Visoki predstavnik – savremeni zemaljski poglavar za Bosnu i Hercegovinu

Piše: Milan Gajović

„Međunarodno pravo je sluškinja politike.“

(Milan Bartoš,1901-1974,akademik i profesor međunarodnog prava)

„…moć bez pravde je tiranska.“

(Blez Paskal,1623-1662,francuski filozof, fizičar i matematičar)

Prema navodima medija, Upravni odbor Savjeta za sprovođenje mira, 27.maja ove godine, imenovao je Kristijana Šmita, njemačkog advokata iz bavarske Hrišćansko-socijalne unije (CSU), za novog Visokog predstavnika za BiH, nakon što ga je kandidovala Njemačka. Dužnost bi trebalo da preuzme 1. avgusta.

Rukovodstvo Republike Srpske je, s pravom, osporilo imenovanje Šmita, jer je protivno Aneksu 10 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini (Dejtonski mirovni sporazum). Visokog predstavnika može imenovati samo Savjet bezbjednosti Ujedinjenih nacija, odgovarajućom rezolucijom.

U Preambuli i članu I stav 2.  Aneksa 10 (Sporazum o civilnom sprovođenju mirnog rešenja)  Dejtonskog mirovnog sporazuma, navedeno je: „Republika BiH, Republika Hrvatska i Savezna Republika Jugoslavija, saglasile su se o sledećem…Strane (ugovornice – M.G.) traže da se odredi Visoki predstavnik koji će biti imenovan u skladu sa relevantnom rezolucijom Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija, u cilju olakšavanja napora Strana i, po potrebi, koordinacije aktivnosti organizacija i agencija uključenih u civilne aspekte mirnog rešenja…“

U članu II stav 1.Aneksa 10, propisano je da će Visoki predstavnik: nadgledati sprovođenje mirnog rešenja; održavati tijesne kontakte sa Stranama; koodinirati aktivnosti civilnih organizacija i agencija u BiH; olakšavati prevazilaženje teškoća; učestvovati na sastancima; periodično izvještavati UN, EU, SAD, Rusku Federaciju i druge zainteresovane strane; davati smjernice; i primati izvještaje.

Dejtonski mirovni sporazum je parafiran u vazduhoplovnoj bazi „Rajt-Paterson“, kod Dejtona, Ohajo, SAD, na konferenciji koja je održana od 1-do 21.novembra 1995.godine. Sporazum je zvanično potpisan u Parizu, 14.decembra iste godine.

Međutim, u međuvremenu je, 8. i 9. decembra, u Londonu, održana konferencija o sprovođenju mira. Na njoj je, protivno Dejtonskom mirovnom sporazumu i Povelji UN, uspostavljen Savjet za sprovođenje mira (Peace Implementation Council – PIC) (u daljem tekstu: Savjet), koji čine ministri spoljnih poslova 55 zemalja i organizacije koje, na različite načine, doprinose mirovnom procesu u BiH. Formiran je i Upravni odbor, kao izvršni organ Savjeta, koga čine predstavnici Kanade, Francuske, Njemačke, Italije, Japana, Rusije, Ujedinjenog Kraljevstva, SAD, Predsjedništva EU, Evropske komisije i Organizacije islamske konferencije (koju zastupa Turska). Upravnim odborom predsjedava Visoki predstavnik.

Savjet se poslednji put sastao 2000.godine, u Briselu. Od tada se sastaje samo Upravni odbor, na nivou političkih direktora Ministarstava spoljnih poslova njegovih država – članica,  ili njihovih  ambasadora u BiH.

Kako Savjet nije predviđen Dejtonskim mirovnim sporazumom tako,  ni taj organ, ni njegov Upravni odbor  ne mogu donositi obavezujuće odluke, tj. odluke koje proizvode pravne posledice Njihove odluke nijesu obavezujuće ni za Visokog predstavnika, jer je on punomoćnik samo Strana potpisnica Aneksa 10, kojim mu je određen mandat (ovlašćenja).

Konstituisanje i ovlašćenja Savjeta i njegovog Upravnog odbora predstavljaju neovlašćeno preuzimanje (uzurpaciju) nadležnosti Savjeta bezbjednosti UN i protivni su poglavljima VI i VII Povelje UN. Naime, jedino je Savjet bezbjednosti ovlašćen da doprinosi mirnom rešavanju sporova „čije trajanje može da ugrozi održanje međunarodnog mira i bezbjednosti“ (ukoliko strane – države članice ne mogu same da riješe međusobni spor), te da preduzima „akcije u slučaju prijetnje miru, povrede mira i akata agresije“. Takođe, Savjet bezbjednosti je jedini nadležan da svoja ovlašćenja za preduzimanje određenih aktivnosti radi održavanja ili uspostavljanja  međunarodnog mira i bezbjednosti,  u konkretnoj situaciji, prenese na drugog.

Zapadnim moćnicima ni gore navedeno protivpravno postupanje nije bilo dovoljno, pa su Visokog predstavnika „obdarili“ dodatnim, tzv. bonskim ovlašćenjima da: amandmanski mijenja Ustav Republike Srpske, te Ustav Federacije BiH; donosi, mijenja i dopunjuje zakone; smjenjuje legalno izabrane funkcionere i državne službenike i zabranjuje im učešće na izborima; oduzima građanska prava i dokumenta (uzurpacija sudske nadležnosti – M.G.) bez prava na pravni lijek…Odluke Visokog predstavnika se moraju objavljivati u službenim listovima (glasnicima).

Ono što je najčudnije, ovakva ovlašćenja Visokog predstavnika ne proizilaze ni iz odluka na zasijedanju Savjeta, u Bonu, decembra 1997.godine. Naime, Savjet je  zaključcima samo „pozdravio namjeru Visokog predstavnika da koristi svoj autoritet za tumačenje (Dejtonskog) sporazuma o civilnom sprovođenju mirovnog rešenja donošenjem obavezujućih odluka…“, između ostalog, i privremenim mjerama, kada strane ne mogu da se dogovore, kao i drugim mjerama koje mogu uključiti i akcije protiv državnih službenika i funkcionera. I iz Deklaracije bonskog zasijedanja  nedvosmisleno proizilazi da Visoki predstavnik ne može donositi, mijenjati i dopunjavati zakone, već samo donositi odluke privremenog karaktera i to iz nadležnosti Predsjedništva i Savjeta ministara. Deklaracija je politički i, kao takav, pravno  neobavezujući akt. Pravni osnov za postupanje Visokog predstavnika mogu biti samo Aneks 10 Dejtonskog mirovnog sporazuma i odgovarajuće rezolucije Savjeta bezbjednosti UN.

Konstituisanje i ovlašćenja Savjeta i njegovog Upravnog odbora, te tzv. bonska ovlašćenja Visokog predstavnika, nemaju utemeljenje u Dejtonskom mirovnom sporazumu (Aneks 10), niti u međunarodnom pravu  i protivna su opšteprihvaćenim standardima predstavničke demokratije i međunarodnim dokumentima o ljudskim pravima i slobodama. Pored toga, nijesu u skladu ni sa principom  suverene jednakosti država članica UN (član 2.stav 1.tačka 1.Povelje). Njihovim sprovođenjem u djelo , BiH je postala zavisna država, odnosno država pod međunarodnim starateljstvom.

Pored navedenog, „bonska ovlašćenja“ su protivna i Bečkoj konvenciji o ugovornom pravu iz 1969.godine. Po svojoj pravnoj prirodi, Dejtonski mirovni sporazum je višestrani međunarodni ugovor, zaključen saglasnošću volja delegacija strana ugovornica (Republike BiH, Republike Hrvatske i Savezne Republike Jugoslavije (čiji je Srbija pravni sledbenik)), koji se može tumačiti samo na osnovu autentičnog teksta usaglašenog između strana ugovornica, a mijenjati i dopunjavati samo „sporazumno između članica“ (strana ugovornica).

Koristeći protivpravna ovlašćenja, Visoki predstavnici su, suprotno Aneksu 4 – Ustav (BiH) Dejtonskog mirovnog sporazuma, prenosili izvorne nadležnosti entiteta (Republike Srpske i Federacije BiH) na institucije BiH. Ovo se prije svega odnosi na izvornu nadležnost entiteta u oblasti odbrane i bezbjednosti, te u oblasti pravosuđa i javne uprave.

U članu III stav 1. Ustava (Nadležnost institucija BiH), propisano je da su u nadležnosti tih institucija, između ostalog, spoljna politika, carinska politika, monetarna politika, finansiranje tih institucija…A u stavu 3. (Pravni poredak i nadležnost institucija)  tačka a) (Zakoni) istog člana, normirano je da „Sve vladine funkcije i ovlašćenja koja nisu ovim Ustavom izričito data institucijama BiH, pripadaju entitetima“.

Takođe, u stavu 5. tačka a) istog člana (Dodatne nadležnosti), navedeno je: „BiH će preuzeti nadležnosti za druge poslove o kojima se entiteti dogovore…“

Prethodno opisano protivpravno postupanje, usmjereno je na ukidanje Republike Srpske i stvaranje unitarne BiH u kojoj bi srpski pravoslavni faktor i pozitivni uticaj Rusije bili potpuno marginalizovani, što je dugovremeni cilj zapadnih moćnika (Vatikan, Austrougarska, Njemačka, V. Britanija, SAD…).

Veoma je značajno suprotstavljanje Rusije, kao stalne članice Savjeta bezbjednosti, „imenovanju“ Šmita. Međutim,  utemeljenom, čvrstom i principijelnom stavu  rukovodstva Republike Srpske, neophodna je odlučnija podrška državne vlasti Srbije, kao Strane ugovornice Dejtonskog mirovnog sporazuma.