Milenko Višnjić: Njemačka odgovornost za Južni tok

Zapad urla, Moskva ćuti, Kina koristi, Turska šićari. U pitanju su velike geopolitičke igre – igre velikih igrača. Odustajući od gasovoda Južni tok, odriče li se Putin namjere da učvrsti ruski uticaj u jugoistočnoj Evropi, najavljujući i prekid ugovora? Snosi li Njemačka krivicu za odustajanje od tako skupog projekta, i ko će platiti štetu? Je li novi ugovor sa Turskom, rusko odustajanje od jugoistočne Evrope? Da li je Njemačka ostvarila san “Velikog rajha u miru”? Koji će biti ishod meča na Velikoj šahovskoj tabli, Zbignjeva Bžežinskog?

Rusija je počela radove na početku toka gasovoda Južni tok, a projektom je zamišljeno da bude položen ispod Crnog mora; zatim Bugarske, Srbije, Mađarske, Slovenije i Austrije. Poslije mnogo uloženog truda, vremena i milijardi dolara, anti-monopolna regulativa EU, zaustavila je taj projekat. Bugarska je bila prva prepreka, ne dozvoljavajući nastavak radova. Putin je dogovorio novi gasovod za Tursku, ostavljajući mogućnost “kačenja” na gasovodni čvor, predviđen da se gradi na granici Turske i Grčke. Evropa je jedini kandidat.

Ključni igrač

“Spajanjem dvije Njemačke desiće se da takva ujedinjena dobije više uticaja,  nego što je Hitler ikada imao.”, Miteran se, u januaru 1990., povjerio premijeru Velike Britanije, Margaret Tačer. Iako je Njemačka imala jaku valutu i nije bila zainteresovana za drugu, Miteran se zalagao za zajedničku, procijenjujući da tako može držati Njemačku na oku. Bio je naivan. “Pobijedili smo Njemačku u dva rata, a sad će opet biti po starom. Sa svojim ambicijama, opet će postati dominantan i aktivan faktor u Evropi”, upozorila je Margaret Tačer svog francuskog kolegu.

Kao najveći kupac prirodnog gasa, Berlin je najveći ruski partner. Odnosi između Berlina i Moskve, vidljivo se pogoršavaju 2012., nakon kritike koju je Berlin uputio Putinu, a u vezi “neregularnosti” izbora i “obračuna” sa opozicijom. Ukrajinska kriza je učinila Berlin nestrpljivim, počevši otvorenije upućivati kritike Moskvi i miješajući se direktno u puč u Kijevu. Pritisnuta ekonomskim sankcijama Zapada, Rusija se počela okretati malim državama centralne i istočne Evrope, na istok – Kini i ostalim državama BRIKS saveza.

Što se tiče odnosa prema Rusiji, postoje dvije grupe država u Evropi: one koje su otvoreno neprijateljske prema njoj, i one koje “sjede na dvije stolice”. Doduše, postoje i one treće, na primjer, snage u Mađarskoj, Slovačkoj, i odnedavno u Češkoj, sa kojima Rusija može imati dobar dijalog. Proruska partija u Letoniji, takođe je od koristi, objašnjava Aleksej Fenenko, profesor za međunarodne odnosa na Moskovskom državnom univerzitetu. U dvanaest zemalja EU, ruski gas je zastupljen sa tri četvrtine ukupnih potreba tog energenta.

Neke od ovih zemalja su i pojačale ekonomsku saradnju sa Rusijom. Mađarska je potpisala ugovor za zajam u vrijednosti 10 milijardi evra i ugovor za izgradnju blokova reaktora u nuklearnoj elektrani Paks. Slovački ministar inostranih poslova, Miroslav Lajčak, posjetio je Moskvu i izjavio da očekuje potpisivanje sporazuma o snabdijevanju naftom iz Rusije. Putin je navodno, tokom njegove posete Beogradu, razgovarao sa gostima o vojnoj saradnji i zajedničkom učešću u Južnom toku. Ruski predsjednik je rekao da je trgovina sa Srbijom prošle godine dostigla dvije milijarde dolara, očekujući da bude isto i ove.

Kao prst u oko Zapadu, posebno Berlinu, mađarski predsednik je ruski politički i ekonomski model uzeo kao uzor za politički razvoj. Počeo je oponašati Putinovu politiku. Uvođenjem reformi, koje neki zovu antidemokratske, Mađarski premijer nameće veće učešće države u ključnim sektorima privrede, promovišući vladine vrijednosti zasnovane na “hrišćanskim vrednostima” i tvrdeći da je zaštitnik etničkih Mađara u drugim zemljama, Orban je pokupio dosta negativnih poena u Berlinu. Za kaznu, SAD su Mađarskoj uvele čak i sankcije.

Vratimo se Njemačkoj! EU je u ozbiljnoj krizi. Angela Merkel je kritikovla Vladimira Putina, očigledno, njegovu strategiju širenja ruske sfere uticaja u istočnoj Evropi. Ako stvarno Merkelova želi pronaći pravog krivca, onda je najbolje da pogleda u nedavnu prošlost svoje zemlje. Životni standard pada širom zajednice, podstičući političku nestabilnost, od Dablina do Atine, od Madrida do Zagreba. Srbija i Crna Gora hlade revnost za članstvo u EU ili nemoćno taktiziraju. Merkelova kritikuje Putina, previđajući da je njemačka dominacija bila katastrofa u prošlom vijeku, i da je ista bila uzrok dva svjetska rata, uništavajući milione života i rušeći sve pred sobom.

Dok periferne države stagniraju, Nemačkoj je sasvim dobro, čak i u svjetskoj krizi. Njemačka vlada, koju je kancelar vodila 9 godina, isisala je sve što je bilo za isisati na kontinentu, otimajući raznim regulativama i od država „kandidata“. Daveći male članice, cijeli sistem EU – posebno evro valuta – razvija samo najveće ekonomije. Dok veliki jačaju – mali propadaju, ali ni to nije dovoljna pouka „budućim Kandidatima“, čekajući milostinju i tražeći hljeba nad pogačom.

Nakon ujedinjenja, Berlin postaje ponovo glavni grad, sada mnogo veći, a država je počela da dominira Evropom. U ranim dvije-hiljaditim, EU se proširla masovno na istok, rastući za 10 članova za dan 2004. Uskoro joj se pridružuju još 3 državice. Šta se desilo sa svim ovim početnicima, od Estonije na severu, do Kipra na jugu, jeste da je njemačka trgovina brzo poharala njihove inače slabe privrede. Članice su preplavljene jeftinim njemačkom kreditima, u osnovi kreditno pranje novca. Nemačke banke, dijeleći lak novac, stimulisale su kupovinu njemačke robe, od automobila do elektronike; od polovnih, do neupotrebljivih stvari, samo da se stimuliše potrošnja.

Evropski neoliberalni mediji padaju u kolektivnu histeriju i na samu pomisao da se neke zemlje bivšeg Varšavskog pakta približavaju Moskvi, posebno oni u Njemačkoj. Merkelovoj se pričinjava da zbog svog poslovanja, Rusija vrši pritisak na neke evropske države. Da li Merkelova ozbiljno očekuje od svojih podanika odbijanje povoljne ponude od Moskve, samo da nju učine srećnom? Ako to zaista misli, onda je stvarno izgubila vezu sa realnošću, vremenom i prostorom. Zaturena u svemu ovome, jeste ekonomska činjenica da su Njemačka i Rusija sada ekonomski ujednačene (ne računajući vojnu nadmoć Rusije), s tim da je Moskva spremna da preuzme svoju istorijsku ulogu u vremenu koje je ispred nje.

Merkelova je duboko uvrijeđena ovakvom praksom, jer smanjuje njemački izvoz. Orban je posvećen i bori se za gasovod Južni tok, naravno, u partnerstvu sa Moskvom. Ne podrivajući Berlin, on osigurava snabdijevanje energijom. Ukrajina je zemlja u ratu i nepouzdana kao tranzitna teritorija. Potpuno razumljivo – posao predsjednika Orbana je da brine o svojoj zemlji, a ne da, čekajući milost, kleči pred Merkelovom. Skupština Mađarske je donijela čak i svoj zakon koji ignoriše Anti-monopolnu regulativu EU.

Slovački predsednik, Robert Fico, nedavno je nazvao sankcije besmislenim gestom, koji bi ugrozio ekonomiju EU, a slovački zvaničnici su navodno pokušali da urgiraju kod zamjenika premijera Rusije, Dmitrija Rogozina, da Slovačku izostavi sa liste sankcija. Češki premijer, Bohuslav Sobotka, rekao je da bi trgovinski rat “bio neka vrsta nove ekonomske i političke Gvozdene zavjese” i bilo bi štetno i za Rusiju i za EU. Mađarski premijer Viktor Orban, otišao je i dalje, tvrdeći da bi sankcije bile kao “pucanje sebi u nogu”, jer nanose više štete EU nego Rusiji. Orban je u verbalnom ratu sa EU od 2010. U martu 2012. on je rekao pristalicama, da Mađarska nikada neće biti “kolonija” Njemačke.

“Nije riječ samo o Ukrajini. Radi se o Moldaviji. Radi se o Gruziji. Ako se stvari nastave ovako …. mi ćemo morati da pokrenemo pitanje Srbije, pitanje država na zapadnom Balkanu. Kako se ovako nešto smije događati u sred Evrope? Stari način razmišljanja o sferama uticaja … ne, to ne smije uspjeti,”, kancelar Njemačke je emotivno reagovala. Posebno je uznemirena zbog navodnog ruskog uticaja u Mađarskoj i Srbiji. U Mađarskoj je jasno vidljiv uticaj Rusije, za razliku od Srbije, koja je isprepadana i neodlučna. Podsjetimo se samo hitnog odlaska premijera Srbije u Berlin. Morao je ići po svoje mišljenje kod Merkelove, upravo na dan posjete predsjednika Bjelorusije Beogradu.

Ipak, možda bude Južni tok

„Južni tok je odložen, ali nije mrtav. Drugo, iako se odustane od postojećeg plana, ostaje nada da će preko Turske, novi gasovod biti dostupan Evropi“, kaže Ren Kortveg, član istražnog Centra za evropske reforme. Loran Rusekas, gasni analitičar iz IHS, se slaže, rekavši da bi Gazprom mogao snabdijevati Bugarsku i Rumuniju iz budućeg gasnog čvorišta na granici Turske i Grčke, samo s izmjenom protoka postojećeg cjevovoda.

Za ovu drugu alternativu može se naći uporište u činjenici da je gasovod, potpisan sa Turcima, istog kapaciteta kao i Južni tok. Turcima ide 13 mil.cm, a ostatak od 50 mil.cm bi bio za dalje isporuke. Kakve god bile procjene, treba imati u vidu da Rusija neće lako odustati od energentske kontrole jugoistoka Evrope. Umjesto toga, može se samo promijeniti plan i način izvođenja projekta. Geopolitički i poslovni faktori će igrati ključnu ulogu u toj velikoj geoekonomskoj igri velikih svjetskih igrača. Kakva god bila igra, uvijek je u prednosti onaj ko ima robu.

Alternative gasovodu Južni tok, nisu baš najsigurnije, niti bi količinom zadovoljile potrebe evropskog tržišta. Stoga, vjerovatnoća da se ponovo nastave radovi na tom projektu, postaje realna. Dalje, obim već obavljenih radova na tom projektu nije zanemarujući da bi se lako odustalo od projekta. Cijena ruskog gasa je, takođe, najprihvatljivija. Neki analitičari vide u svemu tome veliku igru, kako od strane Rusije, tako i Vašingtona i Berlina. Teško može promaći činjenica da je Njemačka odlučila da ponovo igra velike igre, stavljajući se u ravan sa SAD.

Alternative ruskom gasu razvijaju se sporo. Nabuko gasovod, koji podržavaju SAD, projektuje se već deceniju, a i sam izvor gasovoda je problematičan. Istraživanje shale gas (gas iz škriljaca) je blokirano od opozicije ili odloženo zbog geoloških teškoća širom CEE (centralna i istočna Evropa). Nešta malo više izgleda bi imao TAP (trans-atlanski cjevovod), koji bi isporučivao gas iz Azerbejdžana do Italije, preko Balkana. Međutim, najveće šanse za uspjeh bi imao terminal na Krku u Hrvatskoj i drugi terminal u Grčkoj, do kojih bi se transportovao tečni gas. Priča o četiri pomenute alternative, takođe su samo geopolitička igra Zapada.

Treba napomenuti da zadnje izjave EU zvaničnika, ne ulivaju optimizam, jer ta uvijek neusaglašena zajednica ne odustaje od svoje regulative o energentima. Koji će biti ishod meča na Velikoj šahovskoj tabli, Zbignjeva Bžežinskog, ostaje da se vidi u narednima mjesecima. Rusija, takođe, uspijeva da stvori savez sa Kinom, najvećim izvoznim rivalom Nemačke. To je primoralo Berlin da oživi svoj ranije narušen savez sa SAD, što nije posebno popularano u Njemačkoj. Bez SAD, teško da bi se sama Njemačka uspjela izboriti sa svim „negativnim“ trendovima u samoj Zajednici.

Dakle, Njemačka je odigrala ključnu ulogu u razvoju ruske spoljne politike u centralnoj i istočnoj Evropi i neposredno blokirala rad na godinama pripremanom projektu gasovoda. Njemačka se energetski obezbijedila gasovodom Sjeverni tok, što je dodatno motiviše da ometa razvoj drugih država, kako EU, tako i onih „na čekanju“. Jedno je sigurno, Rusija neće moliti trećerazredne evropske birokrate oko raznih dozvola, smišljenih da guše „slobodu tržišta“. Za policajca nad svijetom, neformalno se proglasila Amerika, a za Evropu, već se nametnula stara dobro poznata Njemačka. Mogućnost da to i potraje, postaje sve manje izvjesna.