Prvi pisani pomen Bjelopavlića (III): Bijeli Pavle zatekao Srbe Lužane

Piše: Miljan Stanišić

Dvije su ključne odrednice na osnovu kojih je moguće odrediti vremenski okvir doseljavanja Bijelog Pavla, a to u istorijski izvori i broj pasova (koljena, rodoslovnog stabla).

Na osnovu toga može se sa sigurnošću tvrditi da je rodonačelnik plemena Bjelopavlića, Bijeli Pavle, na ovim prostorima došao tridesetih godina 14. vijeka, kao i to da se ne mogu prihvatiti tumačenja nekih autora koji su smatrali da se Bijeli Pavle doselio ovdje oko ili poslije Kosovskog boja 1389. godine. Kao što smo naveli, na osnovu turskih deftera koje je u carigradskim arhivama pronašao dr Branislav Đurđev može se dosta precizno odrediti dolazak Bijelog Pavla na ove prostore i izvesti značajne istorijske analogije, o čemu će biti napomena u nastavku feljtona.

Neki autori su zagovarali da je naziv Bjelopavlići nastao na osnovu provincijalnog, teritorijalnog, a ne plemenskog principa. Ovu teoriju iznijeli su Pavel Rovinski, Jovan Erdeljanović, Ljubomir Kovačević. Oni pretpostavljaju da su Bjelopavlići dobili ime po Beli Pavlimiru, unuku srpskog kralja Radosava. On se vratio iz Rima (gdje mu je još djeda pobjegao) o čemu Rovinski piše: „500 vitezova doplovi u grušku luku jer su ga Srbi pozvali da preuzme srpski presto. On sazida grad Dubrovnik i ode u Trebinje, gdje se proglasi kraljem. Unuk njegov Prelimir bio je kralj u Onogoštu. Navedeni autori tvrde da su Bjelopavlići dobili ime po Beli Pavlimiru u devetom vijeku, ili po njegovom unuku Prelimiru, koji je bio župan Zete, a stanovao je u Onogoštu.

Pomenuti autori svoju pretpostavku zasnivaju na tome da se pleme Bjelopavlići nije moglo formirati za 22 godine, jer su smatrali da se Bijeli Pavle ovdje doselio nakon Kosovske bitke, t.j. 1389. godine, a pleme Bjelopavlići se pominju u pismu mletačke vlastele iz Dubrovnika upućeno Jeleni Balšić 1411. godine, a koje se nalazi u dubrovačkom arhivu. Pošto se za tako kratko vrijeme nije moglo formirati pleme , to je bio „argument“ ovih autora da ime plemena traže u nekoj poznatoj ličnosti, koja je istorijski bila vezana za ove prostore. Tu najpoznatiju ličnost našli su u Beli Pavlimiru, po kome smatraju da se ovaj prostor nazvao Bjelopavlići. To u potpunosti, na utemeljen način, negira Petar Šobajić, koji se najsistematičnije i najtemeljnije bavio nastankom plemena Bjelopavlića, što je pretočio u knjizi „Bjelopavlići i Pješivci“. On navedeno tumači na sledeći način:

„Da su Bjelopavlići kao oblast nosili to ime od devetog vijeka, kako Rovinski i drugi drže, pošto smo utvrdili da su u njoj od velike starine stanovali Lužani, moralo bi biti da su se oni tj. Lužani, po oblasti u kojoj su živjeli, zvali Bjelopavlićima, kao što se sada, na primjer, Pivljani zovu po Pivi, Moračani po Morači itd. Na taj način bi se jedino moglo očuvati i predanje o Beli Pavlimiru da je u stvari postojalo“.

Šobajić dalje argumentovano potvrđuje da se ni oblast za koju Rovinski tvrdi da se od Beli Pavlimira ili nekog njegovog bliskog srodnika zvala Bjelopavlići, nije tako nazivala, jer, pored navedenog, nije imala ni približno zaokruženu cjelinu, koja bi se mogla tako označiti. On to potkrepljuje ovako:

„Lužani, pa i nijedan dio Lužana, nijesu se zvali Bjelopavlići. Oblast Bjelopavlića je u razna vremena imala različite opsege, granice njene nijesu bile stalne, kako bi se imalo očekivati da su Bjelopavlići bili jedna vrlo stara oblast. Bjelopavlići su još u 15. vijeku zahvatili samo jedan dio sadašnje oblasti, jednu polovinu, i to onaj prostor od Ostroga do Zete i Martinića. Tolika je samo mogla biti oblast Bjelopavlića, za koju Rovinski kaže da se zvala po Beli Pavlimiru, i imala teritorijalno, a ne plemensko značenje. Da ni to, ni tolika, nije postojala stara oblast Bjelopavlića još od 9. vijeka, utvrdili smo, jer smo vidjeli jasno da Bjelopavlići, koji se kao pleme pominju 1411. godine, nijesu bili lužansko pleme, kako bi izlazilo da je to bila stara oblast, a u njoj živjeli Lužani – nego da se baš u tom užem dijelu, koje je sve do 16. vijeka činilo pleme Bjelopavlići, razvila bila na račun Lužana, starija grupa doseljenika“.

Poslednjih sedamdesetak godina nekoliko poznatih istoričara objavili su svoja istraživanja, proučavajući stare carigradske, vizantijske i dr. arhive, objavljujući do tada nepoznata dokumenta koja pružaju dragocjene istorijske, etnografske i dr. podatke, a na osnovu kojih se može sa velikom sigurnošću odrediti i vremenski okvir doseljavanja Bijelog Pavla iz Metohije (Hvosna) na teritoriju gdje se formiralo i skoro sedam decenija bitiše veliko srpsko pleme Bjelopavlići (iako u tzv. modernom vremenu u drugačijim formama).

Prije dolaska Bijelog Pavla na ovom području najdominantnije stanovništvo bili su Lužani. Oni su najstarije srpsko stanovništvo koje je zaposjelo ovu teritoriju još u vremenu kada su Srbi prodrli na ovaj dio Balkanskog poluostrva.

Srbi Lužani ovdje su zatekli „najstariji narod“, a zvali su ga „Španji“. To je bilo poromanjeno pleme starih Ilira, i živjeli su na ovom podneblju i prije dolaska „prvog sloja“ Srba, kako ih s obzirom na period doseljavanja Lužana ovdje, naziva Rovinski, tj. prije šestog, sedmog vijeka. Topografska imena u plemenu dokaz je da su nekad ovdje živjeli drugi narodi, koji su vremenom nestali i to- stapanjem, asimilacijom od doseljenika usled prevlasti, njihovim nasilnim potčinjavanjem ili protjerivanjem i dr. Od zaborava sačuvali su ih narodna predanja i materijalni tragovi, kao što su kućišta, crkvine, grobovi, gradine i iz toga su izvedeni toponimi koji su se sačuvali vjekovima. Oni se uglavnom odnose na rimske, grčke, španjske, a kasnije i na lužanske i druge starine. Poznati su: Španjska gradina (naziv „Španj“ se u narodu kasnije koristio za opšti pojam za sve one koji nijesu bili dio srpskog stanovništva), Grčko groblje, Gradina (Martinićka), Lužnica i mnoge drugi toponimi iz starijih vremena.

Da su Lužani bili jako srpsko pleme pokazuje njihova velika teritorijalna rasprostranjenost, ne samo na područje Bjelopavlića, već i mnogo šire, o čemu će biti napomena u narednom nastavku feljtona.

Nastaviće se…

Pročitajte još:

Bjelopavlići i 610 godina od prvog pomena plemena (II): Kosovo i Metohija su dragulj srpske postojanosti