Mi znamo ko smo: Srbi-„izvanjci“ gradili i oblikovali srpsku državu Crnu Goru

Na današnji dan, 20. februara 1908. umro je pisac Simo Matavulj, član Srpske kraljevske akademije, jedan od najistaknutijih predstavnika srpskog realizma. Pisao je bogatim i sočnim jezikom pripovijetke iz crnogorskog, dalmatinskog i beogradskog života, romane i drame. U djelima iz zavičajnog primorskog života iskazao je veliki dar posmatranja, živopisnog slikanja sredine i ljudi, s potresnim svjedočanstvima patnji pravoslavnih Srba u Zagori i Dalmaciji i njihovom opiranju agresivnim nastojanjima Rimokatoličke crkve da im nametne tuđu vjeru. Prevodio je francuske pisce Gi de Mopasana, Emila Zolu, Žana Molijera. Djela: romani „Bakonja fra Brne“, „Uskok“, zbirke pripovijedaka „Iz primorskog života“, „S mora i planine“, „Beogradske priče“.

Podsjećamo na tekst organizacije „Mi znamo ko smo“:

U najskorije vrijeme žalosna doktrina ustaljene srbofobije diktira i manir da se različite izjave necrnogorskih Srba označavaju i doživljavaju kao neka vrsta napada na crnogorsku državnost, uz često suspendovanje prava ovim ljudima da uopšte i govore o Crnoj Gori (a krajnji, i najradikalniji primjeri ovakve nesrećne prakse, doslovne su zabrane ulaska na teritoriju naše zemlje).

Ponekad se i među crnogorskim Srbima, dešavaju mada povremeni – ali ne i neprimjetni – izlivi pseudo-autarhičnog mišljenja, kome druga i drugačija srpska razmatranja crnogorskih tema, u toj varljivoj samodovoljnosti, nisu potrebna.

Posmatrajući kako se, sasvim zlonamjerno, istorija stare crnogorske državotvornosti, u pogledu izgradnje institucija, ustanova, državnog aparata i njegovih akata, na koncu i kulture, svodi isključivo na crnogorski „humani kapital“, stiče se utisak da u bivšoj crnogorskoj monarhiji ništa nije ni nastajalo izvan četiri nahije, te da su za njen razvoj zaslužni samo „rođeni Crnogorci“ – što, u svojoj osnovi, naprosto nije tačno.

Ovaj nedobronamjerni, nepravični, često i proračunati pokušaj konstruisanja nekakve sužene, uskocrnogorske postavke istorije i prošlosti, demantuje primjer brojnih eminentnih, visokoobrazovanih, talentovanih i značajnih Srba, koji su nazivani „izvanjcima“ – ali ne zato što su bili izvan naroda, nego jer su rođeni i formirani izvan Crne Gore – a koji su, vođeni rodoljubivim osjećajem, dolazili u Crnu Goru, gradili, razvijali i bogatili njen kulturni, naučni, prosvjetni i privredni život.

Njihov nesebični angažman, ogleda se u pokretanju časopisa, rukovođenju ministarstvima, unapređenjem crnogorskog zdravstva, pomaganju crnogorskim vladarima u institucionalnoj izgradnji i društvenom progresu male i siromašne srpske države.

Podsjećajući na sistemsku diskriminaciju desetina hiljada savremenih, obespravljenih Srba izvanjaca u našoj državi, koji se decenijama bore za status državljanstva, ostavljamo primjer jedne drugačije, otvorenije i neuporedivo bolje Crne Gore, koja je Srbe izvanjce prihvatala, ne samo zbog opšteljudskih načela, već i da bi nastala i da bi opstala. U tom smislu, sa ciljem istrzanja iz zaborava ove plejade izvanrednih ličnosti, navešćemo samo nekoliko izuzetnih imena Srba izvanjaca koji su dali nemjerljiv doprinos sveukupnom razvoju nekadašnje Crne Gore:

• Sima Milutinović Sarajlija (Sarajevo, 1791 – Beograd, 1847), srpski pjesnik i Njegošev učitelj

• Dimitrije Milaković (Jasenica kod Mostara, 1805 – Drezden, 1858), srpski filolog i istoričar iz Hercegovine, Njegošev lični sekretar (1831-1851), urednik prvog crnogorskog časopisa „Grlica“ (1835-1839), autor prvih crnogorskih školskih priručnika „Srbskog bukvara radi učenja mladeži crkvnomu i graždanskomu čitanju“ (1836) i „Srbske gramatike sastavljene za crnogorsku mladež“ (1838).

• Đorđe Srdić (1820-1887), dalmatinski Srbin, autor prvih nastavnih planova i programa u Crnoj Gori, učitelj u Paštrovićima i Ćeliji Dobrskoj, pisar u Njegoševoj kancelariji.

• Milorad Medaković (1824, Zrmanja u Lici – 1897, Beograd), srpski istoričar, diplomata i novinar, sekretar i vojvoda knjaza Danila, Njegošev biograf, šef crnogorske delegacije kod ruskog cara Aleksandra Trećeg u doba priznanja nezavisnosti 1878. i prvi crnogorski fotograf.

• Ljubomir P. Nenadović (1826, Brankovina kod Valjeva – 1895, Valjevo), srpski književnik, diplomata i ministar prosvjete, predsjednik Društva srpske slovesnosti, dugogodišnji gost knjaza Nikole.

• Jovan Sundečić (Golinjevo kod Livna, 1825 – Kotor, 1900), srpski pjesnik, sveštenik i diplomata, sekretar knjaza Nikole (1864-1874) i doživotni počasni sekretar, utemeljivač godišnjaka „Orlić“ (1865), osnivač i vlasnik lista „Crnogorac“ (1871) i prvog crnogorskog književnog časopisa „Crnogorka“ (1871), urednik „Prosvjete“ (1892-1894), učesnik brojnih diplomatskih aktivnosti, izaslanik crnogorske vlade tokom sklapanja Konkordata u Rimu (1886)

• Valtazar Bogišić (Cavtat, 1834 – Rijeka, 1908), srpski istoričar prava, pravnik i profesor, ministar pravde Crne Gore, jedan od osnivača „Družine za oslobođenje i ujedinjenje srpsko“ na Cetinju (1871), autor Opšteg imovinskog zakonika za Crnu Goru (donesen na Blagovijesti 1888.)

• Simo Popović (Tovarnik u Sremu, 1846 – Ulcinj, 1921), vojvoda, pjesnik, prevodilac i žurnalista, crnogorski političar i državnik, kulturni radnik, utemeljivač crnogorskog novinarstva, lični sekretar knjaza Nikole, ministar prosvjete (1896-1903), urednik „Crnogorca“ i „Glasa Crnogorca“, guverner Crnogorsko-primorske oblasti (15 godina), član Državnog savjeta i Ustavnog odbora;

• Jovan Pavlović (Sremski Karlovci, 1843 – Cetinje, 1892), novinar i publicista, urednik Glasa Crnogorca (1879-1885), direktor Cetinjske gimnazije (1883-1885), ministar prosvjete i crkvenih djela (1886-1892), utemeljivač prvog crnogorskog pedagoškog časopisa „Prosvjeta“, osnivač prve cetinjske i crnogorske knjižare (1879), urednik „Zete“ i „Crnogorke“, upravnik Državne štamparije, glavni školski nadzornik, predsjednik odbora za podizanje Zetskog doma,

• Božo Novaković (Zadar, 1841 – Cetinje, 1908), dalmatinski Srbin, profesor i direktor cetinjske gimnazije i Bogoslovije, predsjednik Cetinjske opštine (1890-1894), zaslužan za podizanje gradskih parkova i uređenje hortikulturnih površina na Cetinju.

• Ilija Beara (Zadar, 1842 – Cetinje, 1887), dalmatinski Srbin, profesor Cetinjske bogoslovije, profesor francuskog, italijanskog, grčkog i latinskog u Cetinjskoj gimnaziji i njen direktor, jedan od utemeljivača Poljorpivredne škole u Danilovgradu 1874. i fabrike „Bijelog mrsa“ u Nikšiću 1881.

• Jovo Ljepava (Mostar) nastavnik Cetinjske gimnazije (od 1889. do 1903. i od 1903. do 1908) i njen direktor (1890-1892), nastavnik i rektor Bogoslovske-učiteljske škole (1903-1905), nastavnik Djevojačkog instituta „Carice Marije Aleksandrovne“, načelnik ministarstva prosvjete i crkvenih poslova, pomoćnik mitristra, školski revizor, član ispitne Komisije za dokvalifikaciju učitelja, urednik časopisa, poslanik za kapetaniju golijsku u Narodnoj skupštini od 1906. Na Cetinju je predavao srpski i ruski jezik i književnosti. Bio je saradnik „Srpskog lista“ (Mostar), „Glasa Crnogorca“, „Crnogorke“, „Prosvjete.“ Bio je glavni o odgovorni urednik „Prosvjete“ od 1875.do njenog gašenja 1901. Bio je jedan od inicijatora za podizanje „Zetskog doma“ (1884.) i glumac-amater u Pozorišnom društvu. Učestvovao je u književnim sijelima, poput „Cetinjskih besjeda“, koje je 1894.pokrenuo Valtazar Bogišić; bavio se meteorološkim opservacijama zajedno sa Filipom Jergovićem, bio je jedan od utemeljivača Cetinjskog klizačkog društva. Njegova deviza bila je : prosvjetom – slobodi.Učestvovao je u Hercegovačkom ustanku i crnogorsko-turskim ratovima, radeći na političkom zbližavanju Hercegovine i Crne Gore.

• Stevo Čuturilo (Dabar kod Otočca, 1846 – Novi Sad, 1939), srpski pedagog i pisac, urednik Glasa Crnogorca, reformator nastave u crnogorskim osnovnim školama, utemeljivač Knjaževsko-realne gimnazije (današnje Cetinjske gimnazije) prve srednje škole u Crnoj Gori (1880), autor „Bukvara za crnogorske škole“ (1878), „Srpskog pravopisa za školsku upotrebu“ (1884), i drugih pedagoških djela.

• Laza Kostić (Kovilj, 1841 – Beč, 1910), srpski pjesnik, doktor pravnih nauka, advokat, novinar, dramski pisac i estetičar, politički saradnik knjaza Nikole i urednik Glasa Crnogorca (1891).

• Simo Matavulj (Šibenik, 1852-Beograd, 1908), srpski pisac iz Dalmacije, redovni član Srpske kraljevske akademije, nastavnik Cetinjske gimnazije, školski nadzornik, urednik službenih novina, nastavnik knjaževe djece i hroničar crnogorskog života.

• Nićifor Dučić (Trebinje, 1832 – Beograd, 1900), hercegovački Srbin, arhimandrit, istoričar i dobrovoljački komandant, član Srpske kraljevske akademije i predsjednik Srpskog učenog društva, upravnik Narodne biblioteke Srbije (1880–1886), utemeljivač Cetinjske bogoslovije i 10 crnogorskih škola;

• Dr Novica Kovačević (Vilusi, 1861), sin gatačkog junaka Petka Kovačevića, školovan na Vojno-medicinskoj akademiji u Petrogradu 1889; bio je prvi crnogorski sanitetski oficir i pisac u oblasti medicinskih nauka, utemeljivač i načelnik crnogorskog vojnog saniteta i upravitelj Vojne štamparije na Cetinju.

• Jovan Drečo (1846–1902), osnivač prve stalne javne apoteke u Crnoj Gori (1880.)

• Dr Stefan Gutović, rođen u Gornjim Bodežištima kod Gacka, bio je prvi školovani zubni ljekar i dječiji pulmolog u Crnoj Gutović je doktorirao 20.6.1899. na Medicinskom fakultetu u Ženevi, na temu „Bronhopneumonija u djece“.

• Dušan Vuksan (Medak u Lici, 1881 – Beograd, 1944), srpski istoričar, profesor srpskog i latinskog jezika u Cetinjskoj gimnaziji (1910-1913), a potom, nakon Velikog rata, njen direktor, v.d.upravnika Državnog muzeja, prosvjetni inspektor Zetske oblasti i utemeljivač časopisa za nauku i književnost „Zapisi“ (1927), u kojem je do 1941.godine objavio skoro 4 500 dokumenata vezanih za crnogorsku istoriju.

• Milan Jovanović Batut ( Sremska Mitrovica, 1847 – Beograd, 1940), srpski ljekar, profesor i utemeljivač Medicinskog fakulteta u Beogradu. Tokom 1881-1882 organizovao je crnogorsku sanitetsku službu. Bio je upravnik Danilove bolnice i prvi načelnik tek osnovanog crnogorskog Saniteta. Njegov izvještaj knjazu Nikoli nakon stručno-naučnog medicinskog putovanja kroz Crnu Goru (1882), predstavlja prvi javni medicinski statistički dokument u Crnoj Gori.

• Lujo Vojnović (Split, 1864 – Zagreb, 1951), srpski pravnik, advokat, istoričar, diplomata i senator, grof iz stare plemićke porodice dubrovačkih Srba katolika, čovjek „sa dva srpska dvora“: sekretar knjaza Nikole, crnogorski ministar pravde Knjaževine Crne Gore, njen opunomoćeni poslanik u Vatikanu (1901-1903), učitelj i vaspitač kraljevića Aleksandra Karađorđevića (1906), šef Kabineta kralja Nikole (1912), delegat Crne Gore na Londonskoj konferenciji, na kojoj je, u ime Crne Gore, potpisao mir ca Turskom 1913.

• Milan Kostić (Sivac, 1839 – Bečej, 1880), srpski profesor, teolog, prevodilac, rektor Cetinjske bogoslovije, profesor i nadzornik crnogorskih škola, koautor Ustava Cetinjske bogoslovije, „narodni svetioničar“, autor nekoliko udžbenika i priručnika, nastavnih planova i programa, te inicijator osnivanja književnog društva „Crnogorski borac“.

Mi znamo ko smo

Pročitajte još:

Draginja prčevito i na Otvoreni Balkan: To je drugo ime za Veliku Srbiju!