljević, zalažući se za republikanski oblik vladavine u državi, veli: “Mi ne možemo pristati da Crna Gora i njen narod robuju srpskoj monarhiji ili srpskoj republici, nego tražimo pod cijenu najvećih žrtava da naša republika bude ravnopravna sa srbijanskom“. Kritikujući političare Jašu Prodanovića i Jovana Đonovica, govoreći im da oni hoće da i Crna Gora bude rob Srbije, dr Sekula Drljevic dodaje: “Jedino smo ja i moji drugovi koji traže crnogorsku republiku i pozivam Te prijatelju da učiniš sve da se narod ne da prevariti i da osvijetli čast i pravo Crnogoraca, koji su prolili more krvi da ne budemo robovi“.
Listu „Crnogorac“, organu Crnogorske stranke, kao stranački ideolog davao je Drljević osoben duh, ton i smjerokaz. List „Crnogorac“, organ partije dr Sekule Drljevića, broj 2, od 3 januara 1925. godine objavljuje i tekst naslovljen „Klevetanje Crne Gore i Crnogoraca“. U njemu se oštro i razložno polemizira sa knjigom „Velika Srbija“ autora režimskog i dvorskog istoričara dr Vladimira Ćorovica, u kojoj ovaj neosnovano napada Crnu Goru za njenu ulogu u prvom svjetskom ratu, prikazujući je lažno. Novina „Crnogorac“, broj 7. od 6. februara 1925. godine podvrgava opravdanoj kritici udžbenik istorije za IV razred osnovne škole, u kojoj se srpska istorija pretjerano opširno i detaljno slavi i veliča, a crnogorska istorija tretira neistinito, krajnje oskudno i uvrjedljivo minimizira i nipodaštava. List „Crnogorac“, broj 7 od 6. februara 1925. godine je zabranjen od srpskog okupacionog rezima, zbog uvodnika „Uoči izbora“, u kome se ističe da su vladajući oligarsi po Crnoj Gori palili, ubijali i pljačkali, mučili i tukli narod. U tom uvodniku „Crnogorca“, nepotpisanom tekstu, čiji je autor vjerovatno dr Sekula Drljević, kaže se: „Jednom riječju, ti vaši dosadašnji upravljači, to su oni, koji su nad Crnom Gorom i Crnogorcima učinili više nepravdi i zločina nego Turci na cijelom Balkanu za stotinu godina“. Dr Sekula Drljević je konstantno, javno protestvovao protiv zločina nad crnogorskim narodom, koje je vršila srpska vojno-žandarmerijska uprava. Tako su poslanici Crnogorske stranke Mihailo Ivanović, Savo Vuletić i dr Sekula Drljević podnijeli 30. maja 1925. godine u Narodnoj skupštini u Beogradu interpelaciju Ministru unutrašnjih djela, u kojoj su opisali svirep zločin ubistva crnogorskog majora Šćepana Mijuškovića i njegovog brata od strica Stevana Mijuškovića u Nikšiću 21‚-24. februara 1924.godine, kojeg je izvšila srpska žandarmerija pod komandom Milana Kalabića („Crnogorac“, godina 1, broj 24, Cetinje, 1925 i Dr Danio Radojević, c.d. str. 45.. Drljević je protestvovao protiv ekonomskog pljačanja i zapostavljanja Crne Gore, protiv falsifovanja i brisanja crnogorske istorije u školskim udžbenicima i u prosvjetnoj politici. Kaže da se Crna Gora “briše se sa istorijske karte udruženih zemalja“, i “administrativne strukture udruženih zemalja“ (Govor Sekule Drljevića u Narodnoj skupštini od 22. jula 1925. Objavjen u „Centralizam i federalizam“, Zemun, 1926.). Govorio je i pisao i o ulozi Petra Pešića u slomu crnogorske vojske u prvom svjetskom ratu. (O tome dr Sekula Drljević drži govor u Narodnoj skupštini u Beogradu 27. marta 1926. godine, kojega je objavio u svojoj knjizi „Centralizam i federalizam“, Zemun, 1926. O tome Drljević piše i u listu „Hrvat“, broj 1681 od 13. septembra 1925, strana 1).
Politička misao i djelatnost Sekule Drljevića, u razdoblju od 1918. do 1941. godine imala je snažan eho, odjek, ne samo na crnogorskom prostoru, već i znatno šire. Ostvarivala je i uticaj kako na crnogorske emigrantske političke krugove širom Evrope i Amerike, tako i na značajne i angažovane intelektualce koji su bili pristalice opstanka nezavisne Crne Gore i koji su pisali o crnogorskom pitanju. Tako, mađarski znanstvenik prof. Dr Jožef Bajza (1885-1938) u svom djelu „Crnogorsko pitanje“, Budimpešta, 1927. godine, na više mjesta populariše političke misli i borbu Sekule Drljevića i Mihaila Ivanovića za pravo, čast i slobodu Crne Gore (Dr Jožef Bajza pominje Drljeviceve misli i aktivnost u knjizi „Crnogorsko pitanje“, III izdanje, Podgorica, 2001, na stranama 44, 45, 54, 56, 61.). Dr Bajza citira Drljeviceve političke govore, kao poslanika Crnogorske stranke u Skupštini KSHS u Beogradu, koji zbore o sudbini Crne Gore pod vlašću i terorom Beograda, i o njima se afirmativno izjašnjava, tretirajući ih „umnim“. Dr Jožef Bajza konstatuje i ovo: „Imovina crnogorske dinastije je konfiskovana, ali zemlja od toga nije imala nikakve koristi. Ova dobra su završila u džepovima nekoliko uticajnih Srba. I dakle, potpuno je prirodno da je crnogorska emigracija u inostranstvu brojnija nego ikad. Poslanik Drljević želi da zna da li je Beograd baš odlučan da satre Crnu Goru i da prinudi crnogorski narod na emigraciju, i u tom slučaju narod će razmisljati da nađe neko sklonište đe ne došežu ruka i moć Beograda“. Osvrćući se na suštinu Rimskog pakta između Italije i KSHS od 9. februara 1924. godine, dr Bajza Jožef piše i ovo: “Nije potrebo da ističem kako je crnogorska politička emigracija imala za osnovu suverenitet i nezavisnost Crne Gore koja je smatrana za državu. Ovo stanovište dijele i mnogi čuveni italijanski pravnici. Mnogo važnija je činjenica da Crnogorska federalistička partija, partija koja je formalno priznala Jugoslaviju, ima u stvari isto mišljenje o ulozi međnarodnog prava u Crnoj Gori kao i crnogorska politička emigracija.
Poslanik u Beogradskoj skupštini, Sekula Drljević, koji je upravo jedan od vođa Federalističke partije, počinje ovim riječima jedan svoj umni članak: „Rimskim paktom koji je zakjučen između Italije i naše Države, željelo se isključiti crnogorsko pitanje iz programa međunarodne politike. Istina je da ni Amerika, ni Engleska, ni Francuska nijesu potpuno priznale ujedinjenje Crne Gore sa Jugoslavijom, čak imamo njihovo obećanje da će se pozabaviti crnogorskim pitanjem,-ali u političkoj praksi ove teorijske rezerve nemaju vrijednosti od trenutka kada je Italija sklopila sporazum sa Beogradom.
U igri Italije Crna Gora je bila veoma jaka karta, i stoga, sve do Rimskog Pakta Italija je u međunarodnoj politici pokretala crnogorsko pitanje. I čim je Italija odbila, iako privremeno, da praktično podstiče crnogorsko pitanje ono je nestalo sa horizonta međunarodne politike. I stoga je moguće da Italija i druge velike sile budu smatrale jednog dana da može biti korisno da ponovo pokrenu crnogorsko pitanje. Trenutno je Pašić uspio da izbjegne svaku opasnost i da navede Musolinija da ukine bilo kakvu pomoć crnogorskoj emigraciji“, završava dr Sekula Drljević“. Dr Bajza Jožef potom zapaža: „Veoma je teško pogrešno shvatiti ove izjave Drljevića. Očigledno je da on ne smatra razriješenim crnogorsko pitanje sa gledišta međunarodnog prava, već je kao političar, ubijeđen da se, nakon Rimskog Pakta, teško nadati da će to pitanje ponovo doći na dnevni red, i, stoga izbjegava da insistira na njegovoj vezi s međunarodnim pravom. Smatra da je aneksija Crne Gore od strane Srbije svršena stvar i izbjegavajući da nagađa mogućnosti daleke budućnosti, nastoji da utvrdi uslove jedne realne crnogorske politike na osnovu činjeničke situacije“, bilježi Bajza (Akademik Prof. Dr Jožef Bajza, “Crnogorsko pitanje”, (I izdanje na mađarskom jeziku, Budimpešta, 1928, II izdanje na italijanskom jeziku, Budimpešta, 1928). Citirano prema III izdanju na crnogorskom jeziku, koju su priredili dr Branislav Kovačević i Marijan Miljić, Podgorica, 2001. str. 54).
Sekula Drljević je pod idejom integralnog jugoslovenstva u Kraljevini Jugoslaviji prepoznavao paravan sa velikospski imperijalizam i hegemonizam uvijen kako je sam govorio, „u jugoslovensku pelenu“. Istoriografski gledano, ta njegova konstatcija odgovara činjenicama iz prošle stvarnosti. Drljevic u zagrebackoj reviji “Evolucija“ konstatuje da su se prevarili svi oni koji misle da će Crnogorci „praviti razliku izmedju današnje potčinjenosti i robovanja Turcima“ napadajući beogradske vlastodržce da nemaju svijesti „o postovanju tuđeg prava, života, imovine“ i konkluzirajuci da Beograd „To svojstvo prije dovodII pod starateljstvo, nego što bi moglo dati pravo na upravljanje sudbinom drugih“. (Dr Sekula Drljević, „Evolucija“, Zagreb, clanak „Ili zajednica slobodnih zemalja ili osamljenost“, Zagreb, veljača-ožuljak 1936, sveska 2-3, str. 75-76)
Svoje teze o tome da su Crnogorci posebna nacija, da imaju različito etničko porijeklo od Srba, da su zaseban etnos, sa svojom posebnom kulturom, istorijom, pogledom na svijet, Drljević će posebno istaci u svojoj knjizi “Balkanski sukobi“, (Zagreb, 1944, reprint, 1990, Zagreb). đe na strani 170 kaže i ovo: “Rase su zajednice krvi, a narodi su historijske tvorevine. Crnogorski narod po jeziku pripada slavenskoj jezičkoj zajednici, a po krvi grupi onih naroda, koji su poznati pod imenom dinarskih naroda. Ovi narodi su, po suvremenoj nauci o europskim rasama, potomci Ilira, koji su primivši jezike drugih rasa, napustili i svoje ilirsko ime, ali je ilirska krv u zajednici s geopolitičkim položajem i historijom i dalje ostala stvaralac njihove kulure. Otuda postoji ne srodnost nego jedinstvo stanovitih kuturnih oblika kod dinarskih naroda“. Za Drljevića Crnogorci pripadaju antropološkom dinarskom tipu naroda, a u etničkom smislu vode porijeklo od Ilira, etnički su slovenizirani Iliri, koji su svojom posebnom istorijom, geografskim uslovima života, kulturom, tradicijama, običajajima, mentalitetom, vojničkom duhu, ratničkom kovu, pojmu “junačke slobode“ pogledom na svijet izrasli u zaseban etnički i nacionalni kolektivitet i koji imaju hiljadugodišnji kontituitet svoje nezavisne države izražene u vertikali Duklja-Zeta-Crna Gora. Za Drljevića su Crnogorci “etnička i etička posebnost“, a “po crnogorskom pogedu na svijet istu cijenu s čašću ima samo junaštvo“ (Isto, str. 171).
Dakle, u svojoj intelektualnoj, teorijskoj, ali poznoj fazi, razmatrajući pitanja etnogeneze Crnogoraca, dr Sekula Drljević ističe da su Crnogorski poseban istorijski narod i nacija, da je njihovo etničko porijeklo ilirsko, da su potomci Ilira, da pripadaju slovenskoj jezičkoj zajednici i dinarskom tipu, a da je njihov jezik crnogorski, da imaju posebnu kulturu koja počiva na ilirskoj etnogenezi; da su izgradili samostalnu državu u doba Duklje; da državni kontinuitet njihove zemlje, od Duklje i Zete traje hiljadu godina, da imaju posebnu crnogorsku nacionalnu misao, te da, kako ističe “Državna samostalnost Crne Gore za Crnogorce nije stvar njihove taštine, nego nužna pretpostavka za održavanje čistoće njihove rase i njihove kulture“ (Isto, str. 173).
Drljević je poznavao djela Fridriha Šilera (1759-1805), njemačkog prosvjetiteljskog istoričara i književnika, preteče romantizma i nerijetko se pozivao na njih i njegove misli; kada govori o crnogoroslavlju, o crnogorskoj religiji on se poziva na Šilerovu misao. “Svojim bogom čovjek slika samog sebe“. (U svojim politički govorima pominje „Zvono“ – djelo Fridriha Šilera. Pominje i pjesnika Hajndriha Hajnea i stavlja do znanja da je čitao njegova djela). Drljević se veoma često, pošto je odlično govorio i pisao njemački jezik, pozivao na misli Getea, a kada Drljević zbori i piše o uticaju vjekova na formiranju crnogorskog identiteta i subjeketiviteta navodi Geteovu misao: “Tekovine vjekova ne mogu se ignorisati bez opasnosti po ignorante“. Drljević u svojim političkim govorima pominje Geteov „Faust“. Drljević je čitao Homera, njegovu Ilijadu, Dantea, njegovu Božanstvenu komediju, rusku knjizevnost- Puškina, Ljermontova i njegov Demon, kao i druge pisce. Čitao je i odlično poznavao crnogorsku i južnoslovensku književnost. Izvrstan je bio poznavalac djela crnogorskog Njegosa i njegovog „Gorskog vijenca“, hrvatskog književnika Ivana Mažuranića, srpskog pisca Bore Stankovića i drugih.
Kod Drljevića se osjećaju snažni uticaji geopolitike, odnosno, antropogeografskog determinističkog učenja njemačkog teoretičara antropologa Fridriha Racela (1854-1904), da se “čovjek i narod ne može zamisliti bez tla, a isto tako ni čovjekovo najveće djelo na zemlji-država“, te pojedinih rasnih teorija, ali, kada govori o naciji i državi, kolektivnom duhu Crnogoraca, “duhovnom liku Crne Gore“ osjeća se kod njegove misli u izvjesnoj uticaj i kombinacija učenja njemačkog istoricizma i idealističke filozofije Johana Gotfilda Herdera (1744-1803), njegovih sthavatanja o duhu naroda kao pokretaču istorije, njegovoj percepciji nacije i teorije nacionalne države, te Johana Gotliba Fihtea (1762-1814), te Fridriha Hegela (1770-1831), o razvoju duha i o jedinstvu države i naroda i o tome da je “država apsolutno konačna samosvrha u kojoj sloboda dolazi do svog najvišeg prava i kao što ovaj konačni cilj ima najviše pravo u odnosu na pojedince, tako je njihova najviša dužnost da budu članovi države“. Uopšte kod Drljevića je prisutan izvjestan uticaj njemačke idealističke filozofije i njemačkog istoricizma Henriha fon Trajčkea, dijelom Fridriha Majnekea, kao i određena rasna shvatanja iz minulih vremena i doba u kojemu je živio. Kada se to tiče njegovih jurisdičkih teorijskih shvatanja, Drljević se po mnogo čemu isticao kao pripadnik istorijskopravne škole Fridriha Karla Savinjija (1779-1861), Puhte i Valtazara Bogišića. Često se Drljević osvrće na Bogišićevo djelo „Opšti imovinski zakonik“ i uopšte na običajno i drugo pravno crnogorsko nasljeđe i na smisao i duh Bogišićeve sistematizacije i kodifikacije i shvatanja istorijsko-pravne škole.
Za Drljevića, Država i Domovina su svetinja; kod njega je Crna Gora ispred i iznad svega, njena državna i nacionalna sloboda. “Država je najveće ljudsko djelo. Nju je najteže stvoriti, a lakše od mnogih velikih ljudskih djela uništiti…Stoljeća crnogorske državne slobode dala su crnogorskom narodu snagu, da i u tom mučeništvu izdrži do kraja u borbi za slobodu. Tom borbom crnogorska državna ideja potvrdila je svoje pravo na život“ (S. Drljević, “Balkanski sukobi 1905-1944“, Zagreb, 1944, reprint, Zagreb, 1990, str. 167). “Domovina svojim pojmnom obuhvaća vjernost svojih sinova. Proglasiti veleizdajom vjernost prema domovini ne znači obeščastiti je, nego je pretvoriti u mučeništvo, u svetinju“, piše Drljević (citirano djelo, str. 122). Zato Drljević lojalnost državi Crnoj Gori stavlja u prvi plan i govori “nitko nikoga ne mrzi tako kao izdajnik izdanu domovinu“ (Isto, str. 11). I da je “iskučenja mogućnost pomirenja izdajica s izdanom domovinom“ (Isto, str. 93). Dr Drljević je mogao, kao poznavalac njemačke kulture, književnosti, filozofije i istoriografije doći u dodir sa shvatanjima o svetosti države i istoriji kao opravdanju za političke ciljeve pruskih (njemačkih) istoričara Johana Gustava Drojzena (1808-1884); a posebno Henriha fon Trajčkea (1834-1896), koji je zagovarao stvaranje jake nacionalne države i vojničke nacije, čiji uticaj se osjeća kod Drljevića. Naime, Drljević nezavisnost Crne Gore sthvata kao uslov opstanka i razvoja nacionalne kulture, dok Trajčke državnu moć i svrhu države gleda u napretku kulture.
U tom smislu je Trajčkeovo učenje moglo izvršiti uticaj na Drljevića, kao i određena Trajčkeova rasna shvatanja koja je, nolens-volens, realno Sekula Drljević usvojio u svojoj poznoj fazi. Na Drljevićeva shvatanja moglo je uticati i mišljenje istaknutog predstavnika njemačke tradicionalne istoriografije Fridriha Majnekea (1862-1954) o tome da je sloboda pojedinca moguća samo unutar snažne i ujedinjene nacionalne države. Kod Drljevića, slično Majnekeu, ne postoje suprotnosti između državne moći i etičkih principa, između ličnih sloboda i nacije.
Po Drljeviću “kultura nije tvorevina samo geopolitičkog položaja i historije nego i krvi“. Djelimično se osjeća ograničen uticaj rasnih shvatanja Žorža Vaše de Lapuža, s tim što kod Drljevića “rasa i nacija nijesu sve“, već je nezavisna crnogorska država za Drljevića ne samo pravi pokazatelj postojanja i uslov opstanka nacije, nego i kulture i rasnih karakteristika. Izgleda vjerovatno da su na Drljevićeva shvatanja snažno uticale teze antropologa iz francuskog dijela Švajcarske Eugene Pittarda, koje je on objavio 1917. godine (Eugene Pitatard, Les peuples des Balkans, Neuchatel, 1917.). Pittard govori o dinarskom tipu naroda i tvrdi da svi narodi ovog tipa vode porijeklo od ilirskih starosjedilaca Balkana i po Pitatardu Dinarci su “najčistiji tip na Balkanskom poluostrvu“. Drljević je, slično ili istovjetno Pittardu, tvrdio da Crnogorci pripadaju različitom tipu naroda od Srba, da su dinaroidni tip i da su potomnci Ilira. Kod Drljevića se osjeća u izvjesnoj mjeri i uticaj učenja o značenju krvi kojeg je elaborirao u svom djelu “Mitos XX vijeka“ nacistički rasistički ideolog Alfred Rozenberg. Naravno, za Drljevića se ne može reći da je bio ideološki nacional-socijalista ili fašista, niti da je usvojio njihova ideološka shvatanja i postavke, ali mu zamijeram zbog koketiranja sa naci-fašizmom i kolaboracuonizma sa okupatorima. Za Drljevića se može reći da je bio jasan protivnik boljševizma i staljinizma, da je bio pristalica stvaranja i opstanka crnogorske nezavisne nacionalne države, da je bio pragmatični crnogorski nacionalista. Zato bi se za njega moglo reći da je ličnost i “istorijski fenomen koji se može shvatiti samo u kontekstu svoje epohe“, kako bi rekao poznati njemački istoričar prof. Emeritus Berlinskog univerziteta dr Ernst Nolte (Ernst Nolte, „Fašizam u svojoj epohi“, Nolit, Beograd, 1990. str. 7).
Drljević, da bi pokazao da su Crnogorci etnički i nacionalno različiti od Srba; da su Crnogorci dinarski tip, a da Srbi to nijesu, poziva se i na srpskog antopografa Jovana Cvijića. Drljević u članku “Pitam Beograd“, “Spremnost“, broj 104, od 20. II 1944. godine, strana 3 konstatuje da “nije nepoznato da je srpski učenjak Jovan Cvijić rekao da dinarci i Srbi nijesu jedno“. Takođe, svoju tvrdnju o samobitnosti Crnogoraca, Drljević osnažuje i tvrdnjom srpskog naučnika, profesora Beogradskog univerziteta dr Živojina Perića, koji je napisao da su “crnogorci etnička i etnička posbnost“ (Dr Sekula Drljević, „Balkanski sukobi 1905-1941“, str. 170). Dr Sekula Drljević je pisao o mentalitetskoj, socio-psihološkoj, etičko-etničkoj i kulturnoj razlici između Crnogoraca i Srba. Drljević je napisao j da u istoriji „crnogorski pogled na svijet nije samo nejednak sa srpskim nego ovome dijametralno oprečan. Postalo je jasno da se ne radi o sporednim razlikama, nego o temeljnim suprotnostima. Vidjelo se da Crna Gora i Srbija nijesu samo dvije zemlje koje su živjele zasebnim zivotom kroz sva stoljeća svoje povijesti, nego dva svijeta toliko jedan od drugoga udaljena, kao da žive na dva kontinenta“ (Isto, str. 40-41.).
Mnogo je toga značajnog dr Sekula Drljević učinio u borbi za slobodu i državnost Crne Gore i crnogorske nacije, tako da je uzaludan posao vaš i vaše ideološke bratije da ga ocrnite i izbrišite iz asambleja znamenitih istorijskih ličnosti Crne Gore, uprkos svim Drljevićevim promašajima i padovima, koji su pratili njegov životopis. Ranije sam dokazao, istoriografski i pravno, da Drljević ratni zločinac i uopšte zločinac nije, te to ponavljati neću. Valjda ste to g. Grubaču i sami shvatili, pa poodavno ne ponavljate te tlapnje i trućanja iz ideološke i političke radionice i medijskih manpulacija. Lijepo je da učite i neke činjenice usvojite, ako ste za to spremni i sposobni?!.
ODGOVOR ADVOKATU IZ LIJEVAČ POLJA G. MIROSLAVU ĐUKIĆU I NJEGOVIM ISTOMIŠLJENICIMA.
Mnogo je, različitih i po provinijenciji, te kontraverznih, povijesnih, primarnih i sekundarnih izvora, više i manje pouzdanih, tokom ratnog perioda (1941-1945), koji govore o dr Sekuli Drljeviću i drugim korifejima Crnogorske stranke (federalista): Savu Vuletiću, Dušanu Vučiniću i prof. dr akademiku Novici Živkovom Radoviću. Imao sam prilike tokom svog istraživačkog rada, u zemlji i inostranstvu, da ih minuciozno proučim, radeći na tekstu svoje doktorske disertacije „Crnogorska stranka 1925-1945“. Nadasve, za savjesnog istoričara je Arhiv „drugi dom“ i „banka znanja“, kako veli u univerziteskom udžbeniku iz istorijske metodilogije i istorije istoriografije pod naslovom „Buduća prošlost“, moj drug i prijatelj i kolega (koji mi je bio mentor, na završenim magistarskim i doktorskim studijama), vrhunski istoričar akademik prof. dr Šerbo Rastoder), pa budući da se u arhivima traže i nalaze istorijski izvori, istorijska građa (dokumentacija), imao sam prilike, istražujući, poodavno u Državnom arhivu Crne Gore, tj. njegovom odjeljenju u Podgorici, da se sretnem sa brojnim primarnim i sekundarnim izvorima, koji govore o dr Sekuli Drljeviću i prvacima Crnogorske stranke. Radeći na svom doktoratu u DACG, OSIO, Novi period, Podgorica, u arhivski sređenoj istorijskoj građi, koja je objedinjena i nazvana „Zbirka četnika i separatista 1941-1945“, VII-7, 1/44, da, između ostalog, pronađem i proučim tekst, kucan na pisaćoj mašini na latinici, pod naslovom „CRNOGORSKI FEDERALISTI U JUGOSLAVIJI od 1918 do 1940, II, PORTRETI: SAVO VULETIĆ, DUŠAN VUČINIĆ, SEKULE DRLJEVIĆ, NOVICA RADOVIĆ“, Cetinje, 1943 god., anonimnog autora, potpisanog kao DR M: V.-ić. U tome dokumentu, koji se bavi portretisanjem označenih prvaka Crnogorske stranke (federalista) i političkoj ideologiji koju je partija koju su predvodili vodila tokom više od dvije decenije svog faktičkog postojanja, piše i sljedeće:
„DR SEKULE DRLJEVIĆ, Duhovni vodja federalističke stranke.
Kuća Drljevića je u Morači po bratstvu jedna od najmanjih, ali po junaštvu jedna od prvih. Pjesme počinju sva moračka bratstva: Radoviće, Medenice, Vujisiće, Miniće i dr. kao junačka i vodeća bratstva Morače. Drljevićima se daje jedan pridjev, za ondašnje doba vrlo laskav: „Krvavi Drljevići“.
Za oca Sekulina (Radivoja-prim. N.A) priča se da je bio jedan od najmudrijih ljudi u Morači. Pričali su mi kad je kralj Nikola jedan put navodno došao u Moraču , naidje na jednog razvijenog starca koji je go bez košulje sjekao drva. Ovaj starac se prenu iz svoga rada, prepozna kralja i pozdravi ga biranim aforističkim stihovima koje je momentalno improvizirao. Kralj iznenadjen oviom mudrošću, upita ga ko je ? Pošto mu se starac kaza kralj upita dalje:
A šta ti dolaze Janko i Sekule ?
Sinovi gospodaru!
E onda nije čudo što su onako mudri, kad imaju takvog oca, odgovori kralj.
Sekule je rodjen u Morači 1884 god. Osnovnu školu učio je u rodnom mjestu. Gimnaziju je svršio u Sremske Karlovce a pravne nauke sa doktoratima u Zagrebu. Još kao student zagrebačkog univerziteta, izbija njegova bujna inteligencija, tako da je dr Šilović (Prof. dr Josip Šilović/8. Septembar 1858 – 9. maj 1939/, redovni univerziteski profesor krivičnog (kaznenog) prava, krivično-procesnog prava (kaznenog postupka) i filozofije prava, Rektor Sveučilišta u Zagrebu, pravni pisac i političar. Od 1929. U Kraljevini Jugoslaviji bio je ban Savske banovine, a kasnije i senator. Tokom studija bio je profesor grupe predmeta na Pravnom fakultetu zagrebačkog sveučilišta i dr Sekuli Drljeviću, koji je na istom fakultetu i univerzitetu doktorirao pravne nauke 1908. godine, čime je Drljević u 24 godini svog života stekao titulu doktora nauka- Prim.N.A) onda rektor Zagrebačkog univerziteta izjavio: „U poslednjih 20 godina zagrebački univerzitet nije imao inteligentnijeg djaka od mladog Crnogorca Drljevića.“
Po završenju studija Sekule dolazi u Crnoj Gori stupa u državnu službu. Kariera mu ide brzo tako da je kroz par godina došao od sekretara do položaja ministra pravde, zatim finansija. Istupa aktivno u politici. Njegovi Moračani biraju ga stalno za narodnog poslanika. Piše pravne rasprave. Napisao je i „Crnogorsko ustavno pravo“.
Godine 1918 Sekule je bio za Ujedinjenje i učestvuje u velikoj narodnoj skupštini u Podgorici (Drljević je bio pristalica bezuslovnog „ujedinjenja Crne Gore i Srbije“, ali nije bio poslanik na Podgoričkoj skupštini novembra 1918., kad se bespravno izglasala aneksija Crne Gore Srbiji, jer u to vrijeme nije ni bio u Crnoj Gori – Prim.N.A). Uočivši namjere beogradskog vladajućeg sistema, razočaran vraća se crnogorskim federalistima. Od tada je biran stalno za narodnog poslanika. Kad mu vlasti nijesu dozvoljavale kandidaciju u Crnoj Gori /a to je bilo više puta/, biran je u Hrvatskoj kao poslanik H.S.S. (na parlamntarnim izborima 1927. Godine izabran je za poslanika u Hrvatskoj sa poslaničke liste Hrvatske seljačke stranke /HSS/ Stjepana Radića-Prim. N.A). Posljednjih jugoslovenskih izbora 1938 g. izabrao ga je za svoga poslanika veliki i stari Pijemont srpstva – srez Cetinjski. Na ovim izborima imao je protivu sebe cijelu državnu vlast i veliku novčanu propagandu. Ipak Sekule sam goloruk bio je jači i pobijedio je.
Sekule je za razliku od ostalih federalističkih vodja, prava politička vidra. On protivnike nije dopustio ni da ga dostignu a kamoli da ga uhvate. Odličan govornik, pravi orator. Njegove parlamentarne besjede unosile su zabunu u skupštini. Kritizirao je , napadao je, ismijavao je duhovito kroz takvu igru riječi da ga njegovi protivnici nijesu mogli razumjeti. Najteže je bilo za njegove protivnike, što nikada nijesu znali spremiti odbranu od Sekule, jer je Sekule znao o njima i ono što ni oni nijesu sami znali.
Pašić (Nikola Pašić-prim.N.A) se jedanput žalio Protiću (srpskom radikalu Stojanu Protiću, prvom predjesniku vlade KSHS- prim.N.A), „da mu je teži taj Sekule od cijele opozicije“. Zatim je dalje nastavio:
Ded Stojane molim te, ti si napodesniji, nagovori onog Sekulu da stupi u radikale. Dati ćemo mu položaj koji sam želi.
Drugom prilikom na jednoj sjednici Glavnog odbora radikala, Pašić je kazao:
Ko li bre obavještava ovog Sekulu o našim poverljivim odlukama.
Pašić je znao da Sekulu niko ne obavještava – a ako je tako kazao u klubu. Njemu je bila poznata Sekulina bistrina, pronicljivost i inteligencija, te da je kao takav bio kadar da unaprijed vidi sve namjere vlade.
Ma koliko Sekula napadali njegovi protivnici, nazivajući da je „nekarakteran“ – on je ipak ostao dosljedan. Za vrijeme Crnogorsko bio je veliki Srbin i veliki borac za jedinstvo Srpstva. Godine 1918, bio je prvi za ujedinjenje i učestvovao u prve. Kasnije se razočarao – vratio se natrag i borio se da se počne jedinstvo iz početka, sa federacijom.
Sekule je bio glavni i duhovni vodja crnogorskih federalista. Kao takav i kao jak političar u Crnoj Gori imao je mnogo poštovaoca, više od i jednog Crnogorca koji je živio van Crne Gore. Njega i njegovi politički protivnici vrlo cijene. Sekule je i to zaslužio. Zamjera mu se što se i suviše drži Hrvata. Hrvati su za mas potpuno strani svijet. Hrvati nikada nijesu mogli razumjeti ideje Srpstva i nikada nijesu poštivali srpske svetinje“ (U pitanju je pristrasna, lična politička i ideološka ocjena autora rečenog teksta-Prim.N.A).
(Izvor: DACG, OSIO, novi period, Podgorica, „Zbirka četnika i separatista 1941-1945“, VII-7, 1/44, brošura u rukopisu pod naslovom „CRNOGORSKI FEDERALISTI U JUGOSLAVIJI od 1918 do 1940, II, PORTRETI: SAVO VULETIĆ, DUŠAN VUČINIĆ, SEKULE DRLJEVIĆ, NOVICA RADOVIĆ“, Cetinje, 1943 god., anonimnog autora, potpisanog kao DR M: V.-ić.). U navedenoj brošuri nepoznatog autora (neobjavljenoj), koji je pokazivao naklonost prema vođima Crnogorske stranke (federalista) prisutne su ocjene koje su u određenom stupnju izraz realnog prikaza istorijskih fenomena, odnosa i procesa, ali i značajno su zastupljene piščeve konstrukcije i percepcije koje su proizvod romantičarskog i nerealnog, subjektivističkog, tradicionalističkog, ideološko-političkog i njegovom diskursu prilagođenog pogleda i osvrta na prošlost Crne Gore, pa i konkretno kada se to tiče pogleda na vođe Crnogorske stranke (federalista) i deskripciju njihovog političkog i drugog životopisa).
Novak ADŽIĆ
g.Dujovic je razvalio na ovoj temi,jasno je da vam je nelagodno da mu odgovorite.
„Pazdvojili smo se davno, i od onoga našega nevoljnog rastanka do današnjeg toliko željkovanog sastanka, bolovali smo na svoj način svi. Jedni su bolovali ropstvo sopstveno, drugi su slobodovali krvavu slobodu i bolovali ropstvo brata svog. Jednom je ropstvo prošaralo lik, drugome je vječna borba za slobodu dala novi lik.“
Ne mogu junaci iz Gorskog Vijenca razumjeti junake iz Koštane !
Kako lijepo i slikovito rečeno , pametan je bio Drljević .
Tako je,momci iz Gvozdenog Puka ne mogu razumjeti pastasutase…ajde lijecite kretenske komplekse.
G. Adžiću,
pripazite malo na sebe, dobićete čir (ako ga već nemate), a sve zbog Sekule! Drago mi je što ste primetili da se ne družimi da nisam u životu bio okružen samo sa istomišljenicima. Pozdravite mi Miška Borovog, on će Vam reći da ja ovamo gde sam nisam iz Podgorice otišao zato što bilo šta ili bilo koga mrzim, već upravo zato što znam i umem da volim! Uostalom, ni njegov Veliki otac i naš predivni prijatelj Boro Aleksandrov nije o naciji mislio kao njegov Miško, valjda i zato što je bio sin kraljevog oficira, koji je ostaooficirskoj veran zakletvi datoj svome kralju, sve do kraja!
Vidite, ja mnogo volim brzalice, poput one već banalne: „na-vrh-brda-vrba-mrda“, a vi ste prirodan talenat za smišljanje brzaslica, evo ih par iz ovog Vašeg pisanija: „sinergetska javno prezentirana fabula, disjuntkivno klasična podvala, manipulacija i obmana“; ili: “ iz nacional-šovinističkih klerikalno-velikosrpskih “Potemnikovih sela”. Svaka čast, trebalo je to samo izgovoriti, a kamo li smisliti! Vama jezički kalamburi baš idu od ruke i baš znate da zabavite!
Iz Vaših ničim izazvanih uvreda upućenim meni i ostalim učesnicima ove naše male polemike, a posebno za jednog kandidata za doktoranta nepriličnim uvredama upućenim našim uvaženim vladikama, na svetlo dana izbijate pravi Vi: Agilni partijski agitator jedne male, pronacističke stranke, koja se levičarskim imenom mimikrijski krije, poput nekadašnje nemačke NSPD sa tzv. „nacional-socijalizmom“.
Konstatujem sa žaljenjem da niste čuli za „javno suđenje“ u odsustvu koje se organizuje kao debata o kontraverznim likovima iz istorije, a koje se sve češće praktikuje. Reč je, zapravo o javnoj debati, o simulaciji pravog suđenja, za koju se učesnici marljivo i profesionalno spremaju, a na kojoj se iznose stavovi „pro et contra“ osobe kojoj se sudi. To je prilika posmatračima ove debate da uživo čuju argumente tužilačke i braniočeve strane, veštake, svedoke itd. Lik kojem se „sudi“, iako je odsutan, ponovo, na neki način, živi među nama, o njemu se čuje i ono dobro i ono loše, to je prilika da stav o njemu steknu i oni koji sada o njemu nemaju nikakva saznanja, a kamo li jasan i određen stav. Razmislite malo, Vaš doktorat, ako i kada bude odobren od komisije, pročitaće, u najboljem slučaju, nekoliko stotina ljudi. Možda će Vaš rad poslužiti kao osnova za kakav feljton od nekoliko nastavaka u novinama, što Vam, realno, donosi još koju hiljadu površnih čitača o. Debatu („suđenje“) Drljeviću uživo može posmatrati na stotine ljudi, a preko video snimka ,još hiljade i hiljade. Žao mi je što ne vidite prednosti mog predloga, niti moju dobronamernost.
Neprimereno je što me vređate zato što hoću da ja branim Sekulu Drljevića na predloženoj debati – „suđenju“. Verujte mi, branio sam i brojne ranije već pravosnažno dokazane kriminalce na sudu, o kojima intimno mislim sve najgore, ali branio sam ih dobro, jer je to stvar etike i profesionalnosti. Svaki čovek ima pravo na odbranu, to svakako znate. Izložio sam tezu o tome kako bi Drljevića najlakše bilo odbraniti, a to je, kako se sada čini, pozivanje na njegovu psihičku neuračunljivost u kritičnom periodu, a to je samo početna teza, branilac mora prvo da sagleda relevantnost svih raspoloživih dokaza, pre nego što odabere nabolji način odbrane. Ako je Sekule bio u to vreme u duševnoj bolnici, onda je pretpostavka da je tada bio bitno smanjeno uračunljiv, te stoga nije ni bio ni krivično odgovoran. Prema tome – nije kriv! Ako je racionalnije i bolje za okrivljenog bazirati odbranu na nečem drugom, na drukčijim tezama, onda dobro, odbrana se postavlja na sasvim drugu osnovu. Vi sigurno znate da je za okrivljenog u delima protiv javnog poretka bolje da ga ne brani istomišljenik, jer bi pristrasnost branioca bila loša za klijenta. Artukovića je u ekstradikcionom postupku u SAD branio advokat Flajšman, dakle Jevrejin, koji je razložno pojasnio novinarima da bi „branio i Hitlera, ako mu plati“; Sekule Drljević je tokom karijere branio brojne komuniste, koji su ga sami izabrali za branioca upravo zato što nije bio njihov istomišljenik. Uveren sam da bi sam Sekule Drljević, da je živ i da mu se sudi, sam radije odabrao za svoga branioca nekog poput mene, nego nekog vašeg istomišljenika. No, ja sam javno plasirao ovu ideju, a vi ste, očito je, uzmakli, usput zasipajući me uvredama koji Vam ne dolikuju. Bojite li se javne debate o Sekuli? Mislite li zaista da će Vaš doktorat sprati ljagu izdaje i bratoubistva sa Drljevića? Svi će reći: Ako Novak Adžić za Sekulu kaže da je bio nevinašce – onda je tako!?
Vidim da ste potonjim dnevno-političkim komentarima o DF-u plasiranim u tekstu potpuno skliznuli u predizbornu kampanju, što je verovatno bio i Vaš cilj. Na pravcu vođenje predizborne kampanje za „svoje“ i etiketiranju onih „drugih“, neću Vam odgovarati. Vidim da ćete Vi i vaša partijica, kao ključno, „pitanje svih pitanja“ predstojeće kampanje plasirati – Sekulu, koji će svojom kontraverznom istorijskom biografijom potpuno sluditi birače. Time planirate gurnuti u zapećak sve druge teme u MNE, kao nebitne, poput: sveprisutnog kriminala, lopovluka, razgraničenja sa lažidržavom na Čakoru, nezaposlenosti, nedemokretskog uvlačenja države u NATO, sveopšteg siromaštva, obespravljenosti, nedostatka elementarne pravde i pravičnosti … Valjda je i to bio cilj ovih Vaših napora, uz sveprisutnu goruću želju da nađete iole pristojnog „oca nacije“ i tako vazdignete svoju odavno bankrot ideju.
Novak ADŽIĆ
ODGOVOR G. MIROSLAVU ĐUKIĆU I DOBOŠARIMA
Suviše porozna i korozirajuća je priča, uz to i infamna (moji Cetinjani bi rekli, rđa govori samo rđom i čađavošću svojom koja neminovno površinski prekriva rđu; u pitanju je metafora, ne ad personam, već ad hominem) advokata iz Banja Luke g. Miroslava Đukića (znam dobro da brojni, koje poznaje dobro g. Đukić, a među njima je i Miško Borov Tamindžić, ne misle isto kao i on) o tome da je, kako Grubač, Đukić i njihovi istomišljenici vele, dr Sekula Drljević, svoju teoriju i političku doktrinu o nacionalnoj posebnosti Crnogoraca, formulisao u “zagrebačkoj ludnici” pod nadzorom dr Đura Vranešića krajem 1941. godine i izložio je u “Balkanskim sukobima” 1944. godine. Gospodine, juristo, g. Đukiću, koji ste dragovoljno pobjegli iz Crne Gore, zato što je organski ne podnositi, (vaša odluka i vaše pravo, idete tamo đe ste srodni i da vam je sa srećom), to što ekploatišete u konekstritetu sad dr Sekulom Drljevićem, veze ne samo s činjenicama istorijskim, nego s mozgom nema, a daleko je od istorijske istine, što će reći da je vaša sinergetska javno prezentirana fabula, disjuntkivno klasična podvala, manipulacija i obmana. I sami to znate, da je tako, nego se folirate, iz nacional-šovinističkih klerikalno-velikosrpskih “Potemnikovih sela”, koje raznim i brojnim komentarima učestalo medijski plasirate. Ranije sam objasnio da nije tačno to što se Drljeviću pripisuje vezano za kraći period njegovog boravka u zagrebačkom Zelengaju, blizu Mirogoja, u vakat kad ga je iz političkih, prijateljskih i filantropskih pobuda krio od potencijalnih progonitelja dr Đuro Vranešić, Krležin veliki i Drljevićev prijatelj, pa neću valjda to ponavaljati, jer se samo ponavljačima, lošim đacima, ponavlja.
Permanentno velikosrpski, asimilatorski determinisani, svetosavski, civilni i klerikalni, ideološko-politički nacionalistički predvodnici i pobornici nasilja, zarobljeni umovi, koji žive u svijetu okoštalih i oporih srednjevjekovnih mitova i kultova, eskponetni i drugi agitatori i propagandisti, koji su suštinski usmjereni protiv državne nezavinosti Crne Gore i autohtonosti crnogorske nacije i građanskog društva u Crnoj Gori i demokratskih tekovina i uređenja, diseminiraju infamne glasine o istorijskom liku i djelu dr Sekule Drljevića, pokušavajući, krivotvorenjem povijesti, kod religijsko-političkih subjekata, građanstva i javnog mnjenja, stvoriti lažnu sliku, kako o njemu, tako i o prošlosti i današnjosti Crne Gore.
U tome, u posljednje vrijeme prednjače srpski mitropolit u Crnoj Gori Amfilohije Radović i njegov doglavnik, episkop Joanikije Mićović. Tako je, prije par dana, g. Amfilohije izjavio, nezadovoljan nacrtom Zakona o slobodi vjeroispovijesti, što su prenijeli pojedini šampani mediji i internet portali, da „Crnom Gorom vlada duh prokletog Sekule Drljevića“. Osjećam, odgovarajući g. Đukiću i njegovim ideološko-političkim “sijamskim blizancima”, moralnu, političku, a iznad svega naučnu potrebu i odgovornost prema javnosti, upoznati auditorij sa nekim stavovima dr Sekule Drljevića o crnogorskom državnom i nacionalnom identitetu, zbog kojih je Drljević, kako nekada, u svome vremenu, tako i toliko i danas „omražen“ kod protagonista doktrine o obezdržavnjenju Crne Gore i posrbljavanju crnogorskog naroda. Evidentno je, da velikosrpskim svetosavskim propagatorima, smeta i dan danas, fizički odavno mrtvi, dr Sekula Drljević i to, po svemu sudeći, samo zato što je u pogledu svoje nacionalne ideologije i političke misije i borbe koju je vodio, objektivno udario glogov kolac u grudi vampirskog sistema velikosrpskog državno-nacionalnog i drugog hegemonizma i ekspanzionizma. Zato oni dvojica (Amfilohije i Joanikije, a njima se objeručke pridružuje i istoričar iz Beograda dr Čedomir Antić, a u tome je ne tako davno bio posebno aktivan i dr Slavenko Terzić, tadašnji direktor Istorijskog instituta SANU, a sadašnji ambasador Srbije u Moskvi, mogući instruktor g. Vojina Grubača, a da ne govorim o gospodi Grubaču i Đukiću, koji su, s pozivom na antičku mitologiju, opet figurativno govorim, kerberovski zaduženi da pljuju,/ zamislila i izmislila čeljad da to disciplina u atletici/, po fizički, ali duhovno ne, mrtvom dr Sekuli Drljeviću), pored sijaset drugih galamčija, i dan danas dižu bješomučnu hajku, harangu na dr Selulu Drljevića, klevećući ga na naučno i istoriografski krajnje nepristojan, neprimjeren način, koji je u konfrontaciji sa utvrđenim i provjerenim istorijskim činjenicama i relevantnom istoriografskom literaturom.
U toj svetosavskoj misiji, u kojoj njegovi protagonist, zaboravljaju jasno iskazani antisemitizam i naklonost nacizmu Nikolaja Velimirovića i njegovog sabrata Dimitrija Ljotića, pridružuju se ujdurmi na crnogrosku etničku, nacionalnu i kolutrnu samobitnost i državnu opstojnost, te vulgarnim i nečinjeničkim napadima mnogi eksponenti veljesrblja, a među njima se odavno, još dok je bio u Crnoj Gori, jasno svrstao i današnji lijevčepoljski i banjalučki realno bihejvioristički hendikepirani advokat g. Miroslav Đukić, koji Drljevića ne napada činjenički, već ideološki, pa još predlaže stupidarije tipa da mu se post mortem sudi, što je priča ravna igrokazu na nekom zabačenom rustičnom guvnu, koji veze nema s ozbiljnim ljudima, a još manje sa institucijama. I još je, čoče, taj velji advokat Đukić nudi da brani Drljevića, zato, što Đukić zbori I tvori da je Drljević tobože bio “neuračunjiv”. Ma, hajte, molim Vas. Još ste našli mene da servirate kao prijedloge te vaše pokvarenosti, podvale, bedastoće, koje su kulmen besmisla, što su gore čak i od najgoreg trućkanja ispod nivoa crte najnižih trica i kučina.
Da bi se znalo što je Drljević tvrdio i zašto se borio, prezentiram, ovom prilikom, par istorijskih dokumenata, računajući da se „činjenice ne mogu ignorisati bez opasnosti po ignorante“ (Gete).
Sekula Drljević je održao duži govor, programskog karaktera, u beogradskoj skupštini 3. marta 1939. godine, u načelnoj raspravi izvještaja Finansijskog odbora o predlogu budžeta državnih rashoda i prihoda sa predlogom Finansijskog zakona za budžetsku 1939/40. godinu. Taj Drljevićev govor je u cjelini stenografski objavljen. (Vidi: Stenografske beleske Narodne skupštine Kraljevine Jugoslavije, godina 8, Beograd, 1939, knjiga I, IV redovni sastanak Narodne skupštine kraljevine Jugoslavije držan 3. marta 1939. godine u Beogradu, str. 163-168). Cjelokupni Drljevićev govor predstavljao je analizu i kritičku opservaciju političkog sistema, državnog uređenja i načina funkcionisanja jugoslovesnke države od njenog postanka do tadašnjeg dana. Beogradski dnevnici „Politika“ i „Vreme“ donijeli su neke izvode iz tog Drljevićevog govora, koji je izazvao veliku buru u skupštinskim klupama i pozornost javnosti (Vidi više o tome: “Politika”, Beograd, 4. mart, 1939, str. 5. i “Vreme”, Beograd, godina XIX, broj, 6149, subota, 4. mart 1939, str. 5.). Poslanici iz Crne Gore, zagovornici centralizma, pogotovo oni iz Stojadinoviće jereze, žustro su tokom Drljevićevog govora protestvovali, ustajali i dobacivali mu, dok je on držao riječ, a Drljević im je prkosno odgovarao iza skupštinske govornice prijeteći im kažiprstom svoje uzdignute desne ruke, što je beogradska „Politika“ zabilježila i fotografijom.
Sekula Drljević je istakao da je budžetska diskusija u suštini rasprava o „cjelokupnom državnom i narodnom životu“ i da se budžetskim predlogom uzima novac od naroda da bi se finansirao sistem državnog uređenja Jugoslavije, koji je, po njegovoj tvrdnji, neodrživ i koji nema narodni legitimitet. Svoje davnašnje koncepcije i zalaganja o preuređenju jugoslovenske države na principima federalizma Drljević je ponovio u tom svom govoru. Založio se za odbacivanje unitarističko-centralističkog modela uređenja državne zajednice, koji se, po njemu, pokazao od početka kao anomalija, kao konstrukcioni defekt u državnom ustrojstvu Jugoslavije. Drljević se tada založio za očuvanje Jugoslavije kao države, koja bi bila redefinisana na federalnim osnovama, kao zajednička držaae zemelja koje je čine, a koje su vjekovima, prije njenog nastanka, živjele svojim posebnim životima i „izrađivale su svoje političke i kulturne individualitete pod nejednakim istorijskim uslovima“. Drljević je tvrdio je da je to bila konstantna politika Crnogorske (federalističke) stranke, u čije ime govori već 20 godina. Rekao je da je jedino federalna Jugoslavija, ravnopravnih zemalja koje je sastavljaju, može biti stabilna, srećna i dugovječna zajednica. Zajednička država, po Drljeviću, moguća je samo ako pobijedi koncepcija jugoslovenstva kao državne misli, a ne jugoslovenstva kao nacionalne ili etničke kategorije. To je Drljević stalno isticao, jer je bio osvjedočeni protivnik ideologije jugoslovenskog nacionalizma zasnovanog na principu: „jedan narod, jedna država, jedan kralj“. Sekula Drljević je tim govorom pokazao da je i dalje zagovornik i pristalica jugoslovenske države i njime se izjasnio protiv partikularističkih i separatističkih tendencija, koje je, po njemu, ragrađuju zajedničku državu. Prema njegovom iskazu, Jugoslavija je moguća kao državna zajednica ravnopravnih zemalja, ustrojena po modelu Švajcarske, koja bi bila oslobođena velikodržavnih hegemonističkih pretenzija (lišena prisutnog i snažnog velikosrpskog i velikohrvatskog nacionalizma, koji se sudaraju u državi, te u kojemu međusobnom sukobu velikosrpsko ima premoć). Centralizam koji vlada u Jugoslaviji održava se jedino putem sile, tvrdi Drljević i konstatuje da je on neodrživ, što je i pokazalo dotadašnje 20-godišnje iskustvo u funkcionisanju države. Istakao je da Crna Gora bila vjekovima nezavisna država i da je bila slobodna zemlje kad su Osmanlije stigle do Beča, te da je sultan Sulejman Veličanstveni priznavao samostalnost Crne Gore. Drljević je bio jako osjetljiv na pominjanje Crne Gore u negativnom kontekstu od strane poslanika iz redova Jugoslovenske radikalne zajednice (JRZ) pa im je odlučno uzvratio: „Nemojte vi spominjati Crnu Goru, ona postoji prije vas i postojaće poslije vas. Crna Gora imala je za protivnika Sultana, pa je ostala, a ne vas“. (“Stenografske beleške Narodne skupštine Kraljevine Jugoslavije”, godina 8, Beograd, 1939, knjiga I, str. 165. Drljević je govorio ijekavicom, ali njegov govor je objavljen u skupštinskim Stenografskim bilješkama na ekavici, koja je jezički bila zvanično u službenoj upotrebi). Poslaniku JRZ svešteniku Adamu Marinu, koji je Drljevića upadicama više puta prekidao dok je govorio, Sekula Drljević je kategorički poručio: „ Mnogo štošta ne znaš ti, pope. Pope ti si bio pod Turskom, kada je Crna Gora bila slobodna. Turska je bila do Beča, a ti si to zaboravio. Turska je bila pred Bečom, pope! A Crna Gora je bila slobodna, pope! Da Crne Gore nije bilo, ti bi bio hodža, a ne bi bio pop“ (Ibidem, str. 164).
Neformalni šef Crnogorske stranke dr Sekula Drljević smatrao je da su Crnogorci autohtoni i samosvjesni istorijski narod i integrisana politička nacija, sa zasebnim kulturnim individualitetom, višestoljetnom tradicijom državne nezavisnosti i etnopsihološkim, etičkim, ekonomskim, pravnim, vjersko-jezičkim i drugim identitetskim specifičnostima. Crnogorski narod i nacija, po Drljevićevoj percepciji, formirali su se simbiozom i sintezom subjektivnih i objektivnih činilaca. Po Drljevićevom rezonovanju, vjekovna sloboda i državnost, samosvojan kulturni i uopšte duhovni istorijski razvoj i nasljeđe, religijsko-jezički habitus, socio-ekonomske specifičnosti njihovog života i, na osnovu njih, izgrađeni pogled na svijet i istorijska (kolektivna) svijest opedijelili su da se Crnogorci, u odnosu na druge etnije, diferenciraju u posebnu narodnu i nacionalnu zajednicu. Za Drljevića povjesni ekonomski činilac jedna je od odlučnih determinanti crnogorskog narodnog bića, na koji se nadograđuje duhovna komponenta. Drljević je smatrao da se istorijska individulanost Crne Gore ne može poricati, kao što se ne može poricati postojanje Lovćena. Kao važan faktor u formiranju crnogorskog naroda Drljević ističe kontinuitet njegove samostalne državne organizacije u doba dukljansko-zetskog kraljevstva pod Mihailovom i Bodinom iz dinastije Vojislavljevića, te vjekova državne nezavisnosti, sa određenim manjim prekidima, pod upravom triju domaćih dinastija: Balšića, Crnojevića i Petrovića. Drljević je tvrdio da je više vjekova crnogorski narod vodio odbrambene i oslobodilačke ratove, te da su mu sablja i puška bili način života, bliži i draži od pluga, odnosno, zemljoradničkog alata, čime se emanirao jedan poseban odnos crnogorskog seljaka prema zemlji. Po njemu, esenciju crnogorskog narodnog bića čini izgrađeni životni institut sadržan u sintezi „čojstva i junaštva“, odnosno, „junačke slobode“ koja počiva na etičkim (humanim) postulatima. Za Drljevića život Crnogoraca u odbrani i potvrđivanju svoje narodne slobode iskaz je njegove posebne etničke individualnosti, koji se ogledao u izgrađenom vlastitom pogledu na svijet, samosvojnom moralnom kodeksu i kulturnom identitetu. Sekula Drljević, poslanik u Skupštini Kraljevine Jugoslavije, koji se zalagao za upostavljanje zasebne autonomne Banovine Crne Gore (ustrojene poput Banovine Hrvatske) unutar jugoslovenske federalne države kojoj je težio, navedene teze je eksponirao i elaborirao u podgoričkom listu „Zeta“ od 4. juna 1939. godine u članku pod naslovom „O istorijskoj individualnosti Crne Gore“, u kojemu se osvrće na povijesni kontiniutet etničke, državno-političke, kulturno-ekonomske i druge posebnosti crnogorskog naroda i sistema njegovih moralnih uzusa i obzora.
Drljević u tome članku piše: „Pod istorijskom individualnošću dva ili više srodnih naroda podrazumijeva se, da su ti narodi kroz jedan duži istorijski period živjeli odvojeno jedan od drugog: posebnim ekonomskim i političko kulturnim životom;-ovo bilo da je neki od tih naroda kroz taj istorijski period bio nezavisan, t.j. da je imao svoju sopstvenu državu i suvereno odlučivao o svojoj sudbini, bilo da silom prilika nije imao svoju samostalnu državu već da je u državnopravnom pogledu bio u sklopu druge, t.j. tuđe države. Kao izrazit primjer u prvom slučaju navodimo crnogorski narod koji je uglavnom, sa malim prekidima, kroz svo vrijeme svog postojanja živio zasebnim životom i imao svoju nezavisnu državu“. Za Drljevića parametar „u drugom slučaju uzećemo hrvatski narod koji je u početku takođe imao svoju državu, a kasnije je kroz duži istorijski period u državnopravnom pogledu bio u sklopu austro-ugarske monarhije, izgrađujući i dalje svoju posebnu kulturu i živjeći svojim posebnim narodnim životom, naradvno-pod specijalnim i težim uslovima.
Istorijsku individualnost Crne Gore niko ne može poricati kao što niko ne poriče istorijsku individualnost Hrvatske, Srbije i Slovenačke, samo za razliku od ovih o istorijskoj individulanosti Crne Gore do sada se najmanje govorilo i pisalo-i to svakako ne slučajno. Poricati istorijsku individualnost Crne Gore značilo bi isto što i poricati postojanje zetskog kraljevstva pod Mihailom i Bodinom, a zatim žmurke preći preko čitavih vjekova crnogorske nezavisnosti za vrijeme Balšića, Crnojevića i konačno Petrovića, t.j. sve do Svjetskog rata.
Ali mi se nećemo toliko zadržavati na istorijskoj individualnosti Crne Gore, koja se ne može sporiti kao što se ne može sporiti postojanje Lovćena. Mi ćemo se osvrnuti na druge osobenosti crnogorskog narodnog života koje su vidljive i svakom dostupne, a koje u suštini i čine bitnost crnogorske individulanosti. Poći ćemo od postavke da je ekonomska struktura, način proizvodnje i ekonomski odnosi, glavna baza na kojoj se temelji čitava ostala društvena nadogradnja sa svim svojim oblicima.
Crna Gora je kroz jedan dug istorijski period imala drukčije ekonomske odnose od rugih susjednih zemalja Južnih Slovena. Jer dok su ove bile pod vlašću jedne ili druge strane sile, i samim tim se njihov ekonomski život morao prilagođavati i ravnati prema ekonomskim odnosima i interesima vladajućeg naroda-zavojevača-dotle je crnogorski narod sa mačem i puškom u ruci branio svoju slobodu, izgrađivao svoj poseban narodni život i posebne ekonomske odnose. Tako su se, kroz jedan duži period ekonomska struktura i ekonomski odnosi Crne Gore odvijali pod drugačijim okolnostima nego nego što je to bio slučaj sa ostalim zemljama Južnih Slovena. Radi toga je u Crnoj Gori izgrađen poseban oblik proizvodnje, pa i sam odnos seljaka prema zemlji. Crnogorskom seljaku, za razliku od njegovih klasnih drugova susjednih zemalja, draža je, a i preča, puška od pluga, a život dobiva svoju vrijednost samo kroz slobodu, upravo ta dva pojma su po opštem narodnom shvatanju nedjeljiva – Radi toga odbrambeni rat, tj. neprekidna borba za očuvanje nezavisnosti i slobode, bio je glavno zanimanje Crnogoraca kroz vjekove. Iz te neprekidne borbe, u toku koje nije bila glavna misao kako će se što bolje urediti gazdinstvo, ili kako će se sačuvati narodna individualnost pod teretom nasilja zavojevača, već kako treba pod svaku cijenu odbraniti slobodu, koja se više cijenila od svega, iskristalisali su se kod crnogorskog naroda i posebni pogledi na svijet, poseban moral i kultura, i sve ostale osobine koje čine duhovnu konstrukciju jednog naroda osobenom.
Tako su se nužnošću zbivanja pri takvom načinu života formirala dva poznata principa, specifično crnogorska, a to je: Čojstvo i Junaštvo – Ti principi su uglavnom bili životni program svakog čestitog Crnogorca, i istovremeno, vidljivo potvlače osobenost shvatanja i pogled na svijet crnogorskog naroda kao cjeline. To shvatanje Čojstva i Junaštva vjerno je i ubjedljivo odraženo u djelima velikog crnogorskog junaka Marka Miljanova. – Sve te posebnosti crnogorske kulture, morala i shvatanja nejljepše su odražene, kao i sva stvarnost crnogorskog života, u Njegoševom „Gorskom vijencu“, koje je samim tim postao kruna crnogorske kulture i umjetnosti. Pored toga Njegoš je tu osobenost kulturnog, i narodnog života Crnogoraca izrazio i posebnim jezikom – Ma da se ne može sporiti sličnost tog jezika sa jezikom susjednih slavenskih zemalja ipak postoje bitne razlike u izgovoru – Konačno sličnost pa čak ni istovjetnost jezika još nije dokaz da jedan narod nema svoju izgrađenu osobenost – Šveđani i Norvežani imaju isti jezik ali nijesu jedan narod, isto tako i Englezi i Amerikanci.
Ovome treba dodati da je kultura crnogorskog naroda i poslije svjetskog rata, a naročito zadnjih godina, kroz razne grane umjetnosti, – književnost, slikarstvo i vajarstvo, dobila i dobija i nove dragosjene priloge, koji je upotpunjuju i zaokrugljuju, kao posebnu cjelinu.
Prema svemu rečenom jasno izlazi da crnogorski narod ima ne samo svoju istorijsku individualnost nego i sve osobenosti ekonomskog, kulturnog, narodnog i političkog života“. („O istorijskoj individualnosti Crne Gore“, „Zeta“, Podgorica, godina X, broj 22, nedjelja 4. juna 1939, str. 1. Drljevićev pseudonim je bio S.Đ. D, kojim inicijalima je potpisan i rečeni tekst).
Dakle, Drljević smeta, juče i danas, a i sjutra će, Amfilohiju i Joanikiju i svima onima obnevidjelima, koji se solidarišu s njihovim mišljenjem, zato što se borio hrabro i odvažno, sa svim svojim istinama i zabludama, mijenama i mutacijama, usponima i padovima, da Crna Gora obnovi svoju državnu nezavisnost i da Crnogorci opstoje i profilišu se kao zasebna istorijska nacija, što Crnogorci objektivno i subjektivno i jesu, u prošlosti i sadašnjosti, sa svojim istorijskim, državnim, pravno-ekonomskim, etničkim, nacionalnim, kulturnim, etičkim, jezičkim i vjerskim subjektivitetom i individualitetom. Zato im je, kako u prošlosti, tako i u sadašnjosti, “omiljenja” redovna meta dr Sekula Drljević, bivši ministar Knjaževine i Kraljevine Crne Gore i kralja Nikole, jer preko njega, fizički mrtvoga, hoće da vode javni obračun sa svima onima kojima je Crna Gora i njena sloboda i crnogorska nacija u srcu i duši i koje se nje nikad nijesu odrekli i neće za dovijek, jer joj iskonski pripadaju. Dobro je, maltene proročanski, krajem 1935. godine dr Sekula Drljević, zapisao: “Crnogorci nijesu bivši Crnogorci i Crna Gora nije bivša, nego sadašnja, buduća i vječna”.
A vječnost Crne Gore i sloboda Crnogoraca, u vlastitoj državi i domovini, što je neporecivo, neprihvatljivo je u osnovi za Srpsku pravoslavnu crkvu i one političke epigone, koji sanjaju košmare, misle i uzaludno prijete da će Crna Gora navodno biti srušena uličnim i drugim pučem nekog novog “27 marta”, kojeg su oni predstavili da tobože jesenas slijedi na najavljenim demonstracijama političke koalicije Demokratskog fronta. No, od toga neće biti ništa, a oni koji prijete nasiljem red je i treba da se suoče sa normana krivičnog zakonodavstva i ustavno-pravnog poretka.
Čujte u viđite, gospodine Đukiću g. Grubaču i ostala javnosti neznana “svito”, a ako nećete, nije me ni briga, da dr Sekula Drljević, unatoč njegovim brojnim promašajima i padovima u ideološko-političkom smislu, nije baš svoje teze o Crnogorcima kao zasebnom istorijskom narodu i povijesnoj naciji, pisao po nalogu Pavelića i u NDH, već znatno ranije i da on nije bio marioneta u rukama Pavelića, iako mu oštro zamijeram što je, uslovno ili iz političke pragmatike, od 1941. godine bio naklonjen u ograničenom smisli zvaničkoj politici NDH (Drljević se u NDH najviše oslanjao na prijatelje i saborce iz redova Mačekove HSS, mada je sarađivao i sa ustašama, što mi lično drago nije i što osuđujem, ali najviše onima koji su kao mečekovci bili u ustaškim vladima, a mačekovci su bili I u izbjegličkoj vladi Kraljevine Jugoslavije u Londonu, ne zaboravite), no, ponavljam, Drljević dodira nema za zločinima počinjenih u NDH. Niti su ustaše pitale Drljevića što će činiti, zločine su ustaše činili na svoju ruku, tj. samostalno, nezavisno od Drljevića, niti je Drljević ikad i ikoga nagovarao da se zločini čine. Ponavljam, da mi nije poznato da je svojim činjenjem dr Sekula Drljević tražio ili naređivao da se postupa suprotno Haškim konvencijama o pravilima ratovanja.
S uvažavanjem
Novak ADŽIĆ
Uvaženi Novače Adžiću,
Komentar gore predstavljene gospođe/gospođice Žane, pokazao je da se i Vaši „dobošari“ sasvim slobodno javljaju na ovom portalu, na kome je, dobrom voljom uredništva IN4S-a (što se meni izuzetno sviđa) , i Vama dopušteno da sasvim slobodno iznosite svoje poglede na dotičnu temu. Budući da ja ne delim mišljenje mnogih komentatora da Vama ne treba davati prostora, kao i da ne nameravam da zloupotrebljavam podatke o zagrebačkim duševnim bolnicama koje ste nam prezentovali, a ne poznajem lično gospodu Đukića i Grubača, niti živim u Crnoj Gori, pa nemam nameru da građanima Crne Gore solim pamet o tome za koga treba da glasaju, nije čojstveno da me nazivate ičijim „dobošarem“. Živim u Srbiji, ali sam 50% Vasojević, tako da su se i moji preci borili za državu u kojoj vi živite i kojom se (s pravom) hvalite, pa me zanimaju i svi aspekti njene istorije, uključujući i ličnost i delo dotičnog S. Drljevića, tj. da li se i koliko to za šta su se oni borili poklapalo s onim za šta se zalagao dr Drljević. Moj utisak je da se nije poklapalo ni malo.
Nemam nikakav problem da Vam priznam da vi o ličnosti S. Drljevića znate više od mene, a možda i od ostalih učesnika u disputu. Ja sam dobar deo znanja o njemu pokupio upravo iz Vaše rasprave s g. Grubačem, kao što sam npr. maločas pročitao i vaš intervju s Jovom Kapičićem na „Crnogorskim pitanjima“ , glede smrti Krsta Popovića. Nažalost, ja sam ovde i stekao (zahvaljujući podacima koje ste i Vi iznosili) sliku o Drljeviću kao popriličnom političkom oportunisti i dosta isfrustriranom Srbinu, a i da Vama obilje podataka koje izlažete i njihov uopštavajući karakter zapravo smeta da to uvidite. Izneo sam u svom ranijem komentaru i svoje mišljenje o „nekonzistentnim“ delovima Vašeg izlaganja, a jedan deo se odnosio na to da Vi spočitavate savremenim crnogorskim emigrantima to što ne žive u Crnoj Gori a Drljeviću i Štedimliji ne spočitavate obilaženje beogradskih i zagrebačkih (ravničarskih) fotelja, dok se zalažu za „svoju“ i „dinarsku“ Crnu Goru. Niste potegli ni Jevrema Brkovića i njegove zagrebačke izlete, niti Marka Vešovića i njegovo sarajevsko „disidentstvo“, ciljate samo Moskvu i Beograd. Ja govorim o naučnoj nekonzistentnosti, a ne o političkim razmiricama i afinitetima. To je možda „zamaskirana“ politička borba, ali nije i ne može biti čojstvo.
Pošto ste izjednačili Svetosavlje s nekakvim „hegemonizmom“ (što nije naučno, nije pristojno s građanskog gledišta, a nije ni čojstveno u smislu crnogorske tradicije) samo da Vas podsetim na to da je i junak komitske Crne Gore, Savo Raspopović, dobio ime po Svetom Savi, a takođe (po jednom izvoru na koji sam, slučajno, pošto nisam istoričar, naleteo) i Savić Marković Štedimlija, pre odlaska u Zagreb (kad se, valjda, te činjenice postideo) bio oslovljavan kao „Savo Marković“. Obojica su rođena na tlu nezavisne Crne Gore (pre „okupacije“) , obojica su se borila za suverenu Crnu Goru i nijedan od njih, na ovaj ili onaj način, nije pristajao da bude „posrbljen“ silom. Tako da je, može biti, i Svetosavlje u Crnoj Gori imalo dublje osnove (arhetipske, socijalne i sl.) nego što vi, kao istoričar, pretpostavljate.
Ovde smo već pročitali da Drljević nije bio pravoslavni hrišćanin, tj da je ispovedao nešto slično paganskom kultu „Gorskog vijenca“, smešano s crnogorskim, dinarsko-ilirskim rasizmom, pa tako je sasvim moguće da je pao pod anatemu Pravoslavne crkve, možda ne toliko zbog svog ličnog verovanja, koliko zbog toga što je svoju ideologiju želeo da nametne masama naroda i da sam stane na čelo narodne zajednice zasnovane na ovom učenju. Očekivano da ga crkveni arhijereji nazivaju „prokletim“, jer crkveni govor ne poznaje pravila političke korektnosti. Takođe, svi znamo poznatu priču o crnogorskoj himni i autoru njenog teksta, da ne prežvakavam i to, glede „duhu prokletog Drljevića, koji danas vlada u Crnoj Gori“…
Ja nisam zaboravio Ljotića i njegov antisemitizam (pomenuo sam da mu je Drljević ideološki srodan) , kao što nikad ne zaboravljam Sv. Nikolaja Žičkog (poreklom iz „dinarske“ Crne Gore) , koji nije bio antisemita, zato što nije smatrao da je Apostol Pavle ili Jovan Krstitelj pripadaju nižoj rasi (a S. Drljević jeste smatrao) , samo je smatrao da je najveći deo Jevrejskog naroda otišao religijskom stranputicom, suprotnom veri proroka i otaca. „Podrška“ Hitleru imala je veze s činjenicom Hitlerovog (izvorno rimokatolika) nastojanja na se odupre kultu Pape (konkurenta za uticaj) i ujedini sav alemanski narod pod idejom pomesne Crkve (Sv. Nikolaj je Hitlera upoređivao s Paskalom, koga je smatrao autentično „galikanskim“, pomesnim katolikom, kripto-pravoslavcem) . Kad do toga nije došlo, Sv. Nikolaj je završio u Dahau, ne tamo gde je boravio dr Drljević.
Hipotetičko, posthumno suđenje Drljeviću bi bila zanimljiva prilika i Vama (naravno, ako se prethodno dogovore, za obe strane, zadovoljavajući uslovi) da, sa svoje strane iznesete dokaze o Drljevićevoj neumešanosti u ratne zločine (Vašoj tezi kojoj, zapravo, nemam razloga da ne verujem) i bio bi jedan od zanimljivih i, verujem, veoma lepo ispraćenih događaja, na licu mesta, a i naknadno, na Ju Tjubu, kakvih i van Crne Gore ima dosta (preporučujem raspravu na temu postojanja Boga između Dineša de Suze i Pitera Singera) . Sam „tet a tet“ karakter rasprave, možda bi suzbio „testosteronski“ naboj (Boga mi, i kod nekih ovde projavljenih dama) i nagnao učesnike na više međusobnog uvažavanja, a tako i spustio tenzije u pogledu dotičnih istorijskih nepoznanica.
I dalje ne razumem kako Drljević miri ideju o naciji koja se ostvaruje kroz državu sa idejom da Jugoslavija treba da opstane „državno“ ali ne „nacionalno“ i „etnički“. Voleo bih da mi objasnite. Ima par detalja iz Drljevićevog izlaganja iz 1939-te koji mi, takođe, nisu jasni, ponajpre onaj o položaju pravoslavnog sveštenstva u Turskoj, tj. kako Drljević smatra da bi o. Adam Marin bio „hodža“ da nije bilo Crne Gore, a on je ostao „pop“ u Turskoj, dok su se u „slobodnoj“ Crnoj Gori i Raškoj (Staroj Srbiji, kako su je zvali u Brdima) – od Sjenice, prema Lovćenu, masovno turčili (osnovna tema „Gorskog vijenca“) ili latinizovali (jedan deo ljevoriječkog stanovništva se tako i zvao – Latini, kasnije intervencijom Vasojevića vraćen u „vjeru prađedovsku“ i nazvan – Srbljacima) . Nije li jedan deo Crne Gore bio, naprosto, pod sferom uticaja Mletaka, a drugi Osmanlija, pa je jedan pritisak izazivao „turčenje“ (islamizaciju) , a drugi „latinizaciju“ (primanje vlasti Pape) . Ima li kod Drljevića ideja o tome kad se tačno na scenu uvode „Iliri“ i da li je pojam „ilirski“, možda, povezan sa željom da se „ilirizacijom“ Crnogoraca, kao jedini kohezioni faktor među brdskim plemenima uvede Rimokaltolicizam i da se oni prisajedine arnautskom etničkom korpusu? Ima li kod Drljevića pomena o „borbi za slobodu“, kao jednostavnom odbijanju da se administrativna vlast Turske potpomaže plaćanjem poreza? Ima li pomena o odbijanju da se stiču društvene olakšice prihvatanjem guvernadurskih i providurskih darova i istrajavanju na čuvanju srpskog imena i vere? Da li je baš sve vreme Crna Gora bila „slobodna“ ili su samo pojedini Crnogorci čuvali plemensku koheziju, a vlast prelazila iz ruke u ruku ovih ili onih, spremnih da Crnogorce regrutuju u borbi za Hrišćansku (ili „Hrišćansku“) stvar.
Za Drljevića povjesni ekonomski činilac jedna je od odlučnih determinanti crnogorskog narodnog bića, na koji se nadograđuje duhovna komponenta. – Ovo je već marksistička misao, koju Drljević (prema Vama) , ponavlja i na drugom mestu: Poći ćemo od postavke da je ekonomska struktura, način proizvodnje i ekonomski odnosi, glavna baza na kojoj se temelji čitava ostala društvena nadogradnja sa svim svojim oblicima. Zanima me kako bi Drljević gledao na mogućnost da se kulturni život Crnogoraca (i Brđanja i Hercegovaca) očuvao „uprkos“, a ne zahvaljujući „ekonomskoj bazi“, koja je bila nezavidna, tj. kako je gledao na to što su, u sferi uticaja Mletaka i Turaka, gde su ovi apsolutno kontrolisali ekonomski život, a Crnogorci bili prinuđeni da se za dašak slobode bore „handžarom i džeferdarom“ i sve dubljim odstupanjem u brda, ovi drugi ipak očuvali osnove potencijale državotvornog naroda i (često i pod „maskom“ kriptohrišćanstva) sopstveno sećanje na doba zajedničkog srpskog Carstva. I šta im je u tome pomoglo? Da li „način proizvodnje“ (koje proizvodnje?) ili srpska pravoslavna kultura i plemensko formiranje društvenog diskursa „doba viteških predaka“? I šta je tu čemu prethodilo – guslali su o carstvu u najteže doba i, nakon njega, postajali sve priznatiji i sve bogatiji, bavili su hajdučijom (dakle, bili su van svih zvaničnih ekonomskih modela) , a nisu izgubili obraz i nisu postali obični razbojnici, nego su, prvom istorijskom prilikom, dobili potvrdu da „vaskrsenja ne biva bez smrti“, o čemu je engleski književnik G. K. Česterton napisao divnu pesmu „Marš Crne Gore 1913“.
Stičem utisak da dr Drljević uopšte nije čitao „Primjere Čojstva i Junaštva“, a za „Gorski vijenac“ nisam siguran. Knjiga vojvode Marka govori o izdizanju pojedinaca nad starozavetnom, plemenskom kulturom (zadojenom željom za krvnom osvetom) u krajevima koji on lično naziva „besudnim“ i oživljavanje, u njima, hrišćanske čojstvenosti, želje da oproste i raskinu krug smrti. Upravo suprotno od onoga gde je dr Drljević opet nameravao da gurne Crnogorce, te zdušno kod njih (u maniru, oprostićete, guvernadurskog namesnika) raspirivao slične impulse, koji su na kraju i njemu samom (premda taj čin ne opravdavam) došli glave. „Gorski vijenac“ nije veliki sam sobom, veliki je idejom da se narod žrtvuje za ono što je veće od njega samog i njegove „rasne“ predodređenosti. Da je vladika Danilo prihvatio da bude dični pripadnik dinarsko-ilirske rase sa svojom autohtonom kulturom, nikakve drame ne bi ni bilo, a bez nje ni „Gorskog vijenca“.
Ne bi, prof. Adžiću, Marko Miljanov ni teretio S. Drljevića za „kršenje Haških konvencija“, uostalom i Šekularci su svojevremeno sekli noseve umesto glava, da bi izvrdali konvencije o ratovanju. Teretio bi ga zato što je govorio o „čojstvu“ a praktikovao „lucidni“ politički pragmatizam, zato što je pozivao druge na podizanje „handžara“, a on se „maskirao“ u razne ideologije (već prema zahtevima vremena) , zato što je bio jezikom uvek blizu, a foteljom uvek daleko od bojnog polja. Ne bi ga teretio što je u nekog pucao ili nekog zaklao, već što je druge na to pozivao, a on sam „stotinu promjenio vjera“ da bi, kako god, vladao nad tuđim grobovima.
(Ovo su sve utisci koje sam stekao iz Vaših izlaganja, nisam pre toga znao o S. Drljeviću dovoljno. Ako sam se ogrešio, oprostite i ispravite. Svako dobro od zajedničkog nam Sudije.)
Uobičajeno , posrbice kada ih argumentima satjeraš u ćošak , raznim tricama i kučinama , opanjkavaju ono što je očigledno .
Sekula Drljević nije bio zločinac , to je više nego jasno , jeste zabrljao 41-45 , ali niko nije mrtav zbog njegovih djela !
Razumijem nastojanje uvaženog g.Novaka Adžića da publikuje činjenice u vezi djela Sekule Drljevića , ali nije trebao da isto piše ovdje , jednostavno ovaj auditorijum je ostrašćen i nije kompetentan da naučno tumači bilo šta van bajke o Kosovskom zavjetu , e tu su bez premca .
Koristim priliku da od srca pozdravim uvaženog pr,dr. Novaka Adžića , da mu poželim dug život i uspješan dalji rad .
Na kraju za posjetioce ovoj portala da kažem :
„Postojaće Crna Gora dok je Lovćena i Durmitora , dok je mora pod Barom i Kotorom , dok je sunca i Grahovca , ne damo te Crna Goro “ !!!!
Neka živi narod crnogorski !
Sponzoruso!
Dođe vrijeme kada istina postane laž, a laž istina. Međutim, dođe opet vrijeme kada istina bude istinom, a laž bude samo laž i ništa više. Ono što je kreirano u ludačkoj sobi i najmonstruoznijoj tvorevini NDH-aziji, tamo će se i vratiti.
Treba biti bezočan, pa pravdati nekoga ko je podsticao klanja i sarađivao sa glavnim koljačem toga doba, Pavelićem, bio upravnik konc logora Sajmište i uz to kao čipovan ponavljati ustaške ideje o c… jeziku, naciji, crkvi. Ponavljam, svi koji su studirali, ili radili u Zagrebu, odrađuju stare ustaške ideje. Apelovao bih na gospodina Grubača, da ima malo samilosti u odgovorima, jer previše je argumenata u odnosu na neargumente.
-Buni me što profesor Adžić stalno spočitava g. Grubaču emigrantski status, a ističe junačka pregnuća crnogorske emigracije iz vremena KSHS. Osim što je, koliko mogu da vidim, pluralizam u vreme dr Drljevića bio kudikamo razvijeniji, jer je on ipak mogao da se nastani u Zemunu (u ravnici „prošaranoj“ duhom ropstva) , otvori advokatsku kancelariju i oženi se (ako sam dobro razumeo) Srpkinjom/Srbijankom (prof. Adžić je uporan u nerazdvajanju ta dva pojma, iako ih dr Drljević razdvaja, verovatno i radi bračne sloge:) , te da objavljuje ovakva i onakva dela u ovakvim i onakvim (tada samo štampanim) medijima, sve to u državi koja „maskira“ njemu toliko omraženi velikosrpski hegemonizam. Dok u demokratskoj tekovini volje naroda, zasnovanoj na njegovim mislima, državi kojom se prof. Adžić diči to jedva da je u nekim medijima moguće (ponajpre na ovom portalu, gde je, verujem u domaćinskom duhu dinarskih Srba, i njemu samom dopušteno da iznosi svoje stavove) . Kad g. Grubač bude iznosio svoje stavove na „Crnogorskim pitanjima“ , onda će, čini mi se, i prof. Adžić imati pravo da se žali na bulumentu koja ovde ostavlja komentare.
-Prof. Adžić stalno uspostavlja nepostojeći kontinuitet između ideologije zelenaša i Sekule Drljevića. Sekule Drljević možda nije bio „bjelaš“, ali „zelenaš“ svakako nije bio, jer nije bio na „zelenom listiću“ predizbornih poslanika (ili jeste?) . Drugo, koliko sam shvatio iz navoda prof. Adžića, Drljević je bio uslovni monarhista dok je Nikolina monarhija trajala, a nakon toga se zalagao za Crnu Goru kao jednu od republika u federaciji. Tako da nije bio monarhista, kao oficiri odani kralju Nikoli, niti je mogao da se poziva na (pošto je negde ranije izneta teza da je u vreme rata u mišljenju imao „klubaška“, bezuslovno-unionistička shvatanja) na restauraciju države čije mu ustrojstvo nije bilo blisko. Kraljevina Crna Gora je postojala, Kraljevina SHS je postojala, dr Drljević je živeo u obe zemlje, ali ona država za čiji se „povratak“ on zalagao, nikad nije postojala. On je nju čekao. A nije je dočekao, jer nije imala temelja u narodu, pošto su Crnogorci pred početak Drugog svetskog rata bili ili srpski nacionalisti ili komunistički internacionalisti. Pripadnici zajednice dinarske krvi ilirskog tipa nisu bili.
-Ne pratim vremensku liniju boravka dr Drljevića u zemlji (uzmimo, kao i on što je, da je to sve jedna ista zemlja) i u inostranstvu u vreme i nakon Podgoričke skupštine i kad je došlo do preokreta: kad je svoj duboko proživljavani otpor ujedinjenju (koji je bio sprečen da izrazi na Podgoričkoj skupštini) zamenjen željom da se nastani u Beogradu, pa u Zemunu, tj. tamo započne svoju činovničko-advokatsku karijeru? Otprilike ovako: odlazi u zarobljeništvo (gde takođe radi, ne na stvaranju Kraljevine SHS, već, citiram – „na ujedinjenju Crne Gore i Srbije“) – sačekuje oslobođenje i pokušava da se vrati u Crnu Goru – biva sprečen, dok se Podgorička skupština ne okonča i on ne pruži svoj presudni uticaj – uspeva, nakon Skupštine, da se vrati i, „kratko se zadržavši“, dolazi u Beograd i prihvata funkciju u Ministarstvu pravde (tj. unionističke snage ga nagrađuju kao odanog saborca) … Kad se ovde šta desi? Zašto su ga sprečavali da učestvuje na Podgoričkoj skupštini, ako je on još u zarobljeništvu radio na ujedinjenju („klubaška“ skretanja) , a posle toga se i preselio u Beograd. A ako je „izvršni odbor Podgoričke skupštine“ bio protiv narečenog imenovanja, a bio je svemoguć, kako onda nije uspeo da spreči imenovanje, osim ako lični položaj kod prestolonaslednika Aleksandra za dr Drljevića nije bio mnogo bolji nego što i članovi odbora Podgoričke skupštine a i prof. Adžić mogu da pretpostave. U svakom slučaju, dočekujemo da Drljević sam, bez ičije intervencije, u „tamnici naroda“, paravanu za „velikosrpski hegemonizam“ i u Beogradu, prestonici nekadašnje Kraljevine Srbije, podnese ostavku i krene, nesmetano, da iznosi „anti-centralističke“ i „anti-hegemonstičke“ stavove.
-Sprečavaju ga da radi u Crnoj Gori (ne i da podeli sudbinu Zvicera, Raspopovića itd.) , ali ga ne sprečavaju da radi u Zemunu, jer na tom teritoriju deluje svemoguća „banska stolica“. Kreće proces Radomiru Vešoviću, optuženom za državni udar (prof. Adžić piše „general“, a ne kako bi, na crnogorskom trebalo – „đeneral“, iako Radomir Vešović to nije bio, bio je brigadir, u crnogorskoj vojsci je postojala samo titula „serdara“, čin „đenerala“ je još jedan, ovog puta zasluženi, poklon, mimo pravila vojske KSHS, ratnog druga, Aleksandra Ujedinitelja) . Tu dr Drljević iznosi teze o tome da je vreme krucijalno izmenilo Srbijance (a ne „Srbe“, jer u Srbiji žive i Cincari, poput Pašića i Apisa i Vlasi i Lužički Srbi, Poljaci i Česi i Jevreji i svi su Srbijanci i, mahom, srpski nacionalisti, kao što u Prijepolju, Brodarevu, Gackome, Trebinju itd. žive Srbi, koje vreme nije mnogo „razdvojilo“ od Crnogoraca) , te da je Crna Gora kolevka Nemanje, Balšića, Crnojevića i Petrovića koji su, povremeno, ratovali među sobom unutar familija i baš su prvi (Ivo Crnojević) preci jednih, a drugi (Maksim) preci sledećih, čiji se lik izmenio te nije ni čudo što su zaratili s očevima… Drljević tu familijarnu razmiricu (Srbijansko-Crnogorsku) predstavlja kao osnov nemogućnosti funkcionisanja države kao unitarne, te je zbog toga najbolje da se zemlja federalizuje i junaci „Koštane“ žive na svome, a junaci „Gorskog vijenca“ na svome. On, junak „Gorskog vijenca“, pritom, to izgovara malo bliže postojbini Stankovićevih junaka, a pritom ponajbliže postojbini „manitog“ Laza Kostića, pisca tragedije s nazivom „Maksim Crnojević“, a onda se seli u Zagreb, blizu postojbine pisca „Smrti Smail Age Čengića“ i nigde mu ne smeta prošaranost ropstvom pod Austro-Ugarima, pod kojima je i sam robovao, a Boga mi, koliko nađoh, i studirao. Sve vreme, kako spočita prof. Adžić g. Grubaču, daleko od svoje otadžbine i od svoje zajednice dinarske krvi, u pitomoj panonskoj ravnici.
-Sledeće, što me zanima: nije li crnogorska Vojska (izuzev časnih oficira Radomira Vešovića, Krsta Popovića i još nekih) kapitulirala 1916-te? Nije li Crna Gora potpala pod austro-ugarsku okupaciju? Šta je onda upad srpske vojske 1918-te, oslobođenje ili okupacija? Kako je moguće ići iz okupacije u okupaciju? Kad je prvi put srpska vojska ušla u Crnu Goru, jel bila okupatorska ili saveznička? Nisu li ratovali na istom zadatku? Kad prestaju da ratuju na istom zadatku? Niška deklaracija je doneta dve godine ranije, da li je moguće da crnogorska vlada nije znala za nju, kad je pružala pomoć srpskoj vojsci (stavila se, kao profesor reče, pod komandu Petra Pešića) ? Ta deklaracija predviđala je bezuslovno ujedinjenje. Ako je tako, ko tu nije poštovao „tekovine koje su stvorili vekovi“? Samo Crna ruka (čijih se vođa Aleksandar I otarasio u Solunu, ali nastavio da ide za voljom njenih agenata rasprostranjenih po obe vojske) ili i narečeni Drljević, koji usred rata odlazi u „klubaška“ skretanja? Voleo bih da nam prof. Adžić objasni kako se slobodarski duh dinarskih brđanja manifestovao nakon potpisivanja primirja (izraz na kome je insistirao izbegli Kralj Nikola) u Crnoj Gori? Je li brigadir Vešović komandovao odredom koji se nazivao „Strosrbijanskim“? Je li u srpskoj vojci postojala jedinica s imenom Kralja Nikole?
-Da li prof. Adžić zna da Bora Stanković nije bio sa srpskom vojskom, već je ostao u Beogradu, po čemu se njegovo ponašanje ne razlikuje mnogo od dinarskih izdanaka iz „krnje vlade“ na Cetinju. A kako je Sekula Drljević gledao na mešanje svoje dinarske krvi s ravničarskom krvlju Marije Marković? Kako je gledao na svoje potomke (ako ih je imao, nije mi poznato, voleo bih da nam prof. Adžić predoči) koji su, mešanjem i dugim životom u ravnici mogli biti, kao toliko drugi Crnogorci, degenerisani u pravcu moravsko-panonske pasmine i čiji lik bi, u budućnosti, mogao da se prošara duhom „ropstva“ .
-Na šta je ličilo komitovanje brigadira Vešovića i Popovića protiv Austrijanaca, ako ne na hajdučiju njihovih predaka? A kako se to razlikovalo od hajdukovanja Hajduk Veljka u Negotinskoj krajini ili Petra Dobrnjca (rovačkog potomka) u okolini Požarevca, osim što je zemljište na tlu Crne Gore zgusnuto i vertikalizovano, te više pogoduje hajdučko-uskočko-komitsko-četničko-partizanskom ratovanju (svi ovi izrazi su, u smislu vojno-tehničkih termina, korišćeni na tlu Crne Gore) ?
-Da li je i sve ono što je govoreno pre Prvog sv. rata „tekovina vekova“ (pošto je to i govoreno vekovima) ili je „tekovina vekova“ ono do čega se došlo u par meseci „smutnog vremena“ praktičnog ujedinjenja?
-Nije li među Crnogorcima bilo isuviše simpatizera i članova Crne ruke (serdar Janko Vukotić, Blažo Đukanović, Puniša Račić, Marko Daković…) , da bi se njeno delovanje (majski prevrat, Vidovdanski atentat, Vasojevićka afera i sl.) samo u Crnoj Gori objasnilo „dijametralno suprotnim pogledima na svet“ i akcijama „velikosrpskog hegemonizma“? Kako bi S. Drljević objasnio činjenicu da je i Gavrilo Princip (poreklom iz Rijeke Crnojevića) , taj izdanak dinarske rase, pristao uz ideologiju proisteklu iz „duha ropstva“ ? Ne misli li prof. Adžić da je članova Crne ruke (republikansko-nihilističke organizacije) , bilo podjednako među svim Srbima (Bosancima, Hercegovcima, Šumadincima, a procentualno možda i najviše među Crnogorcima…) , pa da tako nije uputno povezivati njeno delovanje s hegemonističkim pretenzijama van Crne Gore? Tj. da li baš planine rađaju isključivo „junake“, a nizije isključivo „izdajnike“?
-Kako se „druga pohara Kuča“ uklapa u tezu da su u Crnoj Gori nakon Prvog sv. rata činjeni veći zločini nego za vreme Turaka, tj. kako to da su onde to izdanci dinarske rase činili jedni drugima, sa imperijalizmom u crnogorskoj izvedbi? Nisu li se tamo Turci, nakon zločina vojvode Mirka, podsmevali Kučima: „Eto vam vaše srpske sloge“?
-Ne misli li prof. Adžić da je „Beograd“ često samo eufemizam za razne interesne grupe koje su se tamo sjatile, i ostale do dana-današnjeg, nakon jugoslovenskog ujedinjenja, uključiv i one iz Crne Gore, a čiji je eksponent bio i dr Drljević? Koga onda dr Drljević optužuje kad kaže „Beograd“ – iste one strukture koje su i njega tamo dovele nakon rata? Zašto se nije od njih distancirao skroz i pridružio političkoj emigraciji u Italiji? Zar je stvarno bio toliko „blizak“ monarhističkim krugovima iz Crne Gore (zelenaši i Krsto Popović) , da je čim mu se ukazala šansa pojurio za poprilično „crnorukaškom“ republikom?
-Prof. Adžić nam je jasno pokazao da se dr Drljević razvijao pod uticajem germanskog etatizma i rasizma, te da je tako njegovo delovanje nespojivo s antifašističkom borbom, jer je krajnje ishodište njegove misli – balkansko-slovenski fašizam, sličan Kodreanuovom i Ljotićevom, kao što je i ishodište nemačke misli, sa svojim učenjem o „pojedincu koji se ostvaruje kroz pripadnost državi“ (parafraza) , uvek negde između Hitlera i Engelberta Volfa. Kad se elimiše Crkva i na mesto nje postavi „religija Gorskog vijenca“ (izraz uzvišenosti rase) , kad se eliminše Kruna i na mesto nje postavi Država, kad se eliminše nacija (Srpstvo) i na mesto nje postavi rasni, dinarsko-ilirski melanž, ostaje fašizam kao jedina mogućnost samoorganizovanosti stvaralačkih masa naroda. Samo, problem je što Crnogorci znaju za bolje od toga, što su postigli (mnogo pre Drljevića) bolje od toga i što su nastavili (nakon Drljevića) da pokazuju više od toga. Drljević, u suštini, ima jako nisko mišljenje o Crnogorcima.
Gospodine Milane Dujovicu, ja ne znam ko ste Vi, da bih Vam odgovorio neophodan mi je Vas provjerljivi CV, vaša biografija, puno ime i prezime, ne pseudonim, dje zivite, dje ste ucili skolu i sto ste zavrsili, radite li dje itd. To je znate uslov za dijalog, i mislim dje se Vas CV ako ste iz Crne Gore neđe na zvanicnoj WEB stranici neke institucije moze provjeriti ili u arhivskoj dokumentaciji iste. Zato Vam ne odgovaram, jer ne znam Vas identitet. Ime i prezime dovoljno nije, jer se svak moze preko interneta predstaviti onako kako nije. Inace, pišete vrlo ozbiljne komentare, vrlo ste obrazovani, upućeni u problematiku, tako da zaslužujete odogovor, i to s poštovanjem, ali to ne mogu Vam priustiti dok i kad ne saznam kome stvarno mogu odgovoriti, jer ja samo odgovaram onima koji se istinito legitimišu (i to tek kad provjerim da li je to neko u personalnom znacenju kako se predstavlja). Predavao sam i ispitivao studente na Fakultetu politickih nauka u PG (2012-1014), zapamtio bih da ste bili moj student, ali ne sjecam se, a na Filozofskom fakultetu u NK na kojemu radim od 2012 do naših dana ne sjecam se da ste bili moj student. No, nebitno, jeste li student li ne, neophodno je za dijalog da se identifikujemo istinito, pa da Vam odgovorim, jer inace vasi odgovori na moje tekstove po sadržini jesu ozbiljni i tu vam cestitam na analitickom osvrtu, iako dugugačije mislimo.
s postovanjem
Novak ADŽIĆ
„…Naša je vojska uistinu junačka i slavna vojska. Zašto ona zaslužuje ta časna epiteta? Nesumnjivo za to, što ima junačku i slavnu tradiciju. Tu tradiciju našoj vojsci nema ko drugi dati sem vojska, do ujedinjenja nezavisnih država, Kraljevine Srbije i Kraljevine Crne Gore, dakle dviju srpskih nezavisnih država, a to je vojska srpskog naroda. Da li ej kada po srpskom pojmu vojske, po pojmu srpskog naroda, postojala junačka srbijanska vojska ili junačka crnogorska vojska? Nikada!
Po pojmu našeg naroda postojali su samo jučanki Crnogorci i junački Šumadinci, postojao je samo junački srpski narod.“ – Sekula Drljević, govor održan u Narodnoj Skupštini 16. februara 1926. godine prilikom načelne budžetske debate.
Napisa li on ovo „bolumenti“ 🙂 Vjerujem da je tekst kucao uz taktove jednog svog sunarodnika i estradnog umjetnika sličnog prezimena po pobrkao nešto. Kakav nepismenjaković.
Vule, ne budi sarkastičan, Nolje ima 25 godina škole. Matematika je neumoljiva: od 7-14 godine pohađao osnovnu školu, od 15-18 učio srednju, od 19-32 studirao Pravni fakultet.
Da sumiramo:
1. Prve ozbiljen nabuloze o dukljansko ilirskom porijeklu Srba iz Crne Gore, nastale su 1944 godine u Zagrebu, uz svesrdnu pomoc eksperata za rasnu cistocu iz NDH i eksperata iz Vatikana.
2. Sav taj proces stvaranja crnogorske nacije i crnogorskog jezika desavao se medju zidovima zagrebacke ludnice, sto je rezultiralo i objavljivanjem knjige od Sekule Drljevica, zamislite 1944 godine u kojem on (ili ONI) objasnjavaju na koji je nacin srpski narod u Crnoj Gori postao dukljanski.
3. Reprint tog zajednickog zlocinackog poduhvata Paveliceve pudlice i eksperata za rasnu cistocu ustaske NDH i Vatikana se objavljuje 1990 godine, pred pocetak raspada Jugoslavije i tu nauku, na kojoj je doktorirao Adzic, preuzimaju domace ustase iz Crne Gore, uz svestranu pomoc njihovih mentora iz Zagreba i Rima.
4. Nimalo slucajno, bas negdje u vrijeme objavljivanje ustaskog reprinta Drljeviceve knjige stvara se crnogorska autokefalno unijatska crkva, ciji je centar Vatikan i stvara se legendarni liberalni savez.
Ako je ova rasprava izmedju gospodina Adzica i gospodina Grubaca imala neki plod, onda je to svakako saznanje da je ideja da su Srbi iz Crne Gore nekakvi iliri-dukljani-montenegrini, ustaski i vatikanski projekat par exelans.
Dakle, gospodine Adzicu, zahvaljujem vam se na informaciji, da je prva knjiga o rasnoj cistoti Crnogoraca objavljena u ustaskoj Hrvatskoj 1944 godine, posle boravka Drljevica i eksperata za rasnu cistotu NDH i Vatikana u zagrebackoj ludnici.
Dakle 1944 godina se moze uzeti kao pocetak stvaranja dukljanske nacije a mjesto stvaranja te nacije je Zagreb, ili dusevna zagrebacka bolnica.
HVALA GOSPODINE ADZICU!
Pobogu, koja je svrha davanja prostora ovom , oprostite na izrazu, liku? Budimo realni, ko od vaših čitalaca uopšte čita ovo što on piše? Svaki dan gledamo njegovu sliku, kao da je neki prefinjeni intelektualac a ne samozvani istoričar!?
Predlažem dva načina da ga se rešite:
1. Ne objavljujte mu sliku jer ga to ispunjava srećom i dodatno „loži“.
2. Zamolite g. Grubača i sve druge da više ne polemišu sa njim, on od ovoga živi .A šta drugo, realno, doprinosi društvu?
„Mnogo je toga značajnog dr Sekula Drljević učinio u borbi za slobodu i državnost Crne Gore i crnogorske nacije, tako da je uzaludan posao vaš i vaše ideološke bratije da ga ocrnite i izbrišite iz asambleja znamenitih istorijskih ličnosti Crne Gore, uprkos svim Drljevićevim promašajima i padovima, koji su pratili njegov životopis.“
Sadasnje Stanje crnogorske „nacije“ i „drzave“ tacno je saglasno dostignucima i karakteru Sekule Drljevica.
Zagrebačka škola crtanog filma i nazovi komunistička ideologija su stvarno napravili NOVOG ČOVJEKA.
Na fantaziji i samozaljubljenosti odrasli su mnogi Cetinjani , naknadno su počeli da ih imitiraju i još po neki u Crnoj Gori jer su vidjeli da se to isplati.
Upamet se braćo Crnogorci.
Novak Adtic, doktor drljevskih nauka, covjek koji iza sebe ima minimum 25 godina skole pise:
„Svoje teze o tome da su Crnogorci posebna nacija, da imaju različito etničko porijeklo od Srba, da su zaseban etnos, sa svojom posebnom kulturom, istorijom, pogledom na svijet, Drljević će posebno istaci u svojoj knjizi “Balkanski sukobi“, (Zagreb, 1944, reprint, 1990, Zagreb). đe na strani 170 kaže i ovo:“
Dakle 1944 godine Drljevic pise knjigu gdje Crnogrce proglasava nekakvim dukljanima-ilirima i objavljuje je, zamislite, u Zagrebu, centru ustaskog piokreta u vrijeme kada je od NDH ubijeno minumim 700000 Srba, po preciznim njemackim statistikama..
Da li je ova knjiga izasla prije ili poslije Drljeviceveog boravka u zagrebackoj dusevnoj bolnici, gdje je zajedno sa ekspertima za rasnu cistotu u NDH i SIGURNO ekspertima iz Vatikana razradio na koji nacin su Srbi iz Crne Gore postali dukljani-iliri.
Interesantno, reprint ovih Drljevicevih nabuloza, pojavljuje se 1990 godine, sigurno ne bez uticaja Vatikana i naslednika Anta Pavelica, koji su bili glavni mentori dukljanskog pokreta u Crnoj Gori.
Dakle, gospodine Adzicu, da li je ona knjiga napisana prije ili poslije boravka Drljevica u zagrebackoj ludnici, gdje je zajedno sa Mile Budakom i predstavnicima Vatikana konstrusana dukljansko montenegrinska nacija i crnogorski jezik?
I sami ste napisali, da ce on u toj knjizi „posebno istaci“. Znaci li to da do drljevicevog boravka u ludnici on te nabuloze o dukljanima-ilirima nesto nije bas posebno isticao, ili ne bas profesionalno isticao, ili ne bas mnogo ubjedljivo isticao.
Gospodine Čejoviću, sjajno ste poentirali i iz obimnih pisanja g. Adžića izveli logične, konsekventne i vredne zaključke. Dakle, zahvaljujući g. Adžiću, šira javnost je iz njegovog pera doznala da je rodno mesto dukljansko-montenegrinske nacije i „crnogorskog“ jezika – zagrebačka ludnica, a vreme nastanka – ratna 1944. godine. Pre ovog, takve „nacije“ nije bilo! Ovome se nema više ništa dodati, Vi ste iz pisanja g. Adžića izvukli poentu, sve je sada i svakome jasno. Hvala Gojku što je pružio prostor obema stranama, da zajednički, kao neistomišljenici, osvetlimo najmračniji lik u istoriji Crne Gore.
Moram da primetim da g. Adžić, iako, kao, „brani“ Sekulu Drljevića, u suštini ga ni malo ne poštuje. U prilog ovoj mojoj impresiji navodim dva dokaza:
Prvo, g. Adžić često prepravlja i samog Sekulu Drljevića, stavljajući mu u usta i ono što ovaj nije izrekao. Tu popravku Drljevića, pri tome, čini prilično nevešto, jer odmah sledi citat, koji razotkriva manipulaciju. Prilikom odbrane đenerala Vešovića, 1921. godine, Drljević komparira Srbijance i Crnogorce, a ne Srbe i Crnogorce, kako mu g. Adžić imputira. Iz citiranih navoda iz narodnih pesama uskočko-hajdučkog ciklusa, nastalim na području ravnih Kotara i Like, , vidi se da je Drljević govorom ukazivao na mentalitetske razlike Srbijanaca, sa jedne i Crnogoraca, kao dinarskog tipa ljudi, sa druge strane, a ne o nekakvim nacionalnim razlikama dve nacije. Ja sam govor Sekule Drljevića čitao u romanu „Đeneral“ Mile Kordića, u kojem, nakon citiranja govora Drljevića na suđenju đeneralu, sledi razmišljanje samog đenerala Vešovića o njegovom braniocu, a koje vredi ovde citirati:
„Ne opiru se vjekovi ovom danu današnjem, gospodine Drljeviću, već ti i takvi kao ti. Ni ti se ne bi opirao da ti nije izmakla ministarska fotelja. Malo je stolica, a mnogo guzica, Drljeviću, toga se ja bojim.
Veljko i njegovi „crnorukci“ plaše se nesrećnog đenerala, a ne plaše se Drljevića. Ako kada krv bratska potekne ovom zemljom, sigurno je neće proliti đeneral, jer on to više i nije u stanju, ali će je proliti Sekule Drljević potocima….
Odnekuda, kroz prozore sudnice, doprije do mene glas gusala. Duboki starački glas zapjeva: „Sa zapada doleću gavrani, Crnoj Gori došli crni dani…“
Dobri čiča, otkuda on da mi u misli dođe?
„Jesi li oterao Turke sa Tare?“ – pita me Divna. „Medvede moj crnogorski, jesi li oterao Turke sa Tare?“
Jesam Divna, nema više Turaka na Tari, ali nam za pogibiju nijesu potrebni ni Turci ni Švabe. Za tu đavolju rabotu i sami sebi smo dovoljni. Napili smo se, valjda, kroz vjekove toliko ljudske krvi, da bez nje više ne možemo. Evo nam to i ovaj Drljević proriče.
Šta to strašno najavljuje ovo suđenje? Za kim to dečanska zvona zvone, đenerale?….“.
Drugo, razvojni put Sekule Drljevića, od „velikog“ Srbina, preko socijalnog agitatora, pa kvislinga, do „tvorca“ duklljansko-montenegrinske nacije, i konačno do ustaše, put je tvrnovit, drastičan, ali u osnovi, sličan putu koji prolaze i mnogi drugi nestabilni i sujetni ljudi iz provincije, koji, kada dođu u veliki grad, dolaze sa velikim nadanjima, smatrajući da će, zahvaljujući svojim sposobnostima, u velikom gradu biti odmah široko prihvaćeni i vrlo brzo slavljeni. Susret sa ravnodušnom velegradskom sredinom, koja je takvih „novaka“ videla na hiljade, odbijanje da odmah prihvate pridošlu „veličinu“ iz provincije, kod mnogih ljudi slabijeg karaktera, odmah dovodi do lomova, razočarenja, odustajanja od daljih pokušaja integracije, odbijanja, mržnje, pa sve do psihičkih poremećaja. Beograd, taj „Srpski Njujork“, nije ni Srbija, ni Jugoslavija, on je sam za sebe, nešto posebno. Sekule se u njemu nije snašao i ubrzo pobegao u periferijski Zemun, da odatle, kao „graničar“ zavija na grad koji ga nije prihvatio. Odatle, pa do zagrebačke ludare, put je bio i logičan i predvidljiv. To me dovodi i do drugog dokaza da g. Adžić ne poštuje Sekulu Drljevića, kao običnog čoveka. Predložio sam, u komentaru na predhodni njegov tekst, da organizujemo javno suđenje Sekuli Drljeviću, kao okrivljenom za ratne zločine u periodu 1941-45. godine. Takođe, predložio sam da ja budem branilac Drljeviću, kao i ideju da odbranu njega, kao okrivljenog, temeljim na okolnostima da je Drljević u vreme kad su se događali zločini koji su mu stavljeni na teret, bio bitno smanjeno uračunljiv, kao dugogodišnji hospitalizovani psihički bolesnik, što isključuje njegovu krivičnu odgovornost. Ćutanje g. Adžića na ovu moju ponudu je simptomatično. Zaista smatram da njemu zlosretni Sekule, van potrebe da preko njega, kao „oca nacije“, rehabilituje bankrotiranu ideju antisrpske „nacije“ montenegrina-dukljanoida, zapravo i ne treba.