Trnovite staze poglavara srpske crkve

Piše: Mišo Vujović

“Taknuto – maknuto”, kaže mudrost. Izbor patrijarha je završen. I to je gotova priča. Naša sveta crkva, sledeći Božje zapovesti, u ovim trenucima mora demonstrirati jedinstvo. Patrijarh, mudrost i smirenje.

Praštanje, kao vertikalu. Ljubav, pastirsku, bratsku, jevanđelsku.

I to je obaveza svih koji žele dobro srpskom narodu u čijem trajanju, u teškim istorijskim lomovima, egzodusima, seobama, ustancima, ratovima i slobodama, Srpska pravoslavna crkva, i gologlava i obezglavljena, nije uzmicala. Zajedno sa narodom delila je sve. Nevolju ponajviše.

Predstavljala je, i u borbi i u zbegu i u tuđini, nepokorivo parče otadžbine, prkosa, ponosa i sudnjeg časa.

Sam čin izbora trajao je kratko, uz dugu lobističku i medijsku pripremu – predugo. Kao za predsedničke izbore. Izbor patrijarha, po tradiciji, ostavlja otiske države. Svake. I one srednjovekovne, moćne, i okupatorskih, i kraljevine Jugoslavije, kada je izabran “podobni” Varnava, koji nije mogao da “proguta” Konkordat sa Vatikanom, te se, pod do sada nerazjašnjenim okolnostima, upokojio u jeku Konkordatske krize.

Novozabrani patrijar Porfirije (Parić)ni po čemu se ne može diskvalifikovati. Naprotiv. Neuputna je njegova dostojnost. Primeren trenutku i savremenim izazovima države i crkve. Patrijarh Porfirije je dinamičan, elokventan, urban i obrazovan episkop, koji je pokazao izuzetne organizacione sposobnost. Ima političkog iskustva,zna šta je snaga crkve, ali i moć države.
I ova mala hronika o životu poglavara Srpske pravoslavne crkve nastaje sa ubeđenjem da se nijedan Srbin, a kamoli patrijarh, neće odreći Kosmeta. Komunističke vlasti su protežirale patrijarha Germana, ali nisu uspele da ga nagovore na cepanje crkve i stvaranje posebnih crkava po republikama. Plan je bio da se, nakon eparhija u Makediniji, formira pravoslavna crkva u Crnoj Gori, čemu se energično suprotstavio mitropolit Danilo Dajković, uz punu podršku patrijarha Germana.

“Izbori su formalnost, ako se dobro organizuju”, govorio je Čerčil.

Od uspostavljanja redovnog stanja u Srpskoj crkvi 1920. godine, obnavljanjem Pećke patrijaršije i ustoličenjem mitropolita Kraljevine Srbije, Dimitrija Pavlovića, u tron srpskog patrijarha, patrijarh Porfirije, biće osmi, odnosno 64. poglavar srpske crkve, koja je, od dobijanja autokefalnosti 1219. godine do danas, imala 11 arhiepiskopa i 53 patrijarha.

U početku behu plemićkoga roda, hilandarski monasi i igumani. Mnogi su postali svetitelji, mučenici čije životne sudbine pokazuju svu dramatičnost istorijskog koda srpskog nacionalnog bića.

U tron samostalne crkve prvi je ušao Sveti Sava, nakon dobijanja Tomosa o autokefalnosti od Nikejskog patrijarha. Sa imenom Sava stolovalo je pet arhipastira SPC, tri arhiepiskopa i dva patrijarha. Poslednji Sava V potpisivao se kao patrijarh Srba i Grka.

Arsenija je bilo takođe pet, jedan arhiepiskop Arsenije I Sremac, naslednik Svetog Save i četiri patrijarha. Među njima Arsenije Čarnojević i potonji Arsenije Stojković, koji je dva puta biran ali nikada nije ustoličen zbog odbijanja Bečkog cara da potvrdi izbor.

Srpskom crkvom su upravljala četiri Danila, od kojih su se naročito isticali Danilo II i Danilo III, autor znamenite “Pohvale knezu Lazaru”. Danilo II slovio je za velikog neimara i pregaoca. Kao episkop služio je opelo Jeleni Anžujskoj 1314. u Gracu, a njenom sinu, Milutinu, 1321. u Banjskoj. Mirio je zavađenu braću, kraljeve Dragutina i Milutina, ali i oca i sina, Milutina i Stefana Dečanskog. Krunisao je za kralja Dušana, potonjeg cara srpskog.
Imali smo i pet Gavrila, od Gavrila I Rajića, koji se podjednako borio i sa papskim misionarima i sa turskim osvajačima, da bi ga na kraju, oklevetanog, obesili Turci, do Gavrila Dožića, koji je interniran u nacistički logor Dahau. Početkom prošlog veka, patrijarh Gavrilo Dožić, stameni Moračanin, imao je u Hilandaru okršaj sa bugarskim monasima pod čijom se uzurpacijom dva veka nalazio ovaj sveti srpski manastir.

Stolovalo su i tri Janikija. Joanikije I učenik Save II nasledio je smenjenog Danila I, da bi nakon četiri godine i sam bio detronizovan od strane kralja Dragutina, koji je zbacio sa prestola svoga oca Uroša I. Joanikije II bio je prvi srpski patrijarh u vreme kad je arhiepiskopija podignuta na nivo patrijaršije, na saboru u Skoplju, 1346, gde je, nedelju dana kasnije, miropomazao Dušana, prilikom krunisanja za cara. Nakon nove seobe Srba pod Arsenijem IV, turci na Pećki presto dovode Joanikija III, Grka iz Carigrada. On će se, nakon sedam godina i pohare srpskih svetinja, vratiti u Carigrad, gde je 1761. postao Carigadski patrijarh, ali za kratko. Dve godine kasnije, povukao se sa trona i otišao u manastir, gde se i upokojio.

Među nametnutim grčkim patrijarsima u Peći ostaće upamćen Kirilo II, doveden od strane Turaka po smeni patrijarha Gavrila IV. Patrijarh Kirilo II je, nakon četvorogodišnje vladavine, Pećku patrijaršiju ostavio u ogromnim dugovima, što je primoralo srpske episkope na čelu sa, kasnije izabranim za patrijarha, Vasilijem Brkićem – Jovanovićem, da ga svrgnu. Patrijarh Vasilije će, nedugo potom, biti oklevetan kod turskih vlasti da je špijun, što je rezultiralo njegovom smenom i zatočeništvim na Kipru.
Imali smo i dva Germana. Patrijarh German Anđelić, umesto “Njegova Svetost”, postaje “Njegova Neminovnost”, zbog ignorisanja Bečkog dvora da aminuje rezultate izbora za srpskog patrijarha, nakon povlačenja patrijarha Prokopija. Najpre je na crkveno-narodnom zboru 1881. izabran episkop budimski Arsenije, što je Beč ignorisao. Na ponovljenim izborima pobedio je episkop gornjokarlovački Teofan sa 53 glasa u odnosu na 11 glasova episkopa Germana, koga je, i pored protivljenja srpske crkve, car Josif imenovao za patrijarha. Patrijarh German je važio za veoma obrazovanog čoveka, poliglotu, filantropa…, ali zbog načina kako je tronizovan nikada nije uživao ugled kod naroda. Njegov imenjak patrijarh German Đorić, nosio je nadimak “crveni patrijarh” zbog crkvenog raskola i navodne bliskosti sa komunističkim vlastima. Međutim, učinak patrijarha Germana, u očuvanju crkve, u vreme permanentnog progona od strane komunista, nije zanemarljiv. On je, nakon 26 godina borbe i 88 podnetih molbi, obilaska raznih birokratskih i funkcionerskih adresa, 1984. uspeo da izdejstvuje dozvolu za nastavak gradnje hrama Svetog Save na Vračaru.

Po dužini vladavine patrijarh German i patrijarh Arsenije III dele drugo mesto sa 32 godine službe na čelu crkve, odmah iza patrijarha Pajsija sa 33 godine. Od arhiepiskopa, naslednik Svetog Save, Arsenije Sremac, vodio je srpsku crkvu tri decenije, od 1233.-1263.

Rodonačelnik srpske crkve, Sveti Sava je ličnim primerom crtao granice monaškog podviga, ponašanja, molitvenog pravila, smernosti, pišući kodeks života u manastirima: Hilandarski, Karejski, Studenički tipik, Žitije Svetog Simeona, Služba Svetom Simeonu, Zakonipravilo (Nomokanon, Krmčija)…

Prolazeći kroz životne priče crkvenih arhipastira, od Svetog Save do novoustoličenog patrijarha Porfirija, sagledavamo kosmičku dramu jednog krstonosnog naroda i njegove crkve.

Sve ovo i još mnogo toga možete naći u trećem dopunjenom izdanju Princip Presa “Srpski arhi pastiri od 1219-2021”, koja uskoro izlazi iz štampe.