Refleksije 13-julskog ustaka 1941 i njegove posledice (13): Komunistička druga etapa revolucije, uzročnik bratoubilaštva

Piše: Miljan Stanišić

U prethodnim nastavcima ovog feljtona navedeno je da je nakon propasti 13-julskog ustanka KPJ za neuspjeh optužila bivše Jugoslovenske kraljevske oficire, bivše političare, službenike i dr. da su to željeli i tome se radovali, da bi ih označili za neprijatelje naroda i započeli prvu fazu socijalističke revolucije, koja je značila njihove pojedinačne likvidacije, sa već pripremljenog spiska „narodnih neprijatelja“, „reakcije“ i sl. etiketacijama, kojima su označavali tu kategoriju „nepodobnih“ i lica za „odstrel“.

Nakon prvih poraza njemačke nacističke armije na moskovskom frontu i kontraofanzive Crvene armije u jesen 1941. godine, kod mnogih komunista je stvorila iluziju o brzom završetku rata i porazu naci-fašizma, što je podgrijano i izjavom Staljina 27. oktobra 1941. godine, povodom 24 godine od Oktobarske revolucije, da „možda kroz jedan mjesec, možda dva, možda kroz šest mjeseci ili godinu dana ona (Njemačka. primj. M.S.) mora pasti od Crvene armije Pod utiskom te optimističke izjave Staljina, Đilas početkom decembra 1941. godine  šalje pismo Titu o tome „da je opasnost kod Moskve prošla, da se Njemci povlače u neredu i da se na Istočnom frontu situacija može munjevito razvijati“.

Potpuni revolucionarni, t.j. komunistički akpekt tzv. NOB-a formalizovan je osnivanjem Prve proleterske narodno-oslobodilačke udarne brigade u mjestu Rudo, i to od srbijanskih i crnogorskih partizana, i to prema zaključku sa sastanka Politbiroa CK KPJ od 7. decembra 1941, o stvaranju proleterskih, t.j. jedinica komunističke provenijencije, što određuje osnove i karakter tzv. NOB-a, pod vođstvom Tita i KPJ, o čemu on piše u ime CK KPJ, da je u tim jedinicama potrebno: „Unutrašnje jačanje i proširivanje Partije, formiranje proleterskih naših jedinica, koje će odlučujuće uticati na razvitak bojnih sukoba. U tom pogledu CK je napravio prvi korak: baš je danas formirana Prva proleterska narodno-oslobodilačka udarna brigada, kao jezgro budućih sličnih formacija. Dodajmo da je zastava te brigade crvena sa srpom i čekićem. Ona, u stvari jeste oružana sila Partije“. Ovim potpunim političkim zaokretom stvaranja jedinica čisto komunističke suštine, bio je i formalizovan karakter tzv. NOB-a, da se kroz socijalističku revoluciju odstrane, likvidiraju, svi njihovi protivnici, a da će im oslobođenje od okupatora dominantno izvojevati Crvena armija.

U pismima, naredbama, uredbama i sl. dokumentima kompartijskih instanci, kako sreskih, okružnih i mjesnih komiteta KPJ, o beskompromisnoj borbi i likvidacijama „unutrašnjih neprijatelja“, „petokolonaša“, „buržoaske reakcije“ i sl. strukturama, oni su upravo njih smatrali glavnim neprijateljima, potvrđujući da im je glavni cilj bio da putem bratoubilaštva i revolucije dođu do vlasti, koristeći teško stanje okupacije zemlje. Tako u jednom od takvih brojnih naredbi, u pismu OK KPJ od 23. novembra 1941, sugerišu partijskim organima na terenu da ne prave selekciju pri ubistvima glavnih „petokolonaša“, zato što ih „momentalno ne možete dokučiti jer su u gradu, nego likvidirajte kako kojega možete“. Tako i PK KPJ za Crnu Goru, Boku i Sandžak u pismu OK KPJ Cetinje od 1. decembra 1941, takođe kao najprioritetniji zadatak navodi likvidacije „neposlušnih“: „Potrebno je najhitnije pristupiti likvidaciji svih špijuna, petokolonaša i razbijača narodnog jedinstva u borbi protiv fašističkog okupatora“.

O drugoj etapi revolucije piše i Ljubomir Kosović, navodeći da je i sam prisustvovao zboru na Trubjeli, gdje je promovisana druga faza revolucije, o čemu je govorio član PK KPJ Radoje Dakić Brko: „On je izjavio da će se rat brzo završiti. Sada se prelazi na drugu fazu revolucije. Borbu protiv ‘pete kolone’, odnosno narodnih neprijatelja, treba maksimalno pojačati jer je ona mnogo značajnija nego borba protiv okupatora. Ta borba je neophodan uslov za kreiranje društva blagostanja i srećne budućnosti. Brko je pozvao sve prisutne da budu nemilosrdni prema svim ‘narodnim neprijateljima’, jer mora se biti maksimalno budan“. Kosović navodi i sastanak MK KPJ za taj kraj, koji je održan iste noći, a na kojem je govorio Radoje Dakić: „Dakić je odmah počeo da govori o drugoj fazi revolucije i da se mora ubrzati borba za osvajanje vlasti nakon završetka rata. Revolucija mora da bude ista kao što je bila u SSSR-u. Često je citirao Lenjina. Bez totalno uništenja klasnog neprijatelja ne može se zamisliti izgradnja novog društva. Ko nije sa nama taj je neprijatelj“. Ovi stavovi Dakića su bili zaključci CK KPJ i po njima je strogo postupano, a njih je na ovom sastanku prezentovao Radoje Dakić.

Komunisti su do fanatizma indoktrinirali i zadojili svoje članove, skojevce  i simpatizere u mržnji prema protivnicima komunizma , a što potvrđuje i Petar Drapšin, izvještavajući Titu: „Borba protiv pete kolone je veoma popularna. Kada se uhvati neki petokolonaš ili četnik, onda pojedini partizani dolaze u Štab i mole da oni ubiju neprijatelja. Niko više ne postavlja pitanje zašto se mi Srbi bijemo između sebe“. Međutim, bilo je i onih boraca, Srba, u partizanskim redovima koji su se bunili zašto njihove jedinice ne ubijaju ustaše i domobrane, pa je to Drapšin opravdavao time da Tito nije precizirao „što da radimo sa ustašama“.

Za svega nekoliko mjeseci od jeseni 1941. do proljeća 1942. godine, po nalogu kompartijskih struktura ubijeno je u Crnoj Gori nekoliko hiljada ljudi, dok posleratni komunistički istoričari iznose broj od oko 1,5 hiljada. . Navešćemo pisanje dr Radoja Pajovića, čije su generalne ocjene o tim „lijevim greškama“ relativno objektivnije (iznesene 60-ih godina 20. vijeka), o čemu on, pored ostalog, navodi: „Neke likvidacije nijesu ni bilo dovoljno motivisane. Nijesu uvijek likvidirani samo stvarni špijuni i saradnici okupatora, već i neki ljudi koji su smatrani političkim protivnicima KPJ, koji jesu bili neprijateljski raspoloženi prema NOP-u, ali nijesu bili kompromitovani saradnjom sa okupatorom…Likvidacije bez ikakvog suđenja nijesu bile rijetke. U opšte uzev, narodne mase nijesu mogle da prihvate način na koje su te likvidacije vršene. Saopštenja GŠ objavljivala su u nastavcima spiskove likvidiranih špijuna i petokolonaša, čime je ovo pitanje još više dramatizovano. Istina saopštenja su u martu 1942. godine prestala sa objavljivanjem ovakvih spiskova, ali ne zbog toga što se sa ovakvom praksom prestalo“.

Milovan Đilas je decenijama nakon ovih tragičnih događaja, čiji je i sam bio akter, iznio razmjere komunističkog terora i da je to uslovilo nastanak, širenje i jačanje četničkog pokreta, kao odgovor na takva ponašanja: „Postojalo je jasno da je naše bezobzirno i brzo ubijanje, zajedno sa glađu i ratnim zamorom, pomoglo da se četnici ojačaju. Još je više strašno i nepojmljivo bilo ubijanje rođaka i bacanje njihovih tela u jame da bi se izbegle pogrebne povorke i kukanje ožalošćenih…Komunistički sinovi su dokazivali njihovu odanost ubijajući njihove očeve i bilo je slučajeva da su pevali i igrali oko njihovih tela“. 

(nastaviće se)