Odsudna Molodinska bitka: Kako je „pokretni grad“ spasio Moskvu od krimske horde Devleta Gireja

U vrijeme vlasti cara Ivana Groznog (1547-1584) Rusija je doživela jednu od najvećih ekspanzija u svojoj istoriji. Ovaj vladar je zauzeo Kazanj 1552. i likvidirao Kazanjski kanat, a kasnije, 1556. likvidirao je Astrahanski kanat čime je Rusija dobila izlaz na Kaspijsko more. Takav razvoj događaja doveo je u punoj mjeri do jačanja rivaliteta Rusije sa Krimskim kanatom koji je bio prvorazredni saveznik Osmanske imperije. Otvorivši prozor na jugu, Ivan Grozni je riješio da otvori i trgovačku rutu ka Zapadu izbijanjem na Baltičko more. Glavni suparnik je bila Livonska konfederacija. I ako je prva faza rata bila uspješna za Ivana Groznog, nakon stvaranja Ljubljinske unije (kraljevina Poljska i veliko knjaževstvo Litvanija), rat je ušao u iznurujuću fazu. S obzirom da je nakon početka ovog rata najveći dio ruskih snaga bio angažovan na Baltiku, takav položaj iskoristio je južni susjed za veliki pohod na Moskvu.

Iskoristivši situaciju u kojoj su južne krajeve Rusije branile neznatne snage ne veće od 6 hiljada vojnika, Devlet Girej je 1571. u maju prodro sa svojom vojskom do Moskve i poharao je. Katastrofa je bila nesagledivih razmjera. Po procjenama istoričara više desetina hiljada ljudi odvedeno je u roblje ili je poginulo od mača i požara, dok je drveni dio Moskve izvan zidina izgoreo u plamenu. Sam Ivan Grozni sklonio se u Rostov pred naletom Devleta Gireja.  

Nalazeći se zbog pohare u superiornom položaju Devlet Girej je smatrao da će sledeći pohod biti i kraj Rusije. Sledeće godine Devlet Girej pripremio je ogromnu armiju za novi pohod na Moskvu (zbog nepouzdanih izvora iz 16. vijeka teško je odrediti njen stvarni broj). Razni izvori ili njihovi tumači procijenjivali su vojsku od 40.000 do 150.000, mada se najpribližnijom uzima broj od oko 60 hiljada vojnika. Vojska Devleta Gireja bila je sastvaljena od krimskih Tatara, Nogajaca, Čerkeza i odredom od oko 7 hiljada probranih janjičara koji je poslao osmanski sultan kao pomoć.

Ovoj vojsci suprotstavila se ruska vojska pod komandom kneza Mihaila Vorotinskog, pod čijom su komandom objedinjeni opričnici i zemska vojska. Kao pomoć vojsci Vorotinskog poslata je pomoć od 7 hiljada njemačkih plaćenika pod komandom Jirgena Ferensbaha, a takođe i donski i zaporoški Kozaci.

Zbog neprijateljske nadmoći Vorotinski je planirao da namami neprijatelja u zamku i razvodnji udarnu snagu, tako što bi ključnu odbranu organizovali oko „pokretnog odbrambenog grada“ u kojem su se nalazili dobro utvrđeni strelci naoružani puškama i bombardima. Prilikom prelaska rijeke Oke vojska Devleta Gireja bila je veoma rastegnuta. Ključnu ulogu odigrao je opričnik vojvoda i knez Dmitrij Hvorostinjin, koji je sa svojim odredom pojurio na rovove neprijatelja i napao vojsku u bok. U brzom ali žestkom boju u potpunosti je uništio neprijateljske odbrambene pozicije. Videvši udar na boku Devlet Girej uplašio se za svoju pozadinu, počeo je da razvija svu vojsku u pravcu Dmitrija Hvorostinjina. Dmitrij Hvorostinjin počeo je da se povlači ka mjestu Molodi gdje je zamka već bila spremna.

Pokretni grad koji je štitio puk naslanjao se na rijeku Rožajku u južnom Podmoskovlju. Prvi udar Tatara propao je. Poginuo je istaknuti Tereberdej murza. No to je samo bila prethodnica. Ubrzo je došao i ostatak vojske kada je počela kritična faza bitke. Od 31. jula komandu preuzima Devlet Girej i počinje opšti napad na pokretni grad, ali i ovaj napad je odbijen uz teške gubitke. Ovoga puta gine njegova desna ruka Divej murza. Stanje opsednutih u gradu postalo je kritično. 2. avgusta Devlet Girej kreće u novi napad ovoga puta ne koncentrišući se samo na pokretni grad već na bokove ruske vojske koji su branili obalu rijeke Rožajke. U ovom napadu gine 3.000 ruskih strelaca, stradala je i ruska konjica. Takođe i ovaj napad je propao i odbrambene pozicije duž obale Rožajke ostale su pod kontrolom ruske vojske. U ovom obnovljenom napadu poginuo je nogajski han i još troje tatarskih murzi sa Krima.

Devlet Girej je poveo i 7 hiljada janjičara koji su činili elitni dio njegove vojske i počeo je opšti napad na „pokretni grad“ iz više pravaca, nadajući se da će Rusi koji su unutar grada bili iznureni popustiti nakon uvođenja svih rezervi. Tada se Dmitrij Hvorostinjin odlučio za riskantan potez koji se završio uspješno. Dok je sa jedne strane utvrđeni „grad bio opsednut“ otvorio je štitove sa druge strane i izveo snage veličine puka sa kojima je udario u leđa krimsko-turskoj vojsci. Ovim neočekivanim potezom Hvorostinjin je prelomio bitku. Kombinovano sa njegovim udarom iz samog pokretnog grada strijelci su pružali veliki vatrenu podršku. Dvojni udar krimsko-turska vojska nije izdržala. U toku bitke poginuli su skoro svi janjičari, većina krimskih murza, a takođe sin, unuk i zet Devleta Gireja. Međutim bitka tu nije završena. Velike gubitke krimsko-turska vojska pretrpela je prilikom neorganizovanog povlačenja preko rijeke Oke. Na Krim se nije vratilo više od 15 hiljada vojnika i ljudi koji su pošli u pohod.

Porazom u Molodinskoj bici krimski Tatari izgubili su najbolji dio svoje vojno sposobne populacije, što je dovelo do toga da su akcije od strane Krimskog kanata obustavljene na 20 godina, a osnovni utvrđeni rejoni ruske države pomjereni su 300 km južnije.

Molodinskoj bici u carskoj Rusiji dinastije Romanovih nije se pridavao veliki značaj. I ako je sama bitka bila poznata istoričarima, ozbiljna istraživanja su počela tek krajem 20. vijeka, a kamen u znak sjećanja na spasonosnu pobjedu podignut je tek 2002. godine.