Saborni hram Svetih Arhangela – spaljivan i potapan, ali stoji kao feniks iz pepela

Kada je Mali saborni hram građen, 1819, Niš nije imao nijednu crkvu. Sve su bile urušene ili zatvorene, zabranjeno je bilo zvanično okupljanje pod Osmanlijskim carstvom. Smještena je u porti današnjeg Sabornog hrama, a sve do njegovog osveštanja 1878. ova crkva bila je Saborni hram Niške eparhije.

„Nema u Nišu starije kuće od ove crkve. To je najstarija kuća, baš je tako i zidana. Turski paša je dao dozvolu 1819. da se podigne hram koji neće imati ni zvonik ni kube“, objašnjava protojerej-stavrofor Branko Cincarević, starešina Saborne crkve u Nišu.

Ova crkva podignuta je u vrijeme mitropolita niškog Milentija. Ukopana je djelimično u zemlju, jer je osmanlijski zakon to nalagao, kako ne bi nadvisila neku od džamija u gradu. Takođe, morala je i da bude opasana zidom, da ne bi vrijeđala oči Turaka koji su tuda prolazili.

„U to vrijeme nikako nije mogla da ima zvonik. Tek će posle 50-ak godina uspjeti Srbi da se izbore za klepalo, to je drvena daska kojom se udaralo, a zvonik tek malo kasnije posle oslobođenja stići“, kaže dr Miša Rakocija, istoričar umjetnosti.

Tokom prethodnih 200 godina dijelila je sudbinu Nišlija i imala burnu istoriju. Spaljivana je i potapana i pet puta obnavljana. I jubilej je dočekala u novom ruhu, zalaganjem vladike Arsenija.

Mala Saborna crkva ponovo je otvorila vrata vjernicima, pošto je posle više od dvije godine završeno renoviranje. Živopisana je unutrašnjost, restauriran ikonostas, zamijenjen pod, a spolja je poptuno građevinski uređena.

Crkvi Svetih Arhangela u Nišu tako je vraćen nekadašnji izgled, pred vjernicima je ponovo raskošna unutrašnjost, ikonostas sa 72 ikone koje su među najljepšim ostvarenjima na ovim prostorima iz tog perioda, a Niš je dobio duhovnu i umjetničku riznicu.