Hrvati u JVuO: Antun Šuster na samrti klicao kralju Petru

Pripremio: Ivan Milošević

I nakon sedamdesetak godina nakon završetka Drugog svjetskog rata u Crnoj gori još uvijek o događajima iz tog vremena isključivo se koristi komunistička literatura. Po njoj su svi pripadnici Jugoslovenske vojske u otadžbini (četnici) zločćinci, izdajnici, velikosrbi i saradnici okupatora. I dan danas se smatra da je sastav JVuO bio isključivo srpski i da drgih nacionalnosti nije bilo u tim jedinicama. Vjerovatno će mnogima biti neprihvatljivo da je među jedinicama JVuO bilo i Hrvata! O tome prenosimo tekst sa sajta “Pogledi”. 

–Da bi se bolje sagledale manje poznate činjenice i razumelo odkud  u redovima JVuO veliki broj boraca hrvatske nacionalnosti, valjalo bi se nakratko vratiti u međuratni period i početke stvaranja kraljevine Jugoslavije. U Splitu odmah po svršetku Prvog svetskog rata 1918. osnovana je organizacija ,,Jugoslovenska nacinalno-napredna omladina”. Cilj ove organizacije bila je beskompromisna borba protiv hrvatskog nacionalizma i separatizma. Još iz tih vremena Split je nosio epitet najvećeg srpskohrvatskog grada na primorju. Nešto kasnije 1921. u Splitu je formirana ORJUNA (Organizacija jugoslovenskih nacionalista) Ova prorežimska organizacija se zalagala za integralno jugoslovenstvo i monarhiju i žestoko se suprotstavljala svakom obliku hrvatskog separatizma, a kasnije je bila i protiv komunističke ideologije. Organizacija je održavala tesne veze sa Ljotićevim ,,Zborom” i u svakoj prilici isticala i zastupala jugoslovenstvo i monarhiju. Podružnice Orjune i Ljotićevog Zbora formirane su u nekoliko dalmatinskih gradova a broj članova za one prilike bio je izuzetno velik.

Hrvati sa dalmatinske obale, verni kralju i jugoslovenskoj ideji, teško su prihvatali raspad Jugoslavije i stvaranje tzv. NDH. Dolaskom starog vojvode Ilije Trifunovića Birčanina u Split započelo je organizovanje orjunaša u novim uslovima, pod italijanskom okupacijom. Ubrzo su formirane prve četničke grupe sastavljene od Hrvata. Bili su to Kaštelanski četnički odred, Splitsko-šibenski odred i Odred Ilije Birčanina. Formirani su ilegalni četnički odbori u Splitu, Trogiru, Šibeniku, Makarskoj i na ostrvima Korčula i Krk. Dalmatinski četnici su stavljeni pod komandu tek osnovane Dinarske divizije Momčila Đujića. Rad četničke organizacije na primorju podupirao je čitav niz dalmatinskih književnika, starih orjunaša, Nika Bartulovića, Đure Vilovića, Ćire-Čičin Šaina, Sibe Miličića i drugih. Kasnije će Niko Bartulović biti hrvatski predstavnik na Svetosavskom kongresu, a teolog Đuro Vilović savetnik u štabu Draže Mihailovića.

Broj Hrvata u jedinicama JVuO nije utvrđen iz jednostavnog razloga što su bili raspoređeni po komandnim potrebama u razne jedinice JVuO.

Artiljerijski major Marin Stude pre rata je živeo u Splitu, a kao vojni predavač često je boravio u art. školi u Sarajevu iz koje su izašli mnogi budući oficiri JVuO. Major Stude je bio načelnik štaba Dinarske divizije i blizak saradnik vojvode Đujića. U štabu divizije intendant je bio mornarički poručnik Mate Amat, rodom iz Kaštela. Oblasni nacionalni komitet iz zone odgovornosti Dinarske divizije je imao veliki broj članova hrvatske nacionalnosti. Bili su to najugledniji Hrvati iz Dalmacije i zaleđa.

U Dinarskoj diviziji je bilo mnogo Hrvata na istaknutim komandnim dužnostima. Jedan od poznatijih bio je kapetan Krešimir Vranić, komandant samostalne grupe od oko 2500 ljudi, uglavnom sastavljene od boraca hrvatske nacionalnosti. U ovoj jednici bili su na službi poručnik Anton Šuster iz Sušaka i potporučnik Niko Lazarić sa ostrva Krk. Ova jedinica je posle kapitulacije Italije septembra 1943. upućena na ostrva Cres, Mali i Veliki Lošinj i Olib radi preuzimanja vlasti. Četnici među kojima je bio veliki broj Hrvata razoružali su Italijane i preuzeli komandu nad ostrvima. Zbog opasnosti da će Nemci preuzeti ova važna strateška ostrva, partizani su ponudili zajedničku akciju ali na prevaru su zarobili i likvidarli čitavu grupu zajedno sa komandantom Krešimorom Vranićem. Zabeleženo je da je prilikom egzekucije poručnik Antun Šuster prkosno klicao kralju.

Hrvatski orjunaši, monarhisti i pripadnici pokreta teško su stradali dolaskom partizana. Samo na ostrvu Krk u jednom navratu streljano je 55 hrvatskih rodoljuba. Broj likvidiranih pripadnika pokreta iz Dalmacije hrvatske nacionalnosti nikada nije do kraja utvrđen. Za komuniste to je bila neprijatna istina, koju su decenijama posle rata vešto i smišljeno prikrivali.

Jedan primer epskog heroizma zapisao je vojvoda Momčilo Đujić u ,,Spomenici Dinarske divizije”. Prilikom odstupanja divizije na zapad, u Sloveniji, radi zaustavljanja partizana trebalo je uništiti most na raci Soči. Posle prvog neuspešnog miniranja odvažni borac Milan Bilić, po narodnosti Hrvat prijavio se da digne most u vazduh i svesno sebe žrtvuje za spas ostalih boraca. On je uspeo da uništi most ali tom prilikom je izgubio život.

Borci hrvatske nacionalnosti delili su sudbinu ostalih pripadnika Dinarske divizije. Posle probijanja Pađenskog fronta i odstupanja preko Slovenije na zapad preživeli borci divizije su stupili u kontakat sa savezničkim snagama u Italiji. Prebačeni su u nekoliko privremenih logora i konačno svi su sabrani u veliki logor Eboli kod Napulja. Preživeli Hrvati monarhisti u logoru su formirali ,,Komandu hrvatskih trupa” pod komandom generala Matije Parca. Komandanti hrvatskog logorskog korpusa bili su potpukovnik Dragutin Modercin i pukovnik Luka Šarić. Računa se da je u logoru bilo oko 200 boraca hrvatske nacionalnosti, piše u tekstu o Hrvatima u JVuO. 

Ne sumnjamo da će komunisti i njihovi istoričari sve ovo proglasiti velikosrpskom propagandom, ali oni dobro znaju zašto kriju, pored ostalih, i ove podatke. Revizijom njihove slike svijeta Drugog svjetskog rata mnoge stvari, kao što je njihova saradnja sa okupatorima i brojni zločini partizana izašli bi na vidjelo, što bi dovelo u pitanje njihovu crno-bijelu sliku po kojom su oni bili anđeli, dok su svi ostali bili opsednuti demonskom silom.