Markuš: Nisam siguran da cetinjski odbornici znaju šta slave danas

Piše: Jovan B. Markuš

Na današnji dan prije 537. godina izdata je povelja o vlasništvu Cetinjskog manastira koji je postao središte Zetske mitropolije.

OSNIVAČKA POVELJA CETINJSKOG MANASTIRA KOJU JE GOSPODAR ZETSKI IVAN CRNOJEVIĆ IZDAO NA PERGAMENTU 4. JANUARA 1485. GODINE:

Danas Skupština opštine Cetinje slavi „Dan osnivanja Prijestonice 4. januar“.

Nijesam siguran da svi odbornici znaju što ustvari slave danas?

Na današnji dan prije 537. godina izdata je povelja o vlasništvu Cetinjskog manastira, koji je postao središte Zetske mitropolije, nad velikim dijelom Cetinjskog polja koje se zvalo i Lovćenski dolac.

Zar nije malo morbidno da isti oni koji hoće da otmu imovinu Cetinjskom manastiru slave dan kada je prije 537. godina izdata hrisovulja koja je prvi u nizu dokaza o vlasništvu Cetinjskog manastira?

Gospodar Ivan Crnojević, kao da je znao da će se jednog dana pojaviti otimači iz DPS-a i „sudoper“ partija, donio je prije 537 godina:

ZAKON GOSPODA ZETE IVANA CRNOJEVIĆA O ZAŠTITI CRKVENE IMOVINE IZ 1485. g.

Malo je poznato da je nakon osnivačke povelje Cetinjskom manastiru, gospodar Ivan Crnojević donio i Zakon (Sud carski i patrijaršijski) 1485. godine, kojim se zaštićuju manastirska imanja.

Tekst zakona prvi put je objavio akademik Niko S. Martinović u separatu „Zakon Ivana Crnojevića“ (Pravni zbornik, broj 3, Titograd, 1961). Potom je faksimil Zakona objavljen kao dio rukopisne knjige koja se čuva u riznici Cetinjskog manastira, a koju je fototipski, takođe, objavio akademik Martinović pod naslovom „Cetinjski ljetopis“ 1962. godine. U separatu „Zakon Ivana Crnojevića“, akademik Martinović piše, između ostalog, sljedeće:

„U rukopisnoj knjizi Krusovul koja se čuva u Cetinjskom manastiru, a u nauci je poznata pod imenom Cetinjski ljetopis, na strani 66, nalazi se sljedeći Zakonik Ivana Crnojevića kojega ćemo saopštiti u savremenoj transkripciji:

Sud carski i patrijaršaski uzakonil gospodil zetski Ivan Černojevič

Sud gospodcki – rekše carski – il samovlasnih despot, i sud patrijaršaski niktože možet presudti:

Reče gospodin Ivan: ašte kotori čelovjek ot nužde pribjegajet va mitropoliju cetinsku da ne umret za greh, no otac mitropolti da sahranit ego svobodno;

Ašte li kto budet kotoruju pakost satvoriti tomu pribjegalcu va dom Božije Matere to jest mitropolije da umret jako zlodej i ot naroda kamenijem da pobijet se porugatel si hrama Božija;

Ašte kto ukradet čto ot sego hrama džli va nošti ili va dne da se oslepit;

Ašte li na dvor ukradet nekuju vešt manastirsku ili ot stada skota ili nečto p čelu ili brava da plati troje i da se bije i proždene ot mjesta toga;

Ašte kto kradet crkovskuju da kradet i gospodara i sve hristijane iže sut potseju mitropoliju: takovi kamenijem da pobijetse ot vasego naroda opštago;

Ašte kotori vashoštet rabotati nive manastirske sa vaprosom crkovpijem da rabota tri ljeta: i da ujam donosi sa mu manastir: i po tri godine na baštinu manastirsku ostavi;

Ašle l ikto bez vaprosa prifati rabotati zemlju manastirsku da mu se sve uzme u manastir, al ibude žito ali vipo, a njemu muka da je zaludu, i suviše gospodi da plati 300 asiprh globe, – i da mu se dadu pedeset palicah.“

Ovaj zakonski propis Ivana Crnojevića nije do danas u našoj pravnoj literaturi komentarisan, mada je djelimično i u prepričavanju pominjan. Pada u oči zaglavlje zakona. Ono podsjeća na isti odnos crkve i države regulisan Dušanovim zakonom. Pravila koja regulišu odnose na zemlji Cetinjskog manastira odgovaraju zakonskim propisima carskog i patrijaršijskog suda nemanjićke države. Poznato je da je car Dušan podigao Srpsku Pravoslavnu Crkvu na stepen patrijaršije i priznao joj sva prava koja joj je davala Vlastarova sintagma izjednačujući crkvenu sa svjetovnom vlastelom. Ivan Crnojević odmah u početku priznaje i izjednačuje carski i patrijaršijski sud, i kao gospodar sada jedinog ostatka nemanjićke države ozakonjuje manastirska prava na manastirskoj zemlji. Sud carski ili samovlasnih despota i sud patrijaršijski, kao najstariji niko ne može pobiti, upravo po njemu treba suditi.

U sedam odjeljaka, koji bi odgovarali članovima odnosno paragrafima, regulisana su baštinska i manastirska prava Cetinjske mitropolije uz preciziranje krivične odgovornosti i kazne za počinjena krivična djela koja je regulisao zakon. Pored toga tu su kodifikovane i neke institucije građanskog prava…

Regulisanje imovinskih odnosa na crkvenoj zemlji predviđeno je u odjeljku 6. i 7. Korišćenje manastirske zemlje i obrada njiva dozvoljena je samo sa odobrenjem crkvenih vlasti za tri godine. Naknada za ovo korišćenje zvala se ujam. Da ne bi došlo do pribavljanja svojine održajem ugovor o zakupu se morao prekinuti nakon tri godine i zemlja vratiti manastiru.

Pritiskanje zemlje manastirske bez dozvole manastirske vlasti kažnjavalo se: uzimanjem ploda ili vina a zatim globom od 300 asprih. Pored toga izvršilac takvog djela je batinan (da mu se dadu 50 palicah)…

Tragovi srednjevjekovnih kazna, koje predviđa i Zakonik Ivana Crnojevića nalaze se i u kasnijim propisima Krivičnog prava Crne Gore, kao i u pravnoj praksi naroda.

Sačuvana dokumentacija pisanih zakonskih propisa i presuda od doba Nemanjića do knjaza Danila u Zeti i kasnije u Crnoj Gori mogla bi dati materijala za rekonstrukciju pravnog poretka koji je na ovoj teritoriji živio i tragova starog srpskog prava nemanjićke države koja se provlačila sve do druge polovine prošlog vijeka.“

„Zakon Ivana Crnojevića“ iz „Cetinjskog ljetopisa“ je objavio dr Radoslav Rotković u prevodu na savremeni srpski jezik u knjizi „Sazdanje Cetinja“ 1984. godine. Zakon Ivana Crnojevića iz „Cetinjskog ljetopisa“, sa naslovom „Sud carski i patrijarški koji je uzakonio Gospodin zetski Ivan Crnojević“ objavio je i dr Božidar Šekularac u prevodu na savremeni srpski jezik u knjizi „Crnogorski anali ili Cetinjski ljetopis“ 1996. godine.

Izvor: Etos